Tolhuizen - Tolhuis op weg Soest - De Bilt

Tolhuizen in de provincie Utrecht

Hoe het onderwerp tolhuizen ter sprake kwam weet ik niet meer. Het was tijdens mijn wekelijkse koffiebijeenkomst met vrienden. Als reactie bij een opmerking, vertelde ik over een vrouw die op de radio was geweest.

Ze excuseerde zich dat ze haar telefoon wat later had opgenomen. Want, zo vertelde ze, toen ze werd gebeld was ze bezig tol te betalen. De presentator, Edwin Evers, reageerde verbaasd. Daarop vertelde de vrouw dat in of bij Dordrecht een tolweg is.

Tolhuizen

Paul vraagt me daarop of ik de documentaire ‘gebruikte stenen’ van RTV Utrecht heb gezien. ‘Dat is typisch iets voor jou’, zegt hij erbij. Vanzelfsprekend ben ik benieuwd. Op mijn vraag om meer informatie vertelt Paul:

‘Het wordt gepresenteerd door Nadya Sewradj. Ze bezoekt oude industrieën. Ze gaat langs bij de bestekfabriek Sola, de bussenfabriek van Den Oudsten en dergelijke. Er zitten ook leuke oude beelden in het programma. Het is uitgezonden in vier afleveringen. In een daarvan gaat het over tolhuizen in de provincie. Die zijn er nog, ze worden alleen niet meer gebruikt’.

Naar de golfbaan

‘Tot een paar jaar geleden was er nog eentje in gebruik en misschien nog wel’, reageer ik. ‘Ik was met Bert en Geert op weg naar een golfbaan. We reden binnendoor want Bert wilde ons iets bijzonders laten zien. Vanaf de A12 bij De Meern reden we langs het water. Door Harmelen.

Vlak bij Woerden was daar ineens een tol. Ik weet niet meer hoe de situatie precies was. Het kan een straatje zijn geweest of een brug. Maar Bert moest iets meer dan een euro betalen om verder te kunnen’.

Nieuwerbrug

‘Waar was dat dan’, vraagt Paul.

‘Ergens voor of net na Woerden’, is het enige dat ik als antwoord kan geven. ‘Als je een kaart hebt kan ik het wel terug beredeneren’.

Paul pakt een ouderwetse kaart van Nederland. Met een gevoel van nostalgie buigen we ons over het papieren vel van een vierkante meter. Veel handiger dan het schermpje van een mobiel of tablet. Met mijn wijsvinger volg ik de vermeende route schuivend over de kaart. ‘Dit zou het kunnen zijn’, zeg ik, ‘dit plaatjes net buiten Woerden. Nieuwerbrug’.

Provincie Utrecht

‘Nieuwerbrug’, herhaalt Paul. ‘Woerden ligt in de provincie Utrecht. Ik ben benieuwd of het deze plaats is’.

Paul pakt zijn iPad en geeft Nieuwerbrug en tol in als zoekwoorden bij Google. Direct verschijnt het zoekresultaat met bovenin ‘tolbrug Nieuwerbrug’. De betreffende site vertelt de geschiedenis van de tolbrug en vermeldt dat de tol er nog steeds geheven.

Alleen blijkt Nieuwerbrug, ook al ligt het op een steenworp afstand van Woerden, in de provincie Zuid-Holland te liggen. De mededeling uit de documentaire van RTV Utrecht blijkt dus wellicht juist, er wordt geen tol meer geheven in de provincie Utrecht.

Historische gebouwen

Bij veel plaatsen waar vroeger tol werd geheven stonden tolhuizen. Dat waren huizen bij de tolplaats waar ook vaak de tolpachter woonde. Een tolplaats kon echter ook bij een restaurant, brugwachterswoning of gewoon woonhuis zijn.

In de provincie Utrecht zijn volgens USINE (de Utrechtse Stichting voor het Industrieel Erfgoed) nog ongeveer twintig tolhuizen te vinden. De meeste zijn gebouwd tussen 1825 en 1835. Die tolhuizen zijn inmiddels historisch erfgoed.

Tolsteeg

In Utrecht bestaat nog de wijk Tolsteeg. Het ligt nabij de zuidelijke singel. Het blijkt in de Middeleeuwen, toen Utrecht nog binnen de stadsmuren lag, al een buitenwijk van de stad. Het lag vlak bij de oude Tolsteegpoorten, samen een van de vier toegangspoorten tot de stad. Rond 1550 werden deze poorten vervangen door een enkele poort.

In 1818 werd de wijk Tolsteeg een zelfstandige gemeente, wat vijf jaar later al weer werd teruggedraaid. De Tolsteegpoort, die de wijk zijn naam gaf, werd in 1850 afgebroken. De andere drie tolpoorten van Utrecht werden rond diezelfde tijd gesloopt.

Tolhuizen en accijnshuizen

Toen de Wittevrouwenpoort werd gesloopt, één van de vier tolpoorten van Utrecht, bouwde men op die plek een accijnshuis.

In tolhuizen moesten burgers betalen om doorgang te krijgen bij een weg of brug. Soms werden er ook invoerrechten geheven over de getransporteerde producten (bier, meel, specerijen e.d.). Dan sprak men ook wel van accijnshuis. Deze accijnshuizen konden ook midden in de stad staan, waar geen tol werd geheven. De accijnshuizen werden overbodig nadat geleidelijk een door Alexander Gogel bedacht landelijk belastingsysteem was ingevoerd, rond 1800.

Meer tolhuizen

Bij een kleine zoektocht vind ik meer bestaande tolhuizen in de provincie Utrecht. Wellicht staan ze niet op de lijst van Usine omdat ze niet tot het Industrieel Erfgoed behoren of omdat de definitie van tolhuizen door hen beperkter is geformuleerd.

Ik ben uitgegaan van de functie zoals het bij Rijksmonumenten wordt gebruikt. De hieronder gevonden vermelde tolhuizen of gebouwen die als tolhuis dienst hebben gedaan, zijn overigens niet per se Rijksmonumenten.

Tolhuizen in de provincie Utrecht

Hieronder de nog bestaande tolhuizen in de provincie Utrecht. Sommige zijn verbouwd tot woningen, andere staan op de gemeentelijke of landelijke lijst van monumenten. Na de plaats en het adres staan het bouwjaar, eventueel daarachter het jaar dat de tolheffing stopte en tenslotte een link naar meer informatie.

  • Achterveld – Klettersteeg 5 – 1870 – 1934 – Funda
  • Amersfoort – Bloemendaalsestraat 73 – 1840 – Archief Eemland
  • Baarn – Hilversumsestraatweg 22 – 1906 – Wiki
  • Baarn – Biltseweg 25 – 1826 – Wiki
  • Bunnik – Tolhuislaan 1 – 1827 – Wiki
  • De Bilt – Soestdijkseweg Zuid 98 – 1827 – Rijksmonumenten
  • Doorn – Dorpsstraat 3 – 1822 – 1881
  • Eemnes – Wakkerendijk 168 – ca. 1830 – Rijksmonumenten
  • Harmelen – Dorpsstraat 103 – 1830
  • Leusden – Hamersveldseweg 1-3 – 1847
  • Leusden – Heiligenbergerweg 2 – ca 1817 – Rijksmonumenten
  • Leusden – Hessenweg 88 Stoutenburg – ca 1900 Funda
  • Leusden/Soutenburg – Stoutenburgerlaan 1 – 1904
  • Leusden – Treekerweg 1 – 1847
  • Leusden – Vieweg 2 –1869 – 1883
  • Linschoten – Nieuwe Zandweg 14 – 1838
  • Loenersloot – Rijksstraatweg 203 – 1676
  • Loosdrecht – Nieuw Loosdrechtsedijk 15 – Uit boek ‘Monumenten In Nederland, Utrecht’ pag 155
  • Maarsbergen – Maarnse Grindweg 51 – 1848 – 1924
  • Maartensdijk – Koningin Wilhelminaweg 1 – 1835 – 1953
  • Renswoude – Barneveldsestraat 38 – 1860 – 1945 – Wiki
  • Soest – Park Vredehof 11 – 1831 – Rijksmonumenten
  • Utrecht – Oude Houtensepad 1 – Rijksmonumenten
  • Utrecht – Weg naar Rhijnauwen 13 – ’t Oude Tolhuys
  • Utrecht – Wittevrouwenstraat 44 – 1856 – Wiki
  • Woudenberg – Maarsbergseweg 90 – 1851 – 1926 – Wiki
  • IJsselstein – IJsselstraat 2 – 1622 – Uit boek ‘Monumenten In Nederland, Utrecht’ pag 134

Meer informatie:

Print deze pagina
Bovenstaand bericht is geschreven op 19 november 2016 door in de categorie 2016, Algemeen, Geschiedenis

Vorige en volgende berichten

« Ouder: Nieuwer: »

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

One thought on “Tolhuizen in de provincie Utrecht

  1. Willem Hellingwerf
    1

    In Vreeland hadden wij het Tolhuis aan de Spoorlaan. Vroeger was het een zandpad, nu een weggetje. Het leidde naar het A’dam Rijnkanaal. Met een pontje overvaren om bij station Loenen-Vreeland op de lijn Utrecht – Amsterdam te stappen. Tijdens de WO II verborg een vriend van mijn vader er Joden in het Tolhuis. Ongelooflijk hè, in zo’n klein Tolhuisje. Elke keer als ik dat Tolhuisje in Vreeland rijd, denk ik aan vroeger.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *