contaminatie 'aan de (hand)rem trekken'

Contaminatie en de onjuiste verbindingen

Een contaminatie is een combinatie van twee of meer taaluitingen met min of meer dezelfde betekenis. Een bekend voorbeeld is optelefoneren. Daarin zijn opbellen en telefoneren samengegaan. Opbellen is vanuit het Duits gekomen (anrufen).

Een andere veelgehoorde contaminatie is duur kosten. Dat is opgebouwd uit ‘duur zijn’ en ‘veel kosten’ (iets kost veel en is daardoor duur).

DWDD

Ik ken mensen die alleen naar DWDD kijken voor de filmpjes halverwege. Daarin zit regelmatig een rubriek met versprekingen. Daarbij gaat het vaak om contaminaties. Mensen krijgen dan ineens een camera op zich gericht, willen zich netjes uitdrukken en ‘verhaspelen’ dan twee uitdrukkingen.

Dat geeft een van de veel voorkomende vormen van een contaminatie aan, het verhaspelen door de situatie. Het zijn eenmalige versprekingen. Als je de persoon erop wijst, blijkt hij of zij heel goed te weten wat er fout ging.

Wel of niet corrigeren

De andere contaminaties zijn geaccepteerd, ingeburgerd of niet geaccepteerd. Bij de geaccepteerde vorm is de gebruikte contaminatie zo vaak gebruikt, dat we eigenlijk niet beter weten. Soms weten alleen taalwetenschappers en -liefhebbers nog waar de oorsprong ligt.

Taalpuristen vinden de ingeburgerde contaminatie een gruwel. Ze voeren echter een gevecht dat niet (meer) te winnen is.

Alleen bij de laatste voorkomende uitingen corrigeren mensen elkaar, als dat mogelijk is. Jan Mulder deed een tijdje terug een poging bij DWDD. Hij legde nog eens het verschil uit tussen ergeren en irriteren.

Ergeren en irriteren

Het verschil tussen ergeren en irriteren is eenvoudig. Jij kunt je aan iemand ergeren, maar niet irriteren. Je kunt je wel aan iets van een ander irriteren.

Goed: ik erger me aan hem
Fout: ik irriteer me aan hem

Goed: Ik erger me aan zijn laksheid
Goed: Zijn laksheid irriteert me

Het is moeilijk uit te leggen. De taaldiensten komen niet verder dan, de ene kan wederkerig worden gebruikt, de ander niet.

Beseffen en realiseren

Iets soortgelijks is er aan de hand met beseffen en realiseren. Het is: ik besef dat ik dat fout heb gedaan en ik realiseer me dat ik het anders had moeten doen.

De taaldiensten houden het bij eenzelfde domme verklaring: de ene is een wederkerend werkwoord de andere niet. Dat is uiteindelijk hetzelfde als het antwoord dat kinderen op de vraag ‘Waarom?’ geven: ‘Daarom’.

Voor mezelf heb ik het verschil als volgt verklaard (ik zeg niet dat het goed is):

Beseffen is de handeling zelf, zoals bij fietsen. Ik fiets, ik besef. Je zegt niet ik fiets mezelf naar de Uithof.

Realiseren is de handeling uitgevoerd met toestemming van iemand. Ik heb toestemming gegeven mezelf te douchen, ik heb hem toestemming gegeven zichzelf te douchen. Ik heb mezelf toestemming gegeven het kwartje te laten vallen, me te realiseren dat …

Contaminatie

Het is leuk om naar de filmpjes van DWDD te kijken. Je kunt ook gewoon luisteren naar je omgeving. Regelmatig zul je een contaminatie voorbij horen komen. Ik geef enkele minder bekende voorbeelden:

Een veel voorkomende hoor je vaak in vergaderingen, ‘hij maakt onderdeel uit van de afdeling …’. Je hoort het zo vaak dat het lijkt ingeburgerd of geaccepteerd. De zin is echter opgebouwd uit onderdeel zijn en deel uitmaken van

Bij verslagen van onderzoeken lees ik vaak: ‘hij refereert naar een onderzoek uit … ‘. Het is echter refereren aan en verwijzen naar

Ouders zeggen nog wel eens trots: ‘hij behoort tot een van de beste van zijn klas’. Die combinatie is opgebouwd uit behoren tot en een van de beste zijn

Gisteren hoorde ik een klant zeggen: ‘ok, maar dan moeten we helemaal overnieuw beginnen’. Die contaminatie is gevormd uit iets over doen en iets opnieuw doen

Aan de rem trekken

Het type dat je veel in DWDD tegenkomt is die van de uitdrukkingen. Dat zijn niet altijd contaminaties, maar ook woordwisselingen. Soms lijken ze niet eens heel onlogisch of is de vergissing wel te verklaren.

Aan de rem trekken, bijvoorbeeld is een contaminatie opgebouwd uit aan de bel trekken en op de rem trappen. Maar in het dagelijks leven trekken sommige autorijders regelmatig aan de (hand)rem en in de overvolle treinen wordt weleens aan de (nood)rem getrokken. Wellicht dat het daardoor in ons taalgebruik ik geslopen en inmiddels een geaccepteerde contaminatie is.

Bovenstaand bericht is geschreven op 1 maart 2017 door in de categorie 2017, Algemeen

Vorige en volgende berichten

« Ouder: Nieuwer: »

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *




Veel foto's en illustraties zijn tijdelijk verwijderd van deze site en server i.v.m. media-reorganisatie
Hello. Add your message here.