De gestoorde grappenmaker gaat niet over iemand die werd onderbroken bij het vertellen van een mop. De gestoorde grappenmaker die ik bedoel heeft een psychische afwijking. Hij heeft een ziekelijke dwang grappen te vertellen. Dit is ontstaan door hersenletsel . Het werd voor het eerst beschreven aan het eind van de 19e eeuw. De afwijking wordt meestal Witzelsucht genoemd, oftewel met grapverslaving.

Gestoorde grappenmaker

In 1929 verwijderde de neuroloog Otfrid Foerster een hersentumor bij een patiënt. Toen Otfrid de tumor raakte begon de man woordgrappen en klankassociaties te maken. Bij elk woord dat Foerster uitsprak kwam een reactie in woorden. Deze specifieke patiënt maakte daarbij woordgrappen rondom messen en de slagerij.

Nadat de man bijkwam uit zijn narcose begon hij continue moppen te vertellen en andere grappen te maken. Wat er was gebeurd werd vanaf dat moment het Foerster syndroom genoemd. Later, na observaties bij andere patiënten, werd duidelijk dat het ging om Witzelsucht. Bovendien werd duidelijk dat een hersenletsel of hersenafwijking de oorzaak was.

Witzelsucht

Een gestoorde grappenmaker is meedogenloos in het maken van grappen. Hij of zij wil continu aandacht met hun woordspelingen, moppen en vooral vormen van volkse humor. Vaak zijn de opmerkingen seksueel of scatologisch (op uitwerpselen gebaseerd) getint. De uitlatingen doet de gestoorde grappenmaker het liefst in daarvoor ongewenste situaties.

Mensen die lijden aan Witzelsucht weten meestal niet dat hun gedrag abnormaal is. Ze passen hun grappen ook niet aan bij de reacties die ze krijgen. Terwijl ze hun eigen humoristische verhalen geweldig grappig vinden, kunnen ze niet lachen om de grappen van anderen.

Onderzoek

Het was al bekend dat de hersenen van de gestoorde grappenmaker zijn beschadigd. Uit een begin dit jaar gepubliceerd onderzoek blijkt dat het met name de rechter frontale cortex is die Witzelsucht veroorzaakt. Deze frontale kwab houdt verband met meerdere cognitieve vaardigheden, zoals oordelen, problemen oplossen, beheersen van impulsiviteit en begrijpen van wenselijk sociaal gedrag.

Dat de frontale kwab mogelijk een rol speelde staat al in beschreven in de Witzelsucht beschrijvingen van eind 19e eeuw. Die verwijzen bijvoorbeeld naar Phinaes Gage, de man bij wie een ijzeren staaf zijn hoofd doorboorde.

De essentie van humor

Door het onderzoek naar Witzelsucht kwam ook het wezen van humor aan het licht. Het blijkt bij humor te gaan om drie zaken, namelijk geheugen voor situaties uit het verleden (episodisch geheugen), integratie (verbindingen maken en inbrengen van stukjes informatie) en emotionele responsiviteit (kunnen reageren op een ander).

Bij een grap gaat het meestal een onverwachte wending. Hierdoor ontstaat een conflictsituatie die de ontvanger/luisteraar moet herkennen en oplossen. Begrijpen van humor hangt dus samen met probleem oplossen.

Kinderlijke humor

Beschadiging van de frontale kwab verstoort de bovengenoemde drie vaardigheden. Afhankelijk van de beschadiging kan dat bij een gestoorde grappenmaker, zoals bedoeld in dit bericht, verschillende resultaten geven. Sommigen kunnen vooral slecht informatie integreren, anderen hebben last met hun geheugen.

Het verklaart volgens de onderzoekers waarom de gestoorde grappenmaker vooral kinderlijke humor heeft. Hun raadsels, woordspelingen en mopjes zijn doorgaans eenvoudig. Sommige onderzoekers zien daarom ook een relatie tussen Witzelsucht en Moria (kinderlijke euforie en opgewondenheid bij volwassenen).

Beschadigde verbindingen

Lijders aan Witzelsucht vertonen ongeremd en dwangmatig gedrag. Dit komt volgens de onderzoekers door beschadiging van de verbinding tussen de frontale kwab en de subcorticale systemen.

Oskar Witzel

In vrijwel alle artikelen over Witzelsucht verwijst men als verklaring van het woord naar de Witz (=grap). Er zijn ook enkele schrijver die menen dan Witzelsucht voortkomt uit de naam van de Duitse chirurg Oskar Witzel (1856-1925). Het is echter onwaarschijnlijk dat deze Witzel zich bezighield met de bedoelde psychische afwijking. Wel is een maagsonde naar hem genoemd, de Witzel fistel. Met deze sonde wordt op kunstmatige wijze voeding worden gegeven door de buikwand.

Meer informatie:

• Het hersenboekje van ‘hersenen in actie’ geeft op eenvoudige wijze informatie over de hersenen
• Het onderzoek ‘Pathological Joking or Witzelsucht Revisited’ van de neurologen Elias D. Granadillo and Mario F. Mendez
• Discover Magazine over het onderzoek van Granadillo en Mendez
• Sommige dementie vertonen gedrag dat lijkt op witzelsucht, bijv. degenen die lijden aan frontotemporale dementie