‘Kijk die Hoornaar jaagt op de bijen’, roept mijn neefje opgewonden. Hij staat bij het raam en kijkt in de tuin. De struik, waar ik precies een jaar geleden over schreef, zit alweer enkele weken vol bijen. Ik loop naar het raam.

‘Kijk die grote wesp’, zegt mijn neefje, wijzende naar een onrustig heen en weer vliegend monster. Ik ga naar buiten om het van dichterbij te bekijken.

Slachtfoffer

Nog geen paar minuten later zit de hoornaar met een slachtoffer op een blad. De hoornaar lijkt nu kleiner dan toen hij nog rondvloog. Hij peuzelt aan de bij en vliegt weg. Maar ik zie alweer een andere jagen. Want dat is wat het doet.

Terwijl de bijen ijverig hun werk doen vliegt roofdier als bezeten rond. Hij duikt op een bij, die dan wegvliegt, en hij gaat op weg naar de volgende. Tot hij er eentje treft die te langzaam is, verzwakt of in ieder geval niet meer ‘the fittest to survive’.

Hoornaar

De grote Europese wesp is een echte Hoornaar in de tuin van mijn broer. Want wist je dat iemand uit Hoorn, die plaats in Noord-Holland, een Horinees heet. Als hij er is geboren en getogen. Kom je van buiten in Hoorn wonen, dan noemen de Horinezen je een Hoornaar. En dat is deze hoornaar ook tussen de traditionale bijen in deze tuin.

Gelukkig voor importmensen uit Hoorn heeft dit geelzwarte monster met zijn rode gloed meerdere namen. Afhankelijk van de streek in Nederland heet het hoorntje, paardenwesp en tegenwoordig zelfs terror-wesp.

Scooters en mieren

Met de Latijnse naam van de hoornaar kun je ook in verwarring raken: vespa crabro. Vespa is de verzamelnaam van alle hoornaars. Ze behoren tot de plooivleugelwespen, waartoe overigens alle wespen behoren. Plooivleugel zijn ze omdat ze hun vleugels kunnen buigen.

De ploovleugeligen heten in het latijns Vespidae. Een trede hoger in de taxonomie bevindt zich de familie van wespachtigen. Enigszins verrast lees ik dat daar ook de mieren toebehoren. Mieren hebben zes poten en zijn ook insecten. Ze blijken af te stammen van gravende wespensoorten. Als ik hun lijfje goed bekijk, zie ik inderdaad overeenkomsten met de wesp en bij.

Oud

De hoornaar is al heel lang geleden voor het eerst gezien. Doordat het verschillende namen heeft gehad is de schriftelijke geschiedenis niet goed te herleiden.

De horener in boek van Cornelius Kiliaan uit 1562

Cornelis Kiliaan noemde ze Horener in 1562 in zijn boek Etymologicum Teutonicae Linguae. Hij gebruikt daarbij al de naam crabro. Dat door sommigen wordt vertaald met horzel. Maar dat is niet juist.

Horzel

Maar laat ik beginnen met de volkstaal. Er zijn mensen die de hoornaar een horzel noemen. De hoornaar is echter een steekwesp. Een horzel daarentegen steekt niet. Het hoort tot de familie Oestridae en dus niet tot de Vespidae.

Oestridae is latijn en komt uit het grieks. Het bekent ongeveer zoiets als harig, en heeft ook verwijzingen naar schapen en paarden. Terwijl crabro verwijst naar het muziekinstrument waarnaar de hoornaar is genoemd, de hoorn.

Filmpje

‘Kijk die hoornaar heeft er twee te pakken’, roept mijn neefje. Ik sta nog steeds bij de struik. Inderdaad peuzelt het beest aan twee bijen tegelijk. Ik ga mijn mobieltje pakken. Terwijl ik dat bedenk vliegt de veelvraat weg met zijn buit.

Toch mijn smartphone maar even gepakt, want de familie vespa crabro vliegt af en aan. Er kan er direct weer eentje aankomen.

Meer informatie:

• Er is een uitgebreide wiki over de hoornaar en over de horzel (kun je vergelijken)
• Verwar de Europese hoornaren niet met de Aziatische (Vespa Mandarinia). Hun steken leiden vaker tot doden. Dat kan overigens bij de Europese ook, maar komt zelden voor. Zie bijv. National Geographic over 42 doden in China. En daarna nog even dit verhaal in het tijdschrift Wired
• De foto in de header is gemaakt door Richard Bartz uit München.