Bij straatbeelden uit China, Japan en Zuid-Korea vielen altijd al de mondkapjes op. Nu met het Coronavirus nam het aantal mondkapjes op straat in die landen toe. En werden mondkapjes zelfs een dagelijks onderwerp in de media. Ook in Nederland.

Het is veel te vertellen over mondkapjes. Niet alleen vanuit het gebruik voor gezondheid. En er is veel onzin. Laat ik met dat laatste beginnen.

Mondkapjes tegen Coronavirus

De grootste onzin is namelijk de bewering dat mondkapjes helpen tegen het Coronavirus. Dat doen ze niet. In het genoemde straatbeeld zie je allerlei mondkapjes. Soms zijn het slechts lapjes katoen. Daarvan mag duidelijk zijn dat ze niet werken. Op die lapjes kom ik nog terug.

Bij mondkapjes gaat het bij het Coronavirus natuurlijk over de preventieve kapjes die vanuit gezondheidsmotieven worden gedragen. Er zijn inmiddels vele gelukzoekers met de verkoop van die kapjes bezig. En bedrijven gebruiken het vervoer ervan naar Aziatische landen in een PR-verhaal.

Waarom werkt het niet

Alle gebruikte mondkapjes hebben slechts één voordeel: het directe contact van handen aan neus en mond wordt minder. Er zijn echter talrijke redenen waarom mondkapjes verder niet nuttig zijn. Bij virussen in het algemeen begint dat met bijvoorbeeld de dichtheid van het kapje.

De meeste kapjes die je op straat ziet zijn stofkapjes. Ze zijn handig als je een plank schuurt, aan het behangen bent of een muur schildert. Niet om virussen tegen te houden.

FFP van mondkapjes

Mondkapjes hebben coderingen. Bij kapjes begint dat met FFP (Filtering Face Piece). Daarbij wordt een onderscheid gemaakt in FFP1, FFP2 en FFP3. Het verschil daartussen is de mate van bescherming. Dat was oorspronkelijk respectievelijk 4, 10 en 20 APF (Assigned Protection Factor).

Een APF van 10, die van FFP2 dus, betekent dat niet meer dan een tiende van de verontreining in het masker lekt. Met andere woorden een lekkage van 10%.

Tegenwoordig hanteren meerdere fabrikanten en overheden andere en strengere waarden bij FFP en APF. De bescherming bij een FFP3 moet dan al bijna 100% zijn, met minimaal 98%.

Concentratie

Vanzelfsprekend komt er meer kijken bij stofkapjes dan FFP en APF. Een omgeving bestaat immers niet volledig uit de stof waarvoor je bescherming wilt. Van de meeste stoffen kun je bepalen hoeveel er van in de lucht is.

Stel dat er van die stof bijvoorbeeld 10X per m³ aanwezig is. Dan kun je met een FFP2 masker de blootstelling terugbrengen tot X per m3 (een tiende deel). En met een FFP3 masker tot een halve X per m³ (een twintigste deel).

Meer factoren

In de praktijk gebruiken werkgevers en anderen nog veel meer afkortingen en formules. Bij de aanschaf van mondkapjes kan of moet een werkgever bijvoorbeeld kijken naar het maximale blootstellingsrisico (PEL = permissible exposure limit), beroepsmatige blootstellingslimiet (OEL = occupational exposure limit ), de korte-termijn-blootstellings-limiet (STEL = short-term exposure limit) en andere factoren.

Als wij in de huishoudelijke omgeving wat houtstof inademen is dat hooguit lastig. Inademen van een virus is ook niet per se dodelijk. Maar in een laboratorium moet elk risico van het inademen van een dodelijke stof worden voorkomen. Er zijn stoffen waarbij vrijwel geen enkel luchtzuiveringsfilter voldoet.

Ander onderscheid

Bij de nieuwe FFP normering wordt daarom ook aangegeven waarvoor ze geschikt zijn. Dus niet enkel meer de lekkagegraad. Een FFP1 is dan hoofdzakelijk geschikt voor niet schadelijke stoffen. FFP2 beschermt tegen irriterende vaste en vloeibare deeltjes in een gas (aerosolen). Voor giftige vaste en vloeibare deeltjes in een gas heb je FFP3 mondkapjes nodig.

Nanometer

Bij verontreinigende stoffen in de bouw gaat het meestal over microgrammen. De X die ik hierboven als voorbeeld gebruikte is dan bijvoorbeeld 20 ug per m3. Ug staat voor microgram, oftewel een miljoenste gram.

Bij virussen rekent men echter niet in gewicht maar in lengtematen. Virussen hebben afmetingen. Het kleinste tot nu toe bekende virus heeft een diameter van 20 nm (nanometer). Dat virus is dus 20.000 keer kleiner dan een millimeter.

Hoe groot het huidige Coronavirus is weet men nog niet zeker. In het algemeen hanteert men dat virussen een diameter hebben tussen de 20 en 300 nm. En er zijn vanzelfsprekend altijd uitzonderingen; het mimivirus heeft een diameter van 400 nm.

Druppels

Van het griepvirus (influenza) weet men dat het in een druppel wordt overgebracht. Druppels die iemand verspreidt tijdens een gesprek of in de lucht niest zijn circa 10 micrometer of groter. Een druppel kan daarna overigens nog kilometers door de lucht zweven. Het is dan meestal kleiner, minder dan 10 micrometer, dan direct na het niezen.

Hoe de besmetting bij virussen via druppels precies werkt weet men nog niet. Van het huidige coronavirus is wel vastgesteld dat de druppels waarin zij zich verspreiden groter zijn dan bij het griepvirus. En dat brengt me weer even bij de mondkapjes.

Dichtheid van mondkapjes

Enkele virologen wijzen op de berekening van lekkagegraad van mondkapjes. Het materiaal waarvan deze zijn gemaakt heeft een bepaalde dichtheid. Denk daarbij aan het verschil tussen de grove ruimte tussen de steken van een wollen trui en de fijne van een katoenentrui. De dichtheid van mondkapjes wordt meestal aangeven in micrometers. Dat is 1000 keer zo groot als een nanometer.

Volgens sommige virologen houden fabrikanten bij de berekening van FFP en dergelijke wel rekening met de druppelgrootte. Maar het is niet zeker hoe een virus zich gedraagt als het met de druppel op het kapje zit. Virussen (enkele nanometers) kunnen in principe door materiaal met een dichtheid van enkele micrometers. Of ze dat doen is onbekend.

Wel is van het huidige coronavirus bekend dat het korte tijd kan overleven in een warme, vochtige omgeving. Veel eenvoudige kapjes zijn, door het ademen van de drager, vochtig en warm. Het samengaan van een virusdruppel en een uitgeademde druppel is mogelijk.

Het Coronavirus en norm

We hebben het nu over het Coronavirus. Maar eigenlijk bestaat dat virus niet. Het is een verzamelnaam voor virussen met een kroonvorm. Bij eerdere virusproblemen, zoals MERS en SARS, waren het ook coronavirussen. Het lastige is dat de coronavirussen niet een-op-een vergelijkbaar zijn.

De Amerikaanse FDA (Voedsel- en Medicijnen Autoriteit) heeft na de vorige virus-epidemieën meerdere aanbevelingen gedaan. Ze waarschuwt dat veel gezichtsmaskers slechts beperkt werken bij virussen. Een goed beschermend mondkapje zou minstens 95% testdeeltjes van 0,3 micrometer (micron) moeten tegen houden. Bovendien wijst de FDA erop dat het kapje een zeer nauwe pasvorm moet hebben.

Mondkapjes psychologie

Een mondkapje voor chirurgen

Zoals gezegd zie je in het straatbeeld allerlei soorten mondkapjes. Vele daarvan zien eruit als varianten op het bekende stofmaskertje dat wij bij een DHZ-winkel kunnen kopen. Maar er zijn ook mensen die een lapje gebruiken. Dat kan een variant zijn op het chirurgenlapje of een gevouwen zakdoek. De FDA adviseert de N95-mondkapjes. Je hebt het dan al bijna over een masker, die naar een helm neigt. Die mondkapjes zie je echter zelden op straat.

In het straatbeeld zie je dus allerlei soorten. En dat heeft meerdere redenen. Ten eerste heeft het mondkapje in met name Japan een psychologische achtergrond. Met het mondkapje toont een persoon geen verbaal contact te willen. Evenals oortjes voorkomt hij, zij of het daarmee interactie met de omgeving.

Mondkapjes mode

Vanuit de psychologische reden ontstond geleidelijk een mondkapjes mode. Veel Japanners en Chinezen kiezen daarbij nog voor het neutraal witte mondkapje. Zoals wij op pleisters van kinderen tekeningetjes maken, doen zij dat op mondkapjes. Maar er zijn inmiddels fabrikanten die mondkapjes in allerlei kleuren en vormen te koop aanbieden.

Momenteel zullen de meeste mensen in Aziatische landen echter kiezen voor medisch verantwoorde mondkapjes. Als ze tenminste weten waar ze dan op moeten letten.

Meer informatie

• Waar moet je op letten bij aanschaf mondkapjes? Op de FFP (APF), de dichtheid van het materiaal (de grootte van de gaten in het weefsel) en de afsluiting tegen het gezicht en rond de neus
• Een brochure van 3M waarin diverse zaken rondom mondkapjes ter sprake komen (PDF - 10,78 MB)
• De geschiedenis van het beschermen tegen schadelijke inademing begint lang geleden. Vanaf 1800 is de ontwikkeling van mondkapjes  heel divers gegaan. Allerlei mensen hebben zich in het verleden bezig gehouden met het verbeteren ervan. Er zijn nog steeds verbeteringen mogelijk. Maar tegenwoordig is er vooral aandacht voor advies, normering, eisen etc.. In veel gevallen de onzin dus waardoor alles in de maatschappij duurder en omslachtiger wordt… zonder echt iets bij te dragen.
• Zie ook de berichten ‘allemaal beestjes in onze buik‘ of ‘gezondheidsredenen om bier te drinken‘