Afgelopen week was ik in een gebouw dat een paar jaar geleden rigoureus is gerenoveerd. Het architectenbureau dat daarbij was betrokken heeft over alles meebeslist, van vloeren en muren tot zelfs de schilderijen aan die muren. Die schilderijen… daar zijn de gebruikers inmiddels wel op uitgekeken. En de vloer is glad, wat bij de trap al tot gevaarlijke situaties heeft geleid. Zomaar veranderen kan echter niet. Want het architectenbureau heeft de auteursrechten.

Daar kom je dus ook de meest bizarre voorbeelden tegen, bij architecten met hun auteursrechten. Zoals begin deze maand nog in het nieuws was. De verbouwing van Naturalis werd stilgelegd omdat de architect het een verminking vindt van zijn ontwerp. Het is een lastige discussie. De media geven altijd vaak slechts een deel van de informatie; er kan dus meer spelen dan alleen de auteursrechten.

Architecten

Bij het gebouw waar ik afgelopen week een rondleiding forceerde, was sprake van een opdrachtgever. In veel gevallen heeft hij eisen en wordt een project in gezamenlijkheid uitgevoerd. Daarbij zal de opdrachtgever het laatste woord hebben.

Dat een opdrachtgever de auteursrechten (of evt. andere rechten) bij de architect laat, vind ik onbegrijpelijk. Alleen al vanuit de uitdrukking ‘een gewaarschuwd mens telt voor twee’ zouden ze die rechten moeten afkopen.

Auteursrechten

Ik heb regelmatig discussies met vrienden over auteursrechten. Het gaat daarbij vooral om het aanhoren van de verschillende meningen en argumenten. Het zijn geen discussies zoals die tussen opdrachtgever en een creatief.

Al mijn vrienden zijn evenals ik voor auteursrechten. Discussies erover lopen soms uit de hand om redenen waarom discussies altijd uit de hand lopen, niet luisteren, verkeerd interpreteren en drogredeneringen.

Duur van de auteursrechten

Uiteindelijk gaat het om het beschermen van geestelijk werk. Zodanig dat de bedenker daar in redelijkheid een inkomsten uit kan verkrijgen zonder dat iemand, die niet de bedenker is, dat ook kan en wellicht beter.

Dat was ook het uitgangspunt van Thomas Jefferson in zijn brief uit 1813. Hij voegde er aan toe dat auteursrechten ook een stimulans tot creatief werken konden zijn. Hij en zijn tijdgenoten vonden een recht tot 14 jaar na het openbaar maken een redelijke termijn.

Vijftien jaar auteursrechten

In de discussies met vrienden ben ik het meest extreem. Van mij mag het terug naar die 14 jaar na publicatie, openbaar maken of gereedkomen. Vijftien jaar is wellicht wat eenvoudiger te onthouden.

Wanneer de betreffende creatieve geest in de tussentijd overlijdt, kan de restperiode overgaan naar de erven. Ik vind het flauwekul om pas na de dood van iemand te gaan rekenen, zoals dat nu gebeurt.

Landelijke verschillen in auteursrechten

Er zijn landen waar het auteursrecht al korter is dan de gebruikelijke 70-75 jaar de dood. Veel Aziatische landen hanteren 50 jaar na de dood. China heeft daarbij een bijzondere regel: Chinees werk is 50 jaar beschermd, buitenlands werk 0 jaar.

Productverschillen kent Yemen ook. Dat land heeft, met 10 jaar auteursrechten op fotografische werk, voor zover ik weet de kortste duur. Daarna gaat het recht echter na de staat en mag de ministerraad beslissen over de verdere exploitatie van het werk. Voor films is het in dat land 25 jaar.

Mexico heeft de langste periode van auteursrechten. Daar hebben ze het in 2003 opgerekt tot 100 jaar na de dood. Leuk voor hen die hun geestelijk werk na 2003 openbaar maakten, want de nieuwe periode geldt niet met terugwerkende kracht. Het was daarvoor 70 jaar.

Jamaica heeft in 2015 gekozen voor een verhoging van de duur tot 95 jaar na de dood. De erven Bob Marley profiteren daarvan niet, want ook hier geldt het pas vanaf de invoering.

Het kerende schip

De steeds verdere ophoging van de duur van de auteursrechten (en andere rechten rondom intellectueel eigendom) is vooral ontstaan door grote bedrijven die geld wilden verdienen, maar vooral concurrentie wilden tegenhouden.

We leven in een snel veranderende wereld. Er wordt anders over bezit gedacht. Internet legt een andere druk op openbaar maken en ook andere ontwikkelingen doen mij hopen dat de wal rond auteursrechten het schip gaat keren.

Architectuur

Naast het terugbrengen van de duur van auteursrechten, mag daarbij wat mij betreft ook worden gekeken naar gebruik en redelijkheid. Dat een architect een mooie vorm geeft aan een gebouw, mag best worden beschermd. Maar de keuze van een type (al bestaande), vloer? Een schilderij?

Auteursrecht afkopen dus. Toch ben je er niet als je dat van een architect overneemt. De architect houdt namelijk als maker van het werk zijn persoonlijkheidsrechten. Dan koop je die toch ook af, zou je zeggen. Dat kan inderdaad, maar hij behoudt dan altijd het recht van verzet tegen verminking en misvorming. Dat wordt absoluut recht genoemd.

Redelijkheid

Als iets een gevaar oplevert voor de gezondheid wordt het een halt toegeroepen, doorgaans ondanks eventuele rechten. Bij gebruikssituaties in gebouwen zou dat niet anders moeten zijn. Stoelen die er op een tekening prachtig uitzagen, maar in de praktijk niet goed zitten of zelfs tot rugklachten leiden et cetera. Weg ermee.

zie ook het bericht ‘rijksstudio en auteursrechten‘ of ‘de Chaplin poster‘