Oorspronkelijk is waar de oorsprong ligt. Is dat laatste altijd duidelijk. Waar gaat het over bij originaliteit, oorspronkelijkheid en het bekend zijn met wat er mogelijk al is.

Ik moest eraan denken toen ik las over de Rode Paperclip. Twee mannen hadden een plan over ruilen en hun idee leek origineel. Maar tien jaar eerder was er al een jongen die hetzelfde idee als Rode Paperclip uitvoerde. En ook hij was niet de eerste.

Oorspronkelijk en origineel

Als creatief denk ik vaker aan oorspronkelijkheid en originaliteit . Het verschil tussen creativiteit en expressiviteit bijvoorbeeld is juist die oorspronkelijkheid. Veel mensen maken dat verschil niet. Ze schilderen zonder oorspronkelijkheid, wat dan dus alleen slechts expressief is.

Oorspronkelijk is iets dat nog niet door anderen is bedacht. Je combineert en verwondert jezelf en komt op een idee. Altijd is die gevoed vanuit je referentiekader, die bestaat uit ervaringen, films die je zag, boeken die je las etc. Wat je bedenkt kan oorspronkelijk zijn.

Toch kunnen er ergens op de wereld anderen op eenzelfde idee zijn gekomen. Met het kleiner worden van de wereld, kom je daar veel sneller achter. Soms door schade en schande, zoals bij de steeds vaker voorkomende rechtszaken over plagiaat, jatten en dergelijke.

Kennis henne of bekend zijn met

Je moet dus als creatief niet alleen oorspronkelijk denken. Je moet ook bekend zijn met de omgeving van hetgeen je bedenkt. Onwillekeurig moet ik daarbij ineens denken aan een anekdote:

Er stond ergens een foto van Paul McCartney en Kanye West. Ik herken McCartney, de andere man ken ik niet. Een jong meisje naast me merkt op, ‘wie is die oude man naast Kanye West?’

Het toont me hoe belangrijk referentiekader is bij het beoordelen van een idee. En het bekend zijn met wat er mogelijk al is. Beoordelen van oorspronkelijkheid heeft dus vooral ook met kennis te maken. Als je een idee hebt kun je niet altijd weten of het al bestaat. Ga er maar gerust vanuit dat het nooit helemaal oorspronkelijk is.

Big Brother

Zo wordt in de media John de Mol als ideeënman gezien. Hij ‘bedacht’ immers het succesvolle Big Brother, eerste uitzending sept 1999. Er waren op dat moment echter al meerdere films met het idee van Reality TV, zoals Truman Show (1998) en EDtv (maart 1999). De laatste was een Amerikaanse remake van het Canadese ‘Louis 19 le roi des ondes’ uit 1994.

Was het idee van John de Mol oorspronkelijk? Kennis hebbende van de films, dacht ik in 1999 al van niet. Maar wanneer hij geen kennis had van bovengenoemde films zou je kunnen zeggen dat Big Brother, vanuit zijn gezichtspunt, oorspronkelijk was.

Het is bijna als een filosofisch onderscheid tussen waarheid en werkelijkheid. Het ene begrip verwijst naar de subjectieve wereld zoals een bepaald persoon het ziet, de andere naar de objectieve wereld.

Morfisch veld

Bij het voorbeeld van Big Brother en Reality TV kan ook de tijdgeest een rol spelen. Daarbij denk ik aan het morfisch veld. Het wereldse veld dat Rupers Sheldrake beschrijft met als voorbeeld twee apen. Ze zitten ver van elkaar op twee afzonderlijke eilanden. Maar ongeveer tegelijkertijd ontdekken ze eenzelfde manier om een banaan te openen.

Een brief

Ik zag in 1996 een brief van een Amsterdammer aan het productiebedrijf van John de Mol. Daarin vertelt de Amsterdammer zijn idee voor een televisieprogramma dat als twee druppels water op het latere Big Brother lijkt. Het enige verschil was dat de Amsterdamse studenten en hun studentenhuis zijn vervangen door Ruud, Bart en Willem en een villa in Almere.

Was Big Brother een oorspronkelijk idee van John de Mol? Ik denk nog steeds van niet. Maar dat ik een brief heb gezien, die aan hem is verstuurd, betekent immers nog niet dat hij die brief heeft gezien.

PR-verhaal

Het gaat me overigens niet om John de Mol. Verhalen als hierboven over oorspronkelijkheid zijn overal te vinden. Het voorbeeld toont slechts hoe je een idee kunt hebben dat al bestaat en dat het moeilijk is te beoordelen of het oorspronkelijk is of niet.

Is het abusievelijk plagiaat of ordinair jatwerk? Dan kun je natuurlijk met een stevig PR-verhaal de oorspronkelijkheid naar je hand zetten. In zo’n PR-verhaal staat per definitie de waarheid vaak los van de werkelijkheid. Dat wisten we al lang voor het nepnieuws in de wereld kwam.

Auteursrecht

Er zijn talrijke redenen waarom iemand de oorspronkelijkheid van een idee in eigen hand wil leggen. De belangrijkste redenen liggen bij het auteursrecht en royalties. De oorspronkelijke bedenker heeft dat recht en krijgt daarvoor royalties of kan die bedingen.

Het aanpassen van de oorspronkelijkheid gebeurt overigens regelmatig in goed overleg. Lennen en McCartney spraken bijvoorbeeld af altijd samen als componisten op de plaat te staan; ook wanneer een lied door slechts een van hen werd geschreven. In de analen stond het werkelijke verhaal van de compositie. Juridisch was het een samenwerking. Ze deden het wellicht omdat ze zich realiseerden dat ze ongeveer evenveel componeerden en dat bij 50-50 de verdeling van royalties makkelijker zou zijn.

Fiscaliteit

Een andere reden kan bijvoorbeeld zijn fiscaliteit. Laat ik ter illustratie de wereld van John de Mol daarbij nog maar een keer misbruiken. Het kan heel goed zijn dat het draaien van de stoelen bij The Voice door een team is bedacht. Door het echter aan Roel van Velzen toe te schrijven, kan deze het administreren als zijn idee. Fiscaal, heb ik me ooit laten vertellen, is dat gunstiger dan een honorarium voor geleverde diensten.

We noemen zoiets dan creatief boekhouden. Dat is het dus niet, want het is niet oorspronkelijk.

Zie ook: bericht ‘Kleptomnesia en Cryptomnesia‘