Scherptedieptegebied is een interessant gegeven in de fotografie. In de praktijk wordt het door veel fotografen, voor zover ik dat kan overzien, echter nauwelijks (volledig) gebruikt.

Zoals ik in een eerder bericht meldde is de basistechniek van fotograferen niet moeilijk. In feite speel je met licht dat reflecteert van je onderwerp. Er is het principe van de juiste belichting. Die verkrijg je door, met een combinatie van sluitertijd en diafragma, de juiste hoeveelheid licht op de sensor van je camera te laten vallen.

Het maakt daarbij niet uit of je een spiegelreflex hebt of een spiegeloze camera of met je smartphone fotografeert.

Basistechniek aanvullen

Met die basiskennis kun je verder gaan. Zover als je wilt. Je kunt je verdiepen in optica en de leer van lenzen (objectieven). Je kunt wat met analoge fotografie gaan doen en je bezig gaan houden met de scheikunde van zilverbeeld en fixeerbaden.

Het leukste is natuurlijk met de basiskennis aan de slag te gaan. Je eigen foto’s beoordelen en je inzicht in compositie en belichting verbeteren. Kleine dingen kunnen daarbij al van grote betekenis zijn.

Hyperfocale afstand

Hyperfocale afstand kan zo’n klein, maar niet te onderschatten, onderwerp zijn. In de meeste artikelen over hyperfocale afstand wordt de nadruk gelegd op oneindige scherpte. Een definitie is dan: De hyperfocale afstand is de kleinste afstand waarop de lens kan worden ingesteld zodat onderwerpen op oneindige afstand nog als aanvaardbaar scherp worden voorgesteld.

Als voorbeeld wordt dan landschapsfotografie genoemd. Maar bij food-fotografie en portretten kun je het ook gebruiken. Zelf formuleerde ik ooit deze definitie voor hyperfocale afstand: hyperfocale afstand is de afstand tussen camera en scherpte-instelpunt, waarbij rond dat scherpte-instelpunt het grootst mogelijke scherptedieptegebied wordt bereikt.

Die definitie zal niet goed zijn. Maar je kunt het begrip hyperfocale afstand echter vergeten. Beter is het idee erachter te begrijpen. Dan kun je het in elke situatie gebruiken. Ik zal het hieronder uitleggen.

Scherptediepte

Scherptediepte is de afstand tussen het dichtstbijzijnde scherp afgebeelde punt en een nog scherp punt verder gelegen. Het eerste getal afgetrokken van het laatste getal geeft het scherptedieptegebied, ook wel scherptediepteomvang genoemd.

Stel je maakt een foto van een fiets die 3 meter bij je vandaan staat. Je stelt scherp op de fiets. Door je kleine diafragma-instelling (2,8) is de op 10 meter erachtere gelegen muur niet scherp. Zou je een groot diafragma (16) hebben genomen, met kleine opening om licht door te laten, dan was de muur wel scherp. Je scherptedieptegebied zou dan 7 meter zijn (10 – 3 meter).

Scherptedieptegebied

Door inzicht in hyperfocale afstand en scherptedieptegebied zie je dat het scherpte-instelpunt niet altijd hoeft te liggen op het onderwerp. Maar bijvoorbeeld erachter. Bij landschapsfotografie krijgt dan meer van de voorgrond en het gebied achter het onderwerp scherpte.

Oneindigheid kun je vergeten. Het gaat er bij scherptedieptegebied om dat je afhankelijk van de foto die je wilt maken de scherpte voor of achter het onderwerp legt.

Sensor positie aangegeven op camera.

Bij tabletop fotografie, voedselfotografie en dergelijke kun je zelfs gebruik maken van een liniaal of meetlint. Op veel camera’s is daarvoor bovenop de camera aangegeven waar de sensor zich in de camera bevindt. Meestal met het tekentje dat je hiernaast ziet.

Portret

Een eenvoudig praktijkvoorbeeld. Bij veel portretten wordt scherp gesteld op de neus, vaak zelfs het puntje van de neus. Dat betekent, gelet op het scherptedieptegebied, dat een deel van de scherptediepte in een lege ruimte valt tussen het puntje van de neus en de camera.

Leg je het scherpte instelpunt echter op de neusbrug, dan zijn het puntje van de neus en de ogen scherp. Afhankelijk natuurlijk van het gebruikte objectief en het ingestelde diafragma.

Voorbeeld

We nemen een fullframe camera met een 135 mm lens en stellen het in op diafragma 11. Stel dan scherp op een punt 5 meter voor je. Je aanvaardbare scherpte begint dan op 4,6 meter en eindigt op 5,5 meter. Het scherptedieptegebied is 0,9 meter (5,5 – 4,6).

Kun je echter, vanwege beperkt licht, niet met een groot diafragma (kleine opening) werken, dan loopt het scherptedieptegebied snel terug. Bij diagragma 2 in dezelfde situatie heb je nog slecht een scherpteomvang van 16 centimenter. Je kunt dan vanzelfsprekend wel je sluitertijd aanpassen. Langere sluiterertijd om bij een groot diafragma voldoende licht op de sensor te laten vallen.

Stilleven

Stel je wilt vanuit het voorbeeld een stilleven fotograferen dat je op een tafel van 1 vierkante meter hebt staan. Het middelpunt van de tafel ligt op 5 meter afstand. Dan stel je in dat geval niet scherp op het voorste object op 4,6 meter. Want dan heb je ook scherpgesteld op de lege ruimte daarvoor; de ruimte tussen het object/scherpstelpunt en de camera. Bovendien is je scherptedieptegebied kleiner geworden. Je stelt scherp op 5 meter, waardoor het van voor tot achter scherp is (van 4,6 tot 5,5 meter).

Heb je de voorwerpen op de tafel tussen 4 tot 6 meter staan? Dan moet je het diafragma aanpassen of meer afstand nemen tot het onderwerp. Of je kunt een andere lens pakken, in plaats van de 135 mm lens bijvoorbeeld een 70 mm lens.

Theorie en praktijk

Vanzelfsprekend is dit voorbeeld de theorie. In de praktijk gaat het erom wat je als fotograaf mooi vindt. Scherpstellen in lege ruimte is echter zonde, dus gebruik het scherptedieptegebied.

Scherptediepte calculator

Scherptediepteafstand en hyperfocale afstand worden bepaald door brandpunt van de lens en het diafragma. Van belang is ook het type sensor in verband met de cropfactor.

Hieronder heb ik een scherptediepte calculator opgenomen. Als je er wat mee experimenteert kun je zien hoe je met het scherptedieptegebied en de hyperfocale afstand kunt spelen om het scherptegebied te vergroten. Afhankelijk van het onderwerp zal je dan wellicht geen scherpte meer leggen in een ruimte waarin zich niets bevindt.