Afgelopen woensdag was de presentatie van het boek Van stadsie tot stad – Utrecht 1950-1975. De schrijvers van het boek, Ad van Liempt en Ton van den Berg, overhandigden het eerste exemplaar aan de Utrechtse wethouder Kees Diepeveen. Daarna vertelden ze iets over het schrijfproces en lieten ze ieder hun vijf favoriete foto zien.

Gewoonlijk zeg je bij een succesvolle boekpresentatie, ‘de zaal zat vol’. Het was succesvol, zodanig dat meer dan de helft van de aanwezigen moest staan. De organisatie had duidelijk op minder bezoekers gerekend… of niet genoeg stoelen.

Frans en Henk

Op de eerste rij was een zitplaats gereserveerd voor Frans van Seumeren en Henk Westbroek. Van Seumeren kreeg een boek overhandigd voor zijn bijzondere verdiensten voor de stad. Westbroek vertelde het verhaal bij de foto van de schoolbezetting in 1970 en de foto van zijn pose bij de auto van zijn vader. Of hij daarna ook een boek kreeg weet ik niet meer. Het zal wel.

Want iedereen die aan het boek had bijgedragen kreeg een exemplaar van het boek. Zelf kreeg ik die voor het leveren van de foto van de omslag. Die foto zag ik later deze week nog vaak terugkomen in de media, wanneer het boek Van stadsie tot stad werd besproken en als losse foto wanneer het ging over de fototentoonstelling Utrecht 1950-1975.

Utrecht 1950-1975

De timing van het uitbrengen van Van stadsie tot stad had niet beter kunnen zijn. Het boek over Utrecht in de mooie jaren 1950-1975 verschijnt op een moment dat de stad zich bijna heeft hervonden.

Het boek toont de naoorlogse jaren tot 1975. Utrecht was nog zwartwit, een in zichzelf gekeerde provinciestad met af en toe een hoogtepunt. Die hoogtepunten werden nog bescheiden binnenshuis gevierd. Met het landskampioenschap van DOS en de overwinningen van Anton Geesink als uitzondering. De vierde stad van Nederland op de grens van Randstad en achterland leek in tweestrijd.

Nieuwe identiteit

Er was al lang gezocht naar een nieuwe identiteit. Rond 1975 werd die zoektocht in actie omgezet. Het leek een hopeloze weg waarbij gehinkt werd op verschillende gedachten. Oud moest wijken voor nieuw, ondernemerschap en vooral horeca werd weggejaagd, auto’s uit de binnenstad geweerd, daarbuiten belast met parkeergeld. Op zijn minst werd autoluwte nagestreefd en kreeg de fiets voorrang.

Net zo makkelijk werden plannen echter ook weer veranderd. Wat er ook gebeurde, Utrecht was vooral zijn hart kwijt en het dorpse minderwaardigheidscomplex bleef nog lange tijd. Een paar jaar geleden werd dat pas afgelegd, met wellicht de Grand Départ als meest zichtbare markering.

Utrecht bruist weer, is trots op haar prestaties en durft dat ook uit te spreken. Van 1975 tot 2015 is het Van stadsie tot stad gegroeid. Een nieuwe stad met een prachtig aangepast hart. En een sterke stad, gelijkwaardig aan de twee andere grote steden Amsterdam en Rotterdam (er moet nog een vierde stad zijn … ).

Van stadsie tot stad

Vrijdag spreek ik enkele vrienden. Ik heb het boek Van stadsie tot stad bij me. Het gaat rond en iedereen is na een eerste snelle blik enthousiast.

‘Ik vind de titel niet zo goed gekozen’, probeer ik een discussie. Ik vertel het bovenstaande verhaal. ‘Van 1950 tot 1975 was er de dorpse gemoedelijkheid. Die zie je terug in de foto’s. Vanaf 1975 werd er aan de stad gewerkt. Pas sinds kort voel je dat er een nieuwe stad staat. Nieuwe gebouwen, nieuwe mensen, andere mentaliteit. De titel legt de nadruk juist op de minder fraaie tussenliggende periode, van 1975 tot een paar jaar geleden’.

‘Ik ben het wel met je eens’, zegt Rob, een van de aanwezigen. ‘In de naoorlogse jaren tot 1975 was Utrecht gewoon een stadsie. Er werden in het Gemeentehuis wellicht plannen gesmeed, op straat heerste de dorpse gemoedelijkheid. Pas na 1975, neem Hoog Catharijne als startpunt, begon de verandering tot stad zichtbaar’.

Gebiedsuitbreiding

‘Ze doelen met de titel op de gebiedsuitbreidingen’, verklaart Eric, die de aanbeveling op de achterkant van het boek heeft gelezen en daarvan voorleest: ‘de schande van de NSB van zich af geschud. Utrecht slaat de weg in naar bruisend hart van Nederland. Het begint met gebiedsuitbreiding. In het oosten, noorden en zuiden snoept het stukken grond af van buurgemeenten. Er ontstaan nieuwe wijken, zoals Hoograven, Kanaleneiland en Overvecht.

‘Onzin’, roept Rob, ‘in 1954 breidde het grondgebied van Utrecht uit doordat Jutphaas, Maartensdijk, de Bilt, Houten en Bunnik grondgebied moesten afstaan. De gemeente Zuilen werd zelfs helemaal opgenomen. Die gebiedsuitbreiding was een administratieve handeling. Verder gebeurde er weinig, in ieder geval niet met de sfeer in de stad. Want een stad wordt niet gemaakt door zijn grootte, maar door de sfeer die je ademt als je er bent, de houding van haar inwoners en de bouw van haar woningen. Stadsuitbreiding maakt geen stad. Utrecht bleef gewoon een stadsie met wat meer inwoners’.

Trek naar Houten en Nieuwegein

‘Dat vind ik dus ook’, reageer ik. ‘Wellicht was de sloop van de Jaarbeurs op het Vredenburg in 1970 de start. De echte groei van stadsie naar stad begon daarna. Houten en Nieuwegein worden aangewezen als groeikernen in de Tweede Nota Ruimtelijke Ordening. Veel Utrechters trokken naar die omliggende gemeenten en veel mensen van buiten, met name studenten, kwamen naar Utrecht en bleven’.

‘Ja, de ras Utrechters werden vervangen door import Utrechters’, beaamt Rob.

Zuilen ontbreekt

‘We moeten het niet overdrijven, maar we zijn het erover eens dat de titel Ban stadsie tot stad van het boek niet helemaal klopt’.

‘Ik vind de nadruk in het boek wel enorm liggen op de binnenstad. Als die gebiedsuitbreiding zo belangrijk was, waarom staat er dan geen enkele foto in van Zuilen of Jutphaas’, merkt Dick op, die het boek wat uitvoeriger heeft bekeken.

‘Ik ben laatst nog door Jutphaas gereden’, zegt Eric, ‘nou ja, Nieuwegein, over de Jutphase weg. Prachtige route. Er staan nog oude panden en met een beetje slingeren is het een fraaie route naar Vreeswijk. Echt de moeite waard’.

Het gesprek gaat verder over nog ongerepte en onbekende omgeving van Utrecht, fietsen en wandelingen in de omgeving en tenslotte toch nog even de vraag wanneer Nieuwegein, Houten, Bunnik en Zeist bij Utrecht worden getrokken. De voltooiing van het stadsie naar een ultieme grootwereld stad.