Joost, een kennis van me, vertelde dat hij per 1 november stopt met werken. ‘Nee, niet met werken. Maar met het werk dat ik nu doe’, vulde hij aan. ‘ik ga in de horloges, ik wil horlogemaker worden’.

Hij wilde altijd al iets doen met horloges, het was er alleen niet van gekomen. Na zijn studie stapte hij in het bedrijf van zijn vader. Nu op zijn 55ste gaat hij er alsnog mee aan de slag. Ik vroeg hem of hij al wist wat het vak van horlogemaker inhoudt. Hij antwoordde: ‘nee, ik heb een paar horloges en ik vind uurwerken prachtige staaltjes van vernuft.

Horloges

Ik heb drie horloges, maar ik draag ze nooit. We worden immers omringt door klokken en tijdsaanduidingen. Zelfs de tijden van andere landen hebben we op onze smartphones onder handbereik. Die ene keer per jaar dat ik de tijd wil weten, zonder daar direct zelf een antwoord op te kunnen geven, is er altijd wel iemand in de buurt die ik het kan vragen.

Horloges hebben hun oorspronkelijke functie verloren. Het zijn sieraden geworden, armbanden en status symbolen. Sieraden met een prachtig binnenwerk. Want dat is zeker, dat priegelige geheel van tandradertjes en veertjes fascineert… waarschijnlijk vooral mannen.

Oude horloges

Bij een uurwerk denken wij Nederlanders vaak direct aan Christaan Huygens. Hij bedacht rond 1675 de slinger voor een stil staande of hangende klok. Daarmee was hij een schakeltje in de geschiedenis van apparaten voor tijdsaanduiding. Er waren daarvoor al klokken. Geleidelijk werden die nauwkeuriger.

En draagbaar, wat een vereiste is bij het horloge. De eerste draagbare klok is bedacht door de Duitser Peter Henlein rond 1505. Hij vond het veermechanisme uit waardoor je een klok om je nek of aan een broekriem kon dragen.

Patenten

Een paar jaar geleden kreeg ik een boek uit 1858 met patenten van klokken en horloges. Het Engelse patentbureau had ze verzameld en gebundeld. Niet lang daarna vond ik ook zo’n boek van het Amerikaanse patentbureau.

Het is indrukwekkend te zien hoeveeel mensen hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de klok en het horloge. Sommige uitvinders met kleine aanpassingen, anderen met grote stappen vooruit. En dan te bedenken dat daarnaast veel ‘uitvinders’ geen patent aanvroegen, bijvoorbeeld omdat hun vinding dan openbaar werd.

Uitvindingen

Bij het lezen over de historische verwikkelingen rond uitvindingen denk ik tegenwoordig aan twee dingen die altijd lijken te bestaan: de tijdgeest en voortgang op basis van bestaande kennis.

De uitvinding van bijvoorbeeld de klok, de vending- en gokmachine, de gloeilamp en zelfs verhaalideeën van Jules Verne, het stond nooit op zichzelf. Altijd werden ze gedaan in een tijd en omgeving waar meerdere mensen op zoek. Op zoek naar antwoorden op vragen die waren ontstaan na kort daarvoor gedane ontdekkingen, uitvinden en dergelijke.

Vergetelheid

In een boek over Jules Verne las ik dat in zijn tijd minstens twintig andere schrijvers met soortgelijke boeken bezig waren. Jules en een andere enkeling werden en bleven bekend na hun generatie.

En in het boek dat ik heb met patenten rond uurwerken staan honderden namen van mensen die bijdroegen aan de klok, maar slechts enkele van hen haalden de geschiedenisboeken. Niet omdat ze betere uitvinders waren, maar door betere PR, een interessanter verhaal op een bepaald moment en toeval.

Zie ook het bericht ‘de neus van Verstappen‘. In de header een onlangs in het Franse Royale des Science gevonden document uit 1778 over de uitvinding van het automatische horloge door Hubert Sarton