‘Wie is de uitvinder van het tekenen ?’, vraagt de zevenjarige Mathijs. Hij ligt op de grond te tekenen. Mathijs is het jongste zoontje van Erik, een goede vriend. Erik glimlacht naar me met een blik van deze-is-voor-jou. We vermaken ons vaak met de vele vragen van Mathijs.

‘De uitvinder van het tekenen is niet echt bekend. Volgens een legende, zeg maar een sprookje, is het de Griek Saurias. Hij woonde op het eiland Samos. Er stond ooit een paard voor hem. De zon wierp een schaduw van dat paard tegen een rots. Saurias besloot een lijn te tekenen langs de countouren van de schaduw van een paard’.

‘Wat zijn contouren?’, vraagt Mathijs.

‘Ja, dat is een goede vraag’, reageer ik, snel denkend aan een antwoord. ‘Een contour is de onzichtbare lijn die je kunt trekken tussen twee verschillend gekleurde vlakken’. Ik kijk naar de reactie van Mathijs en vul aan ‘in dit geval de buitenrand van de schaduw, waar de schaduw en rots elkaar raken’.

Uitvinder van het tekenen

Je kunt bij bovenstaande legende waarschijnlijk niet spreken van een uitvinder. En het is natuurlijk zeer de vraag of het een waar verhaal is. Maar het wordt geaccepteerd als leuk beginpunt.

Het verhaal werd opgetekend door de militair en letterkundige Plinius de Oude. Hij is geboren kort na het begin van onze jaartelling. Volgens anderen is het verhaal door Anthenagoras van Athene.

Plinius de Oude

Een bewerking van de Naturalis Historia door Jacob Th. Klein uit 1740

Over Anthenagoras is echter weinig bekend. Van Plinius zijn daarentegen regelmatig teksten herdrukt, vertaald, geciteerd en behandeld. Hij werd 23 na Chr. geboren in Como als Gaius Plinius Secundus. Meerdere titels van zijn werk zijn bekend, maar de bijbehorende teksten of boeken zijn verloren gegaan.

Wat wel bewaard is gebleven zijn 37 van de 100 boeken die tezamen het Naturalis Historia vormen. Hierin schreef Plinius allerlei verhaaltjes om een beeld te geven van de wereld zoals men het toen kende.

Naturalis Historia

De Naturalis Historia staat volgens Plinius boordelvol feiten. In de loop van de tijd zijn bij veel feiten wel vraagtekens gezet. Plinius was slordig en wilde zijn teksten luchtig houden. Daardoor sloop er ook nogal wat onduidelijkheid in zijn berichtgeving.

Het verhaal over de uitvinder van het tekenen is een van de verhalen, eigenlijk opmerkingen, in boek 35 van de Naturalis Historia. Dat gaat over schilderkunst, beeldhouwen en pottenbakken.

Katharine Jex-Blake

Een veel aangehaalde vertaling en verduidelijking van een boek van Plinius is die van Katharine Jex-Blake. Zij schreef het boek ‘The Elder Pliny’s Chapters on the History of Art’. Daarin beschrijft ze de kijk van Plinius op kunst.

Ze vertelt over Saurius van Samos als uitvinder van het tekenen, eigelijk lijntekenen. Tegelijk vertelt ze nog enkele ontdekkingen, die Antoon Erftemeijer meenam in zijn boek ‘De aap van Rembrandt’.

Griekse goden

“Beelden van de goden hadden helemaal geen eer voordat de kunst van het modelleren, van het schilderen en van beeldhouwen werden geïntroduceerd, maar zijn later dan de dagen van Saurias van Samos, Kraton van Sikyon, Kleanthes van Korinthe, en een meisje, ook van Korinthe.

Tekenen (lijntekenen) werd ontdekt door Saurias, die de contouren van de schaduw van een paard in de zon volgde, en schilderingen door Kraton, die de schaduwen van een man en een vrouw op een witgetint tablet schilderde.

Het meisje bedacht de kunst van het modelleren van figuren in reliëf. Ze was verliefd op een jongeman en terwijl hij sliep, schetste ze de omtrek van zijn schaduw op de muur. Verheugd met de perfectie van de gelijkenis, knipte Deburates, haar vader die een pottenbakker was, de vorm uit en vulde de omtrek met klei; de figuur is nog steeds bewaard in Korinthe.

Hierna kwamen Daidalos, Theodoras en Smilis, die de beeldhouwkunst en het modelleren introduceerden.”

Meer informatie:

• De volledige latijnse versie van de Naturalis Historia is te vinden op de site van Tufts University, een particuliere universiteit in Amerika.
• En de Engelse versie in een vertaling uit 1855 van John Bostock, H. T. Riley en anderen.
• Zie ook het bericht over de Encheiridion van Epictetus of bekijk het overzicht van berichten met verwijzing naar Grieken en Griekenland.