‘Nee, daar zit de houtskool in. Dit is het tuitje om te schenken’, zegt Lauren, als ik worstel met haar nieuwe waterkan.

‘Houtskool?’, reageer ik, terwijl ik een glas water voor mezelf inschenk.

‘Dat is iets nieuws. Houtskool reinigt het water. Verder weet ik het ook niet’.

‘Is dat nodig dan voor ons schone Nederlandse drinkwater?’, vraag ik nog. Maar Lauren is al weggelopen, waarmee het onderwerp houtskool is afgesloten.

Houtskool blokjes

Ik ken houtskool vanzelfsprekend als de zwarte blokjes op de barbecue. Ze wegen bijna niets. Als je ze oppakt krijg je direct zwarte handen. Daardoor lijken ze me niet geschikt voor een waterkan of als zuiveraar van water.

Houtskool is verkoold hout. Bij vrienden in Frankrijk stond een oventje. Tenminste daar leek het op. Ze deden er hout in. Daardoor verbrandde het hout niet gewoon, zoals in de natuur. Er kan nauwelijks zuurstof bij, vertelde de vriend, daardoor verbrandt het anders en krijg je houtskool.

Houtskool rage

Houtskool blijkt een rage onder diverse doelgroepen. Hoog opgeleide dertigers gebruiken het om hun tanden te witten. Alternatieve gezondheidsfreaks nemen het als superfood. En dan heb je nog mensen die bij beide groepen behoren. Of die het toepassen om mee te doen met de kleine meute gebruikers. Dus voordat houtskoolgebruik van een rage een hype wordt.

De Europese Unie heeft in 2011 al de gezondheidsclaim voor geactiveerd houtskool goedgekeurd. Dat gebeurt alleen als een claim wetenschappelijk is onderbouwd, onderzocht door de EFSA (de European Food Safety Authority) en begrijpelijk is geformuleerd voor consumenten.

Witte tanden

Het heeft dus meerde interessante eigenschappen. Dat het zorgt voor wittere tanden is wellicht de minst spectaculaire. Het verwijdert tandaanslag, bijvoorbeeld de tannine van wijn, koffie en thee die je tanden gelig maakte. In feite worden je tanden dus niet witter dan ze van nature zijn.

Bijkomende eigenschap bij je tanden is dat het slechte bacteriën dood. Daardoor krijg je een frissere adem. Het verbetert tevens de bio-cultuur en de zuurgraad in je mond. Je moet overigens niet (nou, je kunt het proberen) een BBQ-houtskoolblokje gebruiken. De in parfumerie en drogist aangeboden producten voor witte tanden zijn in de meeste gevallen gemaakt van de bast van kokos en worden geleverd in poedervorm.

Van historie tot superfood

De voordelen van houtskool zijn al heel lang bekend. Het vroegste bericht over het gebruik komt uit bijna 4000 voor Christus. In die tijd was het brandstof voor het smelten van ertsen, omdat het heter brandt dan hout. Geleidelijk ontdekken de Egyptenaren en Sumeriërs meer gunstige eigenschappen. Soms zonder precies te weten waardoor het werkte. Ze gebruikten het bijvoorbeeld als conserveermiddel, niet wetende dat het antibacterieel en schimmelwerend is.

Het eerste medicinale gebruik is gevonden op papyrus van rond 1500 voor Christus. Het werd in die tijd gebruikt om rottingsgeuren te adsorberen uit wonden en het darmkanaal. 1000 jaar later schreef Hippocrates over het gebruik van houtskool bij een breed scala aan klachten. Hij noemde onder andere chlorose (bloedarmoede door ijzertekort), epilepsie, miltvuur en duizeligheid. En 50 na Christus schrijft Plinius de Oude erover in zijn boekenreeks ‘Natuurlijke geschiedenis’.

In de Middeleeuwen lijkt er een ban te liggen op het gebruik van houtskool. Maar na 1700 wordt het opnieuw recept voor talrijke klachten. Met de hernieuwde opleving van de wetenschap komen er nieuwe toepassingen bij in de medische omgeving. Tussen 1870 en 1920 is er een hausse van artikelen in medische tijdschriften over het gebruik.

Eind vorige eeuw wordt houtskool door diverse instanties, zoals de FDA, goedgekeurd als veilig en effectief product bij meerdere klachten. De afgelopen zijn de oude eigenschappen afgestoft en opnieuw opgepakt. Nu in vaak dure verpakking met allerlei PR-verhalen. En dan mag het een superfood heten.

Medische en praktische eigenschappen

Houtskool wordt vooral geroemd om zijn anti-toxische eigenschappen. Het zuivert water, lucht en grond. En het wordt gebruikt in geneesmiddelen, in dialyse-apparaten, bij voedselvergiftiging, bloedarmoede en nog veel meer.

Het is ook praktisch te gebruiken, want het helpt tegen katers, adsorbeert geuren en helpt bij insectenbeten.

Geactiveerde houtskool

Tegenwoordig lezen we overal over geactiveerd houtskool. Echter, voor alle eigenschappen maakt het niet uit. Geactiveerd houtskool bestaat pas sinds 1900. In dat jaar vroeg Raphael von Ostrejko, geboren in Satkunai in Litouwen, zijn eerste patent aan voor het chemisch activeren van hout.

Voor geactiveerd houtskool is er na het maken van houtskool een aanvullend proces. Daarbij krijgt het een behandeling met gassen bij zeer hoge temperaturen. Hierdoor ontstaan meer en fijnere openingen (poriën) aan het oppervlak. Daardoor werken de eigenschappen van houtskool nog wat beter.

Soorten houtskool

Er zijn vanzelfsprekend allerlei soorten houtskool. Want je kunt het van allerlei soorten hout maken. En bovendien van houtachtige, zoals kokosbast en bamboe (verhout gras). Een volgend onderscheid is die tussen witte en zwarte houtskool. De productiewijze en specificaties hiervan verschillen. Waarbij het ook weer uitmaakt welk basismateriaal (eikenhout, bamboe etc) is gebruikt.

Naast de genoemde Raphael von Ostrejko zijn er in de 19e eeuw, dus voor de uitvinding van actieve productie, allerlei andere uitvindingen gedaan. Sommige daarvan maakten houtskool aantrekkelijker voor waterzuivering, andere voor bijvoorbeeld bij het raffineren van suiker. Enkele ontdekkingen leverden geheel nieuwe inzichten en experimenten op, waardoor het bijvoorbeeld bij het maken van stroop werd vervangen door kool van beenderen.

PR-verhalen

Bij het merendeel van de aangeboden product zijn de verhalen wel min of meer correct. Soms worden ze wat overdreven of geromantiseerd. Zoals bij een waterproduct met de opmerking ‘Binchotan actieve houtskool wordt in Japan gebruikt als waterzuiveraar al sinds de 17e eeuw’.

Actieve houtskool is pas veel later in gebruik gekomen, dus 17e eeuw is onzin. Verder staat Binchotan in Japan vooral bekend als product voor koken. Het is witte houtskool, meestal van eikenhout, die harder brand, en ook duurder is, dan de zwarte variant. Voor veel andere toepassingen gebruiken Japanners liever houtskool van bamboe. Maar per type houtskool verschilt welke stoffen die je ermee kunt adsorberen. Daar hangt de keuze dus ook van af. En in Japan gebruiken ze bij water- en vochtbehandeling doorgaans gewone, dus geen actieve.

Producten

Veel fabrikanten sprongen in de houtskool rage. Dat brengt ook problemen met zich mee. Ongeveer dezelfde zoals ik beschreef bij Aloë Vera en die je nu ziet bij CBD. Ten eerste moet je al consument goed kijken naar het type houtskool dat is gebruikt. Daarnaast gebruiken fabrikanten niet altijd 100% houtskool, maar voegen ze er dingen aan toe.

Of ze voegen houtskool toe aan een bestaand product. Zoals de fabrikant die het in zijn groene juices stopte. De voordelen van houtskool worden hiermee waarschijnlijk direct verminderd. Doordat de chemicaliën van fruit en groenten eraan binden, wat adsorptie door het lichaam tegenwerkt.

Andere structuren

Een ander probleem bij veel houtskool producten is vergelijkbaar met wat ik ooit schreef over kaneel. Bij kaneel zijn vrijwel alle wetenschappelijke onderzoeken gedaan met originele kaneel, de Cinnamomum Zeylancum uit Ceylon. De kaneel die wij in de winkel kopen is echter Cinnamomum Cassia, die komt van bomen uit China en Vietnam. Het heeft een andere structuur, waardoor niet alle wetenschappelijk gevonden eigenschappen aanwezig zijn.

De twee kaneelsoorten vormen een eenvoudig verschil en als je wilt kun je op zoek naar de originele kaneel. Bij houtskool zijn de verschillen echter te groot. Gelukkig zijn na verbranden de complexe moleculen van hout omgezet in zuiver houtskool. De eigenschappen verschillen voornamelijk per type bron (eikenhout, bamboe, kokos etc.).

Meer informatie:

• Resultaat van onderzoek naar de gezondheidsclaim van houtskool door de EFSA (PDF) en het register van gezondheidsclaim van de Europese Unie (PDF)
• Onderzoeken naar of met houtskool door o.a.:
  • de NASA: Technical Report on biocidal quaternary ammonium resin etc. 1983 en Technical Report on bath and laundry waste water for reuse 1975
  • Spacelab analyse van houtskool (PDF)
  • US Defence Department naar regeratie van houtskool (PDF)
• Artikel over gebruik van hout en houtskool door de Oude Grieken (PDF)
• Website bij boek ‘Charcoal Remedies’ van John Dinsley