‘Wist jij dat de Marienhof, waar Willem van Leusden woonde, ooit bij Maarsseveen hoorde?’, vraagt Charles, een Maarssenaar. Hij weet dat ik geïnteresseerd ben in de geschiedenis van Utrecht en omgeving. En natuurlijk extra belangstelling heb voor de plaatsnaam Maarsseveen waar immers mijn achternaam vandaan komt. De plaats bovendien waar ik zelf een aantal jaren woonde aan de Maarsseveensevaart.

Ik bevestig zijn vraag, want ik wist het. Over de kunstschilder Willem van Leusden kon ik hem nog wel wat vertellen. Iets dat Charles waarschijnlijk niet wist, of als Maarssenaar niet wilde weten.

Willem van Leusden

Willem van Leusden wordt op 25 september 1886 in Utrecht in de Ooftstraat 26 geboren. Het gezin verhuist in maart 1902 naar de Weistraat, waar ze op nr 61 bis wonen. Van Leusden is dan 15 jaar.

In veel berichten staat dat hij vanaf zijn 23ste in Maarssen woont. Dat klopt echter niet. In juni 1911, op zijn 24ste dus, verlaat hij het ouderlijk huis en gaat aan het Wolvenplein in Utrecht wonen. Een jaar later verhuist hij naar … Maarsseveen . Daar is hij tijdelijk in onderhuur bij een familie.

Van Leusden trouwt op 4 april 1912 in Rotterdam met de daar geboren Marine Frederique Haze. Ze gaan samen in Maarsseveen wonen aan de Diependaalsedijk 120. Daar worden hun twee dochters geboren. Ine op 11 april 1913 en Beatrice op 12 februari 1917.

Maarsseveen

Beide dochters zijn dus geboren in Maarsseveen. Op enig moment verhuist het gezin naar Hofstad Mariënhof, ook aan de Diependaalsedijk 52 … in Maarsseveen. Die verhuizing is dus minstens vijf jaar na de openbare verkoping in mei 1912 van meerdere hofsteden, waaronder Mariënhof.

In 1949 wordt de gemeente Maarsseveen aan Maarssen toegevoegd. Zonder enige invloed van Van Leusden woont hij ineens in Maarssen. Daar woont hij tot zijn dood. Maar overlijden doet hij in het Utrechtse ziekenhuis Ouderijn. In Utrecht dus. Dan kun je met een Maarssenaar vanzelfsprekend een discussie aangaan.

‘Willem-Alexander woonde op Drakensteijn, maar hij is in Utrecht geboren’, zou ik kunnen zeggen.
‘Ja, maar daar is hij alleen ingeschreven door zijn vader’.
‘Dus het gaat om inschrijving of overlijdensakte in het geval van Van Leusden?’.
‘Ja, hij kan wel in Utrecht zijn overleden, maar hij stond ingeschreven in Maarssen en daar is de overlijdensakte opgemaakt’.
‘Hoeveel voorbeelden wil je van mensen die niet in de gemeente overleden waar ze zijn ingeschreven en waarvan officeel de plaats waar ze wel zijn overleden wordt gebruikt?’ Etc.

Oud en Nieuw Maarsseveen

Maarsseveen was dus lange tijd een zelfstandige gemeente. Het lag ingesloten tussen Maarssen, Breukelen, Tienhoven, Westbroek en Zuilen. Heel lang geleden bestond Maarsseveen uit twee delen. Het westelijke deel, dat later Nieuw-Maarsseveen werd genoemd, hoorde bij Maarssen. Het latere Oud-Maarsseveen was het oostelijke deel waaraan Karel V in 1530 schepenrecht gaf.

Religieuze instellingen bezaten de meeste grond in zowel Maarsseveen als de omgeving. Tijdens de omwenting in 1581 kwam de meeste grond van Maarsseveen, via veilingen, in bezit van de familie Huydecoper.

Eén Maarsseveen

Ridder Johan Huydecoper liet in 1628 in Nieuw-Maarsseveen het buitenhuis Goudenstein bouwen. In 1640 vroeg hij Nieuw-Maarsseveen los te maken van Maarssen en samen te voegen met Oud-Maarsseveen. In 1646 gingen de Staten van Utrecht akkoord en ze gaven de heerlijkheid Maarsseveen te leen aan de ridder.

Daarmee ging Maarsseveen een gouden tijd tegemoet. De beroemde en schatrijke Amsterdamse magistraat liet nieuwe wegen en plantsoenen aanleggen. Langs de Vecht in Maarsseveen en aan de nieuwe wegen kwamen meerdere landhuizen die zeer gewild waren.

Constantijn Huygens

Het lukte Constantijn Huygens niet een zomer landhuis te verwerven langs de Vecht. Hij moest het, ook niet verkeerd, doen met buitenplaats Hofwijck in Voorburg. Diplomaat, bouwkundige en dichter Huygens schreef wel meerdere verzen over de Heren van Maarssseveen.

Ik heb zo’n zware strijd met deze Vecht te vechten
Haar schoonheid Maarsseveen tast mij zo vriendelijk aan
Dat ik moet vluchten, niet voor de eer van uw gerechten,
Maar om uw zoete Vecht’s aanvechtingen te ontgaan

Synagoge

In het levensverhaal van Willem van Leusden stuit ik op nog iets opmerkelijk. In het boekje ‘Oudste synogoge van de Vechtstreek’ uit 1927 lees ik:

Niemand minder dan Willem van Leusden te Maarsseveen, heeft de tragiek van vervallen grootheid in het stoere koper vastgegrift en aldus de melancholieke schoonheid van deze verwilderde verlaten ouden hof tot een werk van ontroerende schoonheid herschapen.

Het blijkt om een ets te gaan die Van Leusden maakte. Daarop staat de Portugese Synagoge in Maarsseveen, die kort daarvoor was afgebroken of de andere synagoge, van de Hoogduitsche Joden. Die laaste synagoge lag aan de Diependaalsedijk, in dezelfde straat als waar Van Leusden woonde, en deze werd kort na 1927 afgebroken.

Jodenstad

Over de geschiedenis rondom de synagogen in de Vechtstreek bestaan meerdere verhalen. Eentje is eigenlijk een pijnlijk voor een Utrechter. In de 17e eeuw kwamen rijke joden, verdreven uit Portugal, naar Nederland. Ze voerden handel met Utrechters, maar mochten er niet wonen. De familie Huydecoper ontfermde zich over hen en liet hen hun geloof uitoefenen in een, door de Portugezen zelf gebouwde buitenplaats.

Daarop kwamen meer joden naar Maarsseveen. Ze bouwden er een synagoge, meerdere (buiten)huizen en enkele andere opvallende bouwwerkjes, zoals de bekende theekoepel langs de Vecht.

Van Leusden

Wat ik echter momenteel het meest interessante, en nog ontbrekende, feit vind in het levensverhaal van Van Leusden: wanneer ging hij werkelijk in de Mariënhof. De berichten daarover verschillen per bron. Terwijl de werkelijkheid toch ergens zal zijn vastgelegd.

Was het in 1911, zoals bijvoorbeeld de website ‘Buitenplaatsen in Nederland’ meldt? Dat lijkt me niet, omdat in de geboorteakte van zijn jongste dochter duidelijk staat dat zij in 1917 is geboren op nr 120. Is de nummering op de Diependaalsedijk wellicht een keer veranderd.

We zullen het waarschijnlijk nooit precies weten.

Lees ook bericht ‘Maarsseveen op een oude plattegrond‘ – de afbeelding in de header is geknipt uit een geschilderd zelfportret van Willem van Leusden (copyright erven Van Leusden), dat in bezit is van het Centraal Museum in Utrecht.