- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Nepnieuws – bewust onjuiste informatie

Trump nepnieuws

Eerder schreef ik al over nepnieuws. Het is een fenomeen dat al jaren bestaat. Je zou wellicht zelfs kunnen zeggen, nepnieuws is even oud als de mensheid. Toch wordt het tijd voor een definitie. Want in de media, vooral in praatprogramma’s, is het een kapstok voor allerlei berichten. Er wordt van alles bij gesleept of juist weggelaten.

Nepnieuws

Volgens mij is een definitie: nepnieuws is bewust naar buiten gebrachte onjuiste informatie met het doel de publieke opinie te manipuleren. In de definitie van een ander zag ik staan, nieuws die niet op waarheid is gebaseerd. Maar hoeveel filosofen hebben hun hoofd al niet gebroken over het begrip waarheid.

Het gaat bij nepnieuws, wat mij betreft, vooral ook om de intentie van de verspreider van het nepnieuws. Een wetenschapper die met het bericht komt dat aangebrande aardappels niet kankerverwekkend zijn, brengt geen nepnieuws. Zelfs als Diederik Stapel het zou brengen zou je wellicht het woord nepnieuws nog niet gebruiken. Zijn intentie was immers niet de publieke opinie te manipuleren.

Randgebieden

Nepnieuws, volgens bovenstaande definitie, heeft altijd bestaan. Maar omdat de intentie niet altijd zichtbaar is, zijn er randgebieden. Veel instrumenten van de Public Relations liggen in de buurt van nepnieuws. Met alleen dat vertellen wat je kwijt wilt beïnvloedt je de publieke opinie immers ook.

In de definitie hoef je daarvoor alleen onjuiste informatie te veranderen in de gewenste informatie.

Het zijn de berichten die je leest of hoort bij een ramp, bijvoorbeeld bij de lek in een kerncentrale of het beestje in de hagelslag. Het PR-bureau moet de schade voor het bedrijf beperken. Ok, een deel zal verzwegen worden om geen paniek te zaaien. Een belangrijk deel om een ander doel te bereiken, waarbij veel meer het belang van de boodschapper dan die van de ontvanger centraal staat.

Trump

Dat rond de presidentsverkiezingen in Amerika veel nepnieuws werd gebruikt, betekent niet dat het een nieuw fenomeen is. Hooguit viel het meer op. Bovendien werd het zodanig gedoseerd dat het duidelijk strategisch was ingezet (bijv. vlak voor een debat of uitzending van een commercial van de tegenstander).

Het valt ook meer op, omdat aan het nepnieuws elke subtiliteit lijkt te ontbreken. Het nieuwsbericht wordt zo sterk overdreven, dat je denkt dat het niet waar kan zijn. Het is dan ook vaak niet waar, maar dan is de twijfel al gezaaid of de mening gevormd. Helemaal bij de mensen die in of tegen de betreffende informatiebubbel aanzitten.

Informatiebubbel

De informatiebubbel heeft altijd bestaan. Vroeger waren die bubbels nog vrij duidelijk. Rechtse mensen lazen de Telegraaf, Elsevier en ze waren AVRO-leden. Linkse mensen keken naar de VPRO en lazen de Volkskrant, Vrij Nederland en de Haagse Post.

Tegenwoordig bestaan die bubbels nog steeds, maar ze worden veel individueler ingevuld. De geschetste grote lijn hierboven bestaat wellicht nog. Maar er zijn nieuwe technologieën, platformen en diensten bijgekomen.

Nieuws

We halen ons nieuws niet meer alleen, zelfs steeds minder, bij de ouderwetse media. We zijn vooral online. Daar vinden we nieuwsbronnen van oude en nieuwe mediabedrijven, zien de Youtube-filmpjes van nieuwsleken en lezen het twitterbericht van de eerst aanwezige ooggetuige van een nieuwsfeit.

Daarbij wordt het nieuws dat we zien bovendien steeds vaker voor ons gefilterd. Met alle informatie die bedrijven al over ons verzamelden, schotelen ze ons het nieuws voor dat volgens hen bij onze informatiebubbel past. Het nieuws dat jij te zien krijgt is daardoor anders dan dat van mij. Zelfs jouw google-resultaten op eenzelfde woordgroep is anders dan bij mij.

Jij krijgt wellicht nieuws te zien dat ik nooit te zien krijg. Of jij krijgt het in een andere bewoordingen en toonzetting, waarbij het filter linkslief, dan wel rechtslief is ingesteld, of in p-woorden uitgedrukt, progressief, populistisch of polariserend.

Nieuws en het filter

Door de nieuwe technieken lijkt vooral nepnieuws hardnekkig. De eenvoudigste illustratie daarvan is het filmpje dat nu in het nieuws is. Geen nepnieuws. Het filmpje toont een naakte meisje. Het is door haar ex-vriendje op internet geplaatst. Voor het meisje de provider heeft kunnen vragen het te verwijderen is het filmpje al honderden keren verspreid en het zal nooit meer volledig verdwijnen.

Op dezelfde wijze verspreidt ook nepnieuws zich naar alle uithoeken van het internet. Voor iedereen die erin wil geloven.