‘Dat is om te dobbelen, die beker’, antwoord ik Erik als hij vragend wijst naar een zwarte, lederen beker op mijn bureau. Hij blijft me alsnog vragend aankijken.

‘Je weet toch wel wat dobbelen is?’, vul ik mijn antwoord aan.

Erik schudt zijn hoofd en maakt met zijn mond en ogen een verbaasde uitdrukking.

Vreemd denk ik. Daarna vertel ik over mijn grootouders.

Dobbelen

Wanneer ik door mijn ouders bij mijn grootouders werd achtergelaten, dan gingen we dobbelen. Mijn opa, oma en ik aan een grote tafel met een dik Perzisch tafelkleed. De dobbelstenen rolden door dat kleed alle kanten op.

Tijdens het dobbelen rookte mijn opa stevig door. Als hij aan de beurt was legde hij zijn sigaret in een gleuf in het kleed. Dat was er ingebrand bij alle dobbelpartijen, op vele zondagen, tot grote ergernis van mijn oma.

Die brandende sigaret van opa kan ik me herinneren. Van het dobbelen zelf op die oppasdagen veel minder. Ik weet alleen nog dat we op een gegeven moment ook zijn gaan pokeren met dobbelstenen. En met diezelfde beker.

Spelregels van dobbelen

Ik vertel Erik dat er, misschien ook vroeger al, meerdere dobbelspellen zijn. De spelregels van het dobbelen, zoals ik dat met mijn grootouders speelde, gelden nog altijd als de basisvorm:

1. Je speelt het spel met vijf gewone dobbelstenen.
2. Iedere beurt bestaat uit maximaal drie keer gooien met de dobbelstenen.
3. Na een worp kies je welke stenen je bewaart; je speelt dus verder met de andere dobbelstenen.
4. Na de derde worp tel je het aantal punten. De puntenbepaling is ongeveer gelijk aan poker.
5. Het gaat erom wie aan het eind van het spel de meeste punten heeft.

Varianten

Dobbelen met mijn grootouders gebeurde in de meest basale vorm. We speelden zoals hierboven tot we gingen eten, studio sport begon of een ander stopmoment. Er zijn op deze eenvoudige vorm enkele varianten, zoals:

• Tevoren een vast aantal rondes afspreken. Meestal 15.
• Bij de eerste en tweede worp altijd minimaal een dobbelsteen bewaren.

Puntentelling

De waarde van de ogen van de dobbelstenen is de eindwaarde. Full House (3 gelijken en 2 gelijken) levert 25 punten op. Een kleine en grote straat is respectievelijk 30 en 40 punten en vijf gelijken geeft 50 punten

Historie en spelvaria

Dobbelen is een eeuwenoud spel dat vanuit China naar Europa kwam, waarschijnlijk via Egypte of Iran. Het zal duidelijk zijn dat er meerdere spelvormen zijn ontstaan. Sommige zijn afgeleid van het hierboven genoemde basisspel. Bij latere manieren van dobbelen zijn invloeden van andere spellen zichtbaar, bijvoorbeeld gokspellen.

Zo’n spel is bijvoorbeeld Perudo, ook wel Liar’s dice genoemd oftewel dobbelen voor leugenaars. Bij dit dobbelspel heeft elke speler een eigen dobbelset, bestaande uit een beker en 5 dobbelstenen. Alle spelers werpen hun stenen, maar de worpen blijven onder de beker. Daarna begint het bieden.

Zie verder de wiki over Perudo en kijk gelijk ook even bij dobbelen. Daar worden meerdere spellen genoemd, maar niet de eenvoudigste vorm die ik met mijn grootouders speelde. Hoewel het in 1956 bedachte Yahtzee erop lijkt. Maar dat spel kwam pas later naar Nederland.

De mantel van Jezus

Dobbelen gaat dus al heel ver terug. Een veel aangehaalde situatie is het dobbelen om de mantel van Jezus tijdens diens kruisiging. Daarbij ging het erom wie van de drie soldaten de gehele mantel mocht hebben. De overige bezittingen waren al verdeeld.

Er zijn meerdere kunstwerken waarop de scène van de dobbelende soldaten is vastgelegd. De uitvoering van James Tissot is heel fraai. Het schilderij ‘De kruisiging’van Andrea Mantegna uit 1457 is wellicht het bekendst. Aan de voet van het kruis dobbelen de soldaten om de mantel.

Dobbelen en Rembrandt

In de tijd dat Rembrandt de Nachtwacht (1642) schilderde was dobbelenn streng verboden, evenals alcohol overigens. De saaie waakdiensten van schutters, afgebeeld op het schilderij, waren daarom niet populair.

Toch was dobbelen een van de populairste spelletjes in kroegen. Er zal ook in die tijd weinig handhaving zijn geweest.

Sinterklaasavond of pakjesavond dobbelen

Sinterklaasavond oftewel pakjesavond was ook lange tijd een gelegenheid voor een spelletje dobbelen. Om de beurt mocht iemand na een rond dobbelen een pakje uitgepakken waar zijn/haar naam op stond. Soms werden daartoe de spelregels van het spel aangepast, om snelheid te creëren.

Sinterklaas variant

Ik hoorde zelfs van een Sinterklaas variant waarbij dobbelen helemaal is geïntegreerd in de pakjesavond. Iedereen koopt daarbij één of twee cadeautjes voor een vooraf vastgestelde prijs. Op pakjesavond wordt dan gedobbeld. Er zijn daarbij allerlei variaties mogelijk.

Bij een daarvan wordt in rondes gespeeld. Daarbij worden geleidelijk eerst alle cadeautjes verdeeld en uitgepakt. En daarna kunnen cadeautjes, aan de hand van de vallende dobbelstenen, worden weggegeven of geruild. Bekijk bijvoorbeeld deze variant op de website van Ouders van Nu.

Vals spelen

Vals dobbelen met 600 jaar oude dobbelstenen

Zoals bij elk spel vonden mijn opa en ik het leuk een beetje vals te spelen met een glimlach. Dat betekende, niet al te onzichtbaar voor de anderen. Maar valsspelen met dobbelstenen gaat ook veel verder terug. Dat gebeurde al in China, zoals staat beschreven in enkele boeken over valsspelen bij het gokken.

Oude dobbelstenen gevonden

Vorig jaar werden nog enkele 600 jaar oude dobbelstenen gevonden in Noorwegen. Die waren gemaakt om vals te spelen. Elke dobbelsteen bestaat daarbij uit twee vijfjes, twee vieren, een drie en een zes.

Wetenschappers dachten nog even een nieuwe dobbelspel te hebben ontdekts. Maar bij verder onderzoek bleek dat ze echt bedoeld waren om vals te spelen.

Het bericht deed me denken aan een dobbelsteen uit een VVD-campagne van een aantal jaren geleden. Die dobbelsteen was aan een zijde verzwaard. Daardoor kwam het bij het werpen altijd op de VVD.