Ik vond een ansichtkaart van Volendammers in processie naar Kevelaar. Het was de aanleiding voor een bericht over Kevelaer, een paar maanden geleden. Bij de ansichtkaart stond “Volendammers in processie”. In een boek had ik al eens gelezen over de pelgrimage van Volendammers naar Kevelaar. Aan de voorstelling de ansichtkaart zitten dus meerdere verhalen.

Processie vs. Pelgrimage

Laat ik beginnen met het verschil tussen een processie en een pelgrimage. Grofweg zou ik kunnen zeggen dat het verschil klein is. Beide zijn het bedetochten. Het verschil is dat een processie een tocht is door de eigen gemeente of rond de eigen kerk. Een pelgrimage of bedevaarttocht gaat buiten die gemeente. Het betreft overigens niet de staatkundige gemeente, zoals die door de overheid is vastgesteld, maar de religieuze gemeente of gemeenschap.

Er zijn meer verschillen. Prof. dr. Peter Nissen, hoogleraar Geschiedenis van het Christendom, schreef daar een uitgebreid artikel over (PDF - 257,65 KB).

Processieverbod

In 1848 werd het processieverbod vastgelegd. De wet verbood uitbundige processies met gezang vanwege verstoring van de openbare orde. De ronde in de eigen gemeente werd al snel vervangen door een stiekeme ronde, de zogenaamde stille omgang. Deze benaming werd voor het eerst gebruikt in Amsterdam bij de organisatie van een rondgang langs het Mirakel.

Bij een stille omgang maakte men de rondgang in het begin in kleine groepen. Geleidelijk werden dat echter weer optochten, maar in stilte. Het processieverbod is sinds 1989 afgeschaft en het aantal processies schijnt weer toe te nemen.

Volendammers in processie

De ansichtkaart toont Volendammers in processie door hun dorp trekkend in 1899. Gelet op het processieverbod zou dat dus eigenlijk niet mogelijk zijn. Toch toont het schilderij van Nico Jungmann een grote groep mensen in een stoet.

Ik kan een paar mogelijkheden bedenken. Het kan zijn dat niet strikt de hand werd gehouden aan het verbod. Een andere mogelijkheid is dat de Volendammers terugkwamen uit Kevelaar en het laatste stuk werden begeleid door dorpsgenoten. Een stille omgang is de derde optie. Daarbij werd er slechts rondgelopen, om het verbod te omzeilen, in plaats van een uitbundige rondgang met vaandels en sacramenten.

Binnenhalen

In een aanvulling op de tekst van de ansichtkaart lees ik ergens over het schilderij van Nico Jungman: Elk jaar gaat een groep devote Volendammers op pelgrimstocht naar Kevelaar. Ze komen terug in processie, lopend van Edam naar de kleine kerk van Volendam.

Mirakel

Na 1989 zijn processies weer toegestaan. De Stille Omgang verwijst nu naar de herdenking in Amsterdam van het Middeleeuwse Mirakel van 15 maart 1345. Het wordt nog elk jaar gelopen op de eerste zaterdagnacht na 15 maart.

Deze stille omgang in Amsterdam is al jaren populair onder Volendammers. Soms gingen ze met meerdere bussen naar het startpunt en enkele gingen zelfs lopend vanuit Volendam. De laatste jaren maken ongeveer veertig Volendammers de reis, nog steeds enkelen lopend.

Kevelaar

Er gaat ook nog steeds een groep van ongeveer dertig Volendammers op pelgrimage naar Kevelaar. Ze doen dat om verschillende redenen, om te bidden, vanuit traditionele overweging of voor de gezelligheid. Het zijn meestal wat oudere Volendamse vrouwen.

Tegenwoordig wordt de reis door Volendammers gezamenlijk gemaakt met Haarlemmers, Amsterdammers en andere Westfriezen.

Meer informatie:

• Een artikel van Prof. Dr. Nissen over pelgrimages en processies ((PDF - 257,65 KB).
• Artikel van GertJan Kooiman, in het Peperhuis Jaaboek 2015, over Volendammers en hun pelgrimage naar Kevelaar (PDF - 804,22 KB)
• Het verhaal van het Mirakel van Amsterdam staat uitgebreid beschreven op Wikipedia, met aanvullende gegevens bij in de ingang Stille Omgang