‘Je zou de Encheiridion van Epictetus weer eens moeten lezen’, suggereerde vriend Klaas twee weken geleden. Hij had kort daarvoor het handboekje (in het Grieks Encheiridion) zelf weer met veel plezier gelezen.

Een tijdje geleden hadden we het al eens over de Encheiridion van Epictetus. Ik vertelde hem toen dat de Griekse filosofen Epictetus en Epicurus lange tijd mijn helden waren. Misschien zijn ze dat nog wel. Maar het is te lang geleden dat ik me in hun leer verdiepte. Alleen hun namen zijn me bijgebleven en in grote lijn hun denkbeelden, die als een levensmotto voor me zijn.

Epictetus en het Stoïcisme

Epictetus leefde waarschijnlijk van 50 tot 130 na Christus. Hij was een aanhanger van het stoïcisme. Die stroming begon rond 300 voor Christus.  Epictetus werd een van de laatste en belangrijkste vertegenwoordigers van het stoïcisme, hoewel hij er zelf niet over schreef. Alles wat van de ideeën van Epictetus bekend is, werd opgetekend door zijn leerling Arrianus.

Wat me aansprak (en aanspreekt) in het stoïcisme was dat ze stellen dat gevoelens het gevolg zijn van onze gedachten. Dat betekent niet dat je geen gevoelens hebt of mag hebben. Maar je bent je ervan bewust dat je ze min of meer zelf aanstuurt. Dat voorkomt overdreven sentimenten.

Epicurus

Epicurus leefde ruim 300 jaar eerder dan Epictetus. Hij was 40 toen het stoïcisme ontstond. Zijn eigen ideeën waren echter zo invloedrijk dat er zelfs een stroming naar hem is genoemd, het epicurisme.

Het epicurisme heeft tegenwoordig een wat negatieve lading. Dat komt echter vooral omdat het niet vanuit zijn context wordt uitgelegd. Epicurus staat voor het nastreven van persoonlijk geluk, zonder daarin te overdrijven. Het is geen egoïsme of enkel streven naar eigen genot. Eenvoudig uitgelegd is het de bekende stelling dat je niet van anderen kunt houden als je niet eerst van jezelf houdt.

De Encheiridion van Epictetus

Klaas had de Encheiridion van Epictetus gelezen en zich verbaasd over de wijsheid ervan. Je hebt geen andere boeken nodig, had hij gezeg, alles wat erna komt is gewauwel. En hij beweerde dat veel boeken die later kwamen terughaken op kennis uit de Encheiridion van Epictetus.

Het boekje, opgetekend dus door Arianus, bestaat uit citaten. Anders dan zijn collega’s vertelt Epictetus daarin niet de ziel, onsterfelijkheid en andere moeilijke onderwerpen waar zijn tijdgenoten graag over spraken. Epictetus behandelt het dagelijks leven en geeft praktische adviezen. Adviezen die niet alleen toen golden, maar die nog steeds veel waarheid bezitten.

Adviezen

De adviezen van Epictetus zijn van een eenvoudige realiteit. Je kunt je er bijvoorbeeld wel over opwinden dat het regent, maar wat heeft dat voor zin. Die gedachte houdt hij vast in vrijwel al zijn adviezen.

We moeten voortdurend onderscheid blijven maken tussen dingen waar we invloed op kunnen uitoefenen en dingen waarbij dat niet mogelijk is. Regent het? Als Indiaan kun je wellicht een regendansje doen of het tegengestelde. Voor ons is het handiger het te accepteren en een paraplu te pakken.

Epictetus en Epicurus

Is het vreemd dat ik Epictetus en Epicurus op een lijn zet, als mijn favoriete filosofen? Ik denk het niet. In feite komt het zoeken naar persoonlijk geluk van Epicurus neer op hetzelfde realisme. Het najagen en emotioneel worden over iets dat je niet kunt veranderen is zinloos. Het is de kortste weg naar je ongelukkig, verdrietig en dergelijke voelen.

Dus overkomt je iets vervelends of gebeurt er iets verdrietigs in je omgeving. Heb verdriet, maar maak onderscheid tussen wat je er aan kunt doen en wat je ermee moet doen.

Het handboekje

De leer van beide Griekse heren gaat veel verder. Bovenstaande vind ik als levensmotto wel bruikbaar. Je kunt er volgens mij heel oud mee worden, maar dat is een ander verhaal.

Wil je zelf de Encheiridion van Epictetus lezen? Ik vond enkele vertalingen:

• Interessant, omdat er ook een verhaal over Epictetus bij staat, is de Nederlandse vertaling van de Encheiridion van Epictetus op de site van de stichting Ars Floreat (pdf)
• Een andere Nederlandse versie, wat meer rechttoe-rechtaan en een beetje archaïsch is de pdf op de website Koxkollum (pdf)
• Een Engelse versie, wat minder leesbaar opgemaakt, staat op het webgedeelte van een medewerker of student op de website van de Universiteit van Californië (pdf)
• Vanzelfsprekend is er een versie binnen het Gutenberg project (de webversie), Gutenberg-pagina waar je de epub kunt downloaden en een website met een pdf van een Gutenberg-versie
• De Engelse boekversie van Nicholas White uit 1983, met aantekeningen (pdf)
• De Engelse boekversie van George Long uit 1888 (pdf)
• De boekversie van Thomas Higginson uit 1891 bestaat uit vier boeken van Epictetus, waaronder de Encheiridion (pdf)

Zie ook: 1001 gedachten