‘Natuurlijk vond jij broodpap en wentelteefjes ook heel lekker’, spreekt Robbert zijn veronderstelling uit. ‘Het was immers voor ieder kind een traktatie, om niet te zeggen feestmaaltijd. Oud wittebrood in melk. Daar mochten we dan suiker en kaneel overheen strooien’.

‘Ik vond broodpap en wentelteefjes inderdaad ook lekker, denk ik’, reageer ik. ‘In ieder geval denk ik er niet met een vies gezicht aan terug. Met mijn ogen dicht kan ik zelfs de smaak enigszins terughalen’.

Broodpap en wentelteefjes

Broodpap en wentelteefjes zijn twee verschillende gerechten. Ze werden echter allebei gebruikt om nog iets te kunnen doen met oud wittebrood. Er zijn tegenwoordig allerlei recepten. Het verschil tussen broodpap en wentelteefjes toont zich daardoor het best in hun oorspronkelijke recept.

Bij broodpap voeg je stukjes brood toe aan lauwwarme melk. Daar wordt een klontje boter aan toegevoegd. Tenslotte besprenkel je het geheel met suiker en eventueel kaneel.

Voor wentelteefjes meng je eerst melk en een geklust ei in een schaaltje. Daarin laat je een witte boterham even weken. Daarna bak je het doorweekte brood in een koekenpan aan beide kanten (wentelen dus).

Pap en toast

Zie je in gedachten het resultaat van de bereiding van broodpap en wentelteefjes voor je. Dan begrijp je de namen die eraan zijn gegeven. Doe je meer brood bij de melk, dan wordt het papperiger. En een wentelteefje lijkt al snel op een toast, die immers ook door velen in de koekenpan wordt gemaakt. In Engels talige landen noemen ze een wentelteefje French Toast.

Recepten

Er zijn tegenwoordig talrijke recepten voor broodpap en wentelteefjes. Bijna altijd zijn het niet meer dan toevoegingen aan het hierboven beschreven basisrecept. Ikzelf voegde vroeger aan broodpap en wentelteefjes stroop, basterdsuiker of altijd kaneel toe. Bij broodpap soms ook gewelde rozijnen.

Tegenwoordig zijn er allerlei recepten, soms iets uitgebreider dan een simpele toevoeging. Er is zelfs een recept van Jamie Oliver dat enigszins lijkt op een broodpap en wentelteefjes: Amerikaanse broodpudding

Oud brood

Het brood, zowel wit als bruin, was vroeger overigens anders dan het huidige brood. Zelfs in de zeventiger jaren bevatte het nog voornamelijk de eeuwenoude basis-ingrediënten voor brood. Tegenwoordig is brood een opeengestapelde mix van conserveermiddelen, smaakmakers en -versterkers en meer dingen die niet werkelijk nodig zijn.

Ik zeg opeengestapeld omdat er wellicht terecht dingen aan zijn toegevoegd op enig moment, maar die zijn er nooit uitgehaald toen ze overbodig werden. Bovendien is brood bakken voor veel bakkers een pak broodmix bestellen bij Zeelandia en daar water en zout aan toevoegen.

Bier, brood en broodpap

Sommige (bier)historici vermoeden dat broodpap aan de oorsprong ligt van bier. Er zou dan ooit, duizenden jaren geleden, iemand een stukje brood ergens hebben laten liggen. Toen daar water bijkwam werd het een broodpapje. Dat is gaan gisten en de rest is biergeschiedenis. Het brood kan ook graan zijn geweest.

Van de Egyptenaren is bekend dat ze bier maakten door gerst in aardewerken potten te begraven. Het gerst kiemde daarbij. Daarna maalden ze het en vermengden het met water tot een papje. Mag dit broodpap heten? Het papje werd gezeefd en in vaten gedaan met gaten in de bodem. Het ging gisten en het bier vloeide door de gaten.

Herkomst

De herkomst van het woord broodpap is wellicht eenvoudig te begrijpen. Maar over het wentelteefje hebben vele etymologen en andere taalkundigen hun hoofd gebroken. In het Jaarboek 1922 van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde bijvoorbeeld de Heer Knuttel.

Hij wijst op een tekst van Cornelis Everaert. Uit diens ghewende sceven zou volgen hem ons wentelteefje zijn ontstaan. Anderen rond die tijd houden het erop dat wentelteefje is voortgekomen uit de opmerking ‘wentel ’t eventjes’. Volgens een ander zou wentelteefje soms worden vervangen door het nu ongebruikelijke wentelreutje of draaireu. Verboden brood of gewonnen brood zijn wel alternatieve woorden voor wentelteefje die nog worden gebruikt.

Gedicht

Het woord is in het Nederlands voor het eerst teruggevonden in een Zeeuws gedicht van Adriaen vande Venne uit begin 17e eeuw. Het staat in de bundel Tafereel van Sinne-mal uit 1623, gedrukt en uitgegeven door zijn broer Jan Pieterszn. vande Venne.

‘Ey, waer ick t’huys alleen, ick backte wentel-teven Van suyckert witte broot, en butter-smeerigh vet.’

Het eerste deel van wentel-teven is de stam van het werkwoord wentelen (draaien, omkeren). Teven, het tweede deel, zou een gebak zijn.

Oudste recept

Recept wentelteefje in ‘De Verstandighe Kock

Iets later dan het gedicht wordt ook een recept gevonden dat lijkt op ons wentelteefje. Het staat in het boek ‘De verstandighe Kock oft sorghvuldighe huys-houdster’ uit 1670.

Voor die tijd waren er echter al recepten met de combinatie brood, melk en ei. Oud brood was hard geworden en het werd daardoor ook wel beschuit genoemd. Het werd als verloren brood beschouwd.

Verloren brood

Dat verloren brood behandelde men op dezelfde manier als wij nu om het weer bruikbaar te maken. Niet alleen in Nederland, ook in de meeste andere landen. Het Franse woord voor wentelteefje is zelfs pain perdu, wat letterlijk verloren brood betekent.

Zij gebruiken overigens ook, volgens een woordenboek uit 1909, de term gâteau feuilleté. Dat betekent letterlijk gelamineerde cake. Daarin komt het gebak van de teef weer in terug.

Veel meer

Er is nog veel meer leuks te vertellen over broodpap en wentelteefjes. Uiteindelijk is het echter, denk ik, vooral leuk het weer eens te eten. Dat brengt zeker weer wat van vroeger naar boven en het helpt tegen de verspilling van voedsel.

Zie ook het bericht ‘Peperkoek, de voorloper van pepernoten’, het gedicht (pdf) van Adriaen vande Venne uit 1623 en het recept (pdf) van de Amerikaanse broodpudding van Jamie Oliver