We kennen allemaal wel een klerelijer. Dat heeft echter niets met kleren te maken, wat ik lang dacht. Een flink aantal jaren geleden werd me al verteld dat klerelijer oorspronkelijk kolerelijer was. Dat is in de volksmond geleidelijk klerelijer geworden. Dat is veel makkelijker en sneller uit te spreken en klinkt bovendien beter.

Klerelijer

De oorsprong wordt bij de verschillende taalsites enigszins verschillend uitgelegd. Onze Taal is niet stellig, ze vermoedt dat klerelijer via kolere komt van het Franse woord colère. Dat betekent boosheid en woede, maar het wordt door de Fransen ook gebruikt om ergernis en wraakzucht uit te drukken.

Het Franse woord colère zou dan weer zijn afgeleid van het Latijnse colera. Uit het Latijns vertaalt betekent het gal.

Colera

Colera werd al heel lang in Nederland gebruikt voor allerlei ziekten en wat later voor buikziekten. Na de 16e eeuw kwam er een h tussen en werd het cholera. Ze gebruikten het toen nog steeds voor allerlei ziekten.

Het lijkt aannemelijk dat klerelijer via kolere en colera verwijst naar zo’n vervelende ziekte. Het toeroepen van ‘krijg de kolere’ om iemand dus zo’n enge ziekte toe te wensen (verwensen?).

Schelden met ziekte

Bijzonder is natuurlijk de verwensing die ik ook wel eens hoorde ‘krijg de kolere, klerelijer’. Dat je iemand iets toewenst (krijg de kolere) wat hij volgens dezelfde uitspraak al heeft (klerelijer). Beter is dan een extra ziekte toe te wensen: krijg de pestpokken, klerelijer. Of gewoon ‘krijg toch allemaal de kolere‘, zoals Ciske de Rat het zong.

Nederlanders schelden vanouds graag met ziekten. Dat gaat al terug tot ver voor de Gouden Eeuw. We brachten op onze reizen naar koloniën dan ook veel scheldwoorden naar verre landen, waar ze werden verbasterd naar de eigen taal van het betreffende land.

Boeken

Veel voorbeelden van schelden met ziektes zijn te vinden in de boekjes Krijg de vinkentering van Ewoud Sanders en Rob Tempelaars, het Vloekenboek van Arno Kantelberg en het Scheldwoordenboek van Marc De Coster.

Een autoriteit, over wie waar ik eerder schreef, is vloek-professor Sterkenburg. Hij heeft ook voorbeelden van schelden met ziektes en de klerelijer kan daarbij natuurlijk niet ontbreken. Voor het reizen van onze scheldwoorden naar verre landen is er het boek Klein Uitleenwoordenboek van Nicoline van der Sijs

Nicoline van der Sijs

Nicoline van der Sijs is taalonderzoekster en initiatiefneemster van de Etymologiebank. Ik vind het altijd leuk haar columns en artikelen te lezen. Wat schrijft zij over de klerelijer? Helaas komt ze in haar bank niet verder dan te vertellen dat klerelijer en kolerelijer hetzelfde betekenen.

Bij cholera staat echter wel een veel uitgebreider verhaal dan bij Onze Taal over het oudnederlandse gebruik van colera en colere. Colere? Dat lijkt toch veel meer op Kolere dan Colera.

Colere

Het Latijnse Colere betekent ‘cultiveren’. Het woord cultuur is ervan afgeleid. De eerste definitie van cultuur is, bijvoorbeeld in de Oxford Dictionary, The cultivation of land (het verbouwen van land).

Geleidelijk krijgt cultuur meer betekenis. We gaanparels kweken en spreken van een bacteriecultuur. We brengen alles wat de mens zelf maakt onder in het woord cultuur, als tegenhanger van natuur. Wat ons niet aanstaat van de natuur gaan we cultiveren.

Kolerelijer

Zou dat een uitleg kunnen zijn? Willen we dat iemand zijn natuurlijke gedrag aanpast met de verwensing ‘krijg de kolere (colere)’. Met de bedoeling hem te zeggen, krijg eens wat cultuur, cultiveer jezelf, pas jezelf aan. Als je dat nog niet hebt gedaan ben je een klerelijer.

Er zijn heel veel historische (scheld)woorden waarvan we de oorsprong niet kennen. Dat klerelijer verwijst naar de enge ziektes en cholera is aannemelijk. Spelen met taal blijft echter leuk.

Zie de boer voor je die zijn land verbouwt. Hij was misschien wel de eerste cultiverende klerelijer.

Zie ook: Bescherm je boeken met vloeken en Fuck, een oneerbiedig verhaal