‘Komt er een tweede koude oorlog, denk je? ‘, vraagt Ronald mij tijdens een gesprek met vrienden.

We hadden zojuist geconstateerd dat er nogal wat gebeurt in de wereld. Niet alleen dingen waarin zich een tweede koude oorlog aftekent, maar ook allerlei andere fenomenen die geleidelijk tot mogelijk drastische maatschappelijke veranderingen zullen leiden. Grote fenomenen zoals bijvoorbeeld bacteriële resistentie, klimaatverandering en cybercriminaliteit en -oorlog.

Tweede koude oorlog

‘Is die tweede koude oorlog nog niet begonnen dan?’, reageer ik.

Ronald en de andere aanwezige vrienden kijken me vragend aan. Ik voel dat er een aanvulling nodig was. Dus laat ik erop volgen, ‘ok, de eerste koude oorlog is nooit gestopt. Dat dachten we alleen omdat Boris Yeltsin ooit, in een bepaalde periode, sprak van een koude vrede’.

Terwijl enkele vrienden al glimlachen van begrip, sluit ik mijn antwoord af met, ‘koude oorlog. Het is maar een uitdrukking. Net zo onrealistisch als van criminelen zeggen dat ze in de onderwereld leven. Terwijl die lui gewoon tijdens de zaterdagdrukte ook in de stad lopen en wellicht zelfs in dezelfde wijk als wij wonen’.

Ik zie, terugkomend op het onderwerp, natuurlijk wel het verschil in tijdsgeest. En daarmee ook een doorlopende eerste of wellicht begonnen tweede koude oorlog. Dus is mijn slotopmerking: ‘Als er sprake is van een tweede koude oorlog, dan zijn in ieder geval de hoofdrolspelers hetzelfde’.

De eerste koude oorlog

De eerste koude oorlog liep grofweg van 1945, het einde van de Tweede Wereldoorlog tot 1990. Een officiële periode is er niet. Volgens sommigen begon het in 1945, vanwege het einde van de oorlog of omdat George Orwell toen de uitdrukking “koude oorlog” introduceerde in een artikel. Anderen houden het op 1946. Bijvoorbeeld door de “Ijzeren gordijn-rede” van Churchill op 5 maart van dat jaar. Er zijn ook mensen die het om andere redenen nog later laten beginnen.

En het eindigde natuurlijk met de afbraak van de Berlijnse Muur in november 1989 of de Duitse hereniging in januari 1990. Maar ook hier zijn er mensen die de koude oorlog nog even laten doorlopen. Bijvoorbeeld tot de opheffing van de Sovjet Unie in december 1991.

Hoofdrolspelers

De hoofdrolspelers van de eerste Koude Oorlog waren Rusland (Sovjet Unie), China en de Verenigde Staten. Bijrollen waren er voor de Europese bondgenoten van de VS en wat landen in Oost-Azië en het Midden Oosten.

Als er sprake is van een tweede koude oorlog dan gaat het over dezelfde hoofdrolspelers. In de bijrollen zijn ook nauwelijks wijzigingen. Maar het toneelstuk is wel degelijk anders.

Amerika’s isolement

Want Europa is tegenwoordig een andere grootheid. Met een Duitsland dat van de schaamte over WO II is verlost. En Amerika (de VS)? Dat heeft zich, zeker de afgelopen jaren, strategisch in een lastige positie gemanoeuvreerd. Zelfs kleinere en zwakkere landen zijn de dominantie van Amerika zat. Het lijkt erop dat Amerika door zijn gedrag en beleid in een isolement komt.

De aard van oorlog en KO I

Een oorlog bestaat niet alleen uit strijd, maar ook uit de mogelijkheid van strijd. Pas bij afwezigheid van de dreiging is er sprake van vrede. Een periode zonder strijd zou je een koude oorlog kunnen noemen.

De eerste koude oorlog bestond uit de dreiging van nucleaire wapens. Amerika en de Sovjet-Unie beschikten erover. Ze leverden geen strijd met die wapens, maar vochten de oorlog uit met economische embargo’s, spionage, sabotage en borstklopperij over hun ontwikkelingen in de wapenwedloop. Daarnaast voerden ze de spanning op door confrontaties in andere landen, zoals Cuba, Indochina, Afghanistan en meer. Bij sommige daarvan streden ze zelf. Andere oorlogen werden gevoerd bij volmacht.

KO II

Het is nauwelijks interessant de vraag te beantwoorden of er een moment geen dreiging is geweest. Zou die dreiging er niet zijn, dan zou je kunnen spreken van een einde van de eerste koude oorlog. Daarna zou dan een tweede koude oorlog kunnen komen of zijn.

Volgens bovenstaande definitie bevinden we ons nu in een koude oorlog. Laten we zeggen dat er een kleine dertig jaar geen dreiging is geweest. Dan hebben we nu een tweede koude oorlog. Bovendien is de aard van de dreiging anders, waardoor het ook handig is te spreken van een tweede.

Andere oorlog

Wat is er anders? Ik zei al dat de hoofdrolspelers hetzelfde zijn en de belangrijkste bijrollen ook niet verschillen. Er is weer een wapenwedloop tussen Amerika, Rusland en China. De landen en partijen waarmee of waartegen strijd wordt gevoerd, al dan niet bij volmacht, zijn anders: Oekraïne, Syrië, gebieden in de Chinese zee.

Korea dreigt met kernwapens en Iran lijdt onder een handelsboycot. Amerika en haar handelspartners hebben economische sancties tegen Rusland. Amerika maakt handelsproblemen met China. Zweden voelt dreiging van Rusland. Amerika zet de EU en andere landen onder druk met boycotten en hogere invoerrechten. Rusland en Amerika staan tegenover elkaar in Syrië. Etc.

Twee belangrijke verschillen

Bijzonder verschil met de eerste koude oorlog is dat ideologie er niet meer toe doet. Waar Rusland en China zich in het verleden nog vonden in het communisme, speelt dat nu geen rol meer. Beide landen hebben nu gewoon een hekel van Amerika. Helemaal wanneer het land zich met problemen in hun omgeving bemoeit.

En dat hekel-hebben-aan geldt inmiddels ook voor andere landen. Zeker voor Iran, maar ook Europa gedraagt zich al minder als schoothondje.

Militaire macht en economie

Maar er is een nog belangrijker verschil. En dat is de verhouding in militaire macht en handelsbeleid. In de eerste koude oorlog was wapenwedloop belangrijk. De Sovjet-Unie was grotendeels een gesloten economie, ze streefden naar zelfvoorziening. De enige manier om hun economie te beïnvloeden was druk leggen op de kosten van wapenwedloop.

Tegelijkertijd trok Amerika de banden aan met zijn oude oorlogspartners uit de Tweede Wereldoorlog. Bijvoorbeeld door de thuismarkt te openen en internationaal handelsverkeer toe te staan. Zelfs wanneer dat in het nadeel was van haar eigen werkgelegenheid en industrie. Daarvan profiteerden Europa, Japan, Taiwan en Zuid-Korea. Aan de andere kant konden Amerikaanse bedrijven buiten Amerika groeien, zoals Microsoft, Apple en Google.

Proloog van de tweede koude oorlog

In de proloog van de tweede koude oorlog maakte het Amerikaanse ministerie van Defensie oorlogsplannen tegen China. Terwijl het ministerie van Economische Zaken haar Amerikaanse multinationals stimuleerde hun werkzaamheden naar China en andere Aziatische landen te verplaatsen.

En zo zijn er in de periode na de eerste koude oorlog meerdere voorbeelden te vinden, waarbij de scheiding tussen defensie en economie duidelijk is. Bizar vond ik het te lezen dat Amerika afhankelijk is van Russische raketten om hun militaire satellieten te lanceren. Al die vermenging en scheiding breekt nu op bij het herstel van de crisis en het uitvoeren van hervormingen in de individuele landen.

Verwevenheid

Alles is met elkaar verbonden als een gordiaanse knoop. Belangen, afspraken en dergelijke gaan over nationale grenzen. Aanpassen van een belang of afspraak, zet een ander belang of afspraak onder druk.

Die kan, zoals de beruchte knoop, alleen worden ontward door hem door te hakken. En dat is wat nu her en der gebeurt.

Ik ben een voorstander van knopen doorhakken. Zeker in de politiek, waar de neiging bestaat middenwegen te zoeken die vaak niet of nauwelijks een echte oplossing zijn.

Maar knopen doorhakken is ook rigoureus en het vergroot het gevoel van dreiging. Daarmee is het sneller dan de gematigde, polderende weg, een aanleiding tot of de oorzaak van een tweede koude oorlog.

zie ook bijvoorbeeld de berichten ‘foute aannames en slechte voorspellingen‘