De Adam van Tullio Lombardo. Een paar weken geleden viel me ineens op hoeveel Chinese websites een detail van dit beeld gebruiken. De hand met een balletje erin, dat een appel voorstelt. Door de opnamehoek herkende ik er niet direct het beroemde beeldwerk in.

Adam van Tullio Lombardo

Ik was echter wel benieuwd. Dus plukte ik een kopie van zo’n Chinese website en gooide het door Google Afbeeldingen. Daar kwam Adam van Tullio Lombardo tevoorschijn. Van alle kanten gefotografeerd. Het beroemde beeld, volgens sommigen een van de belangrijkste voorbeelden van Venetiaanse Renaissance kunst buiten Venentië

Adam van Tullio Lombardo

Tullio Lombardo leeft van 1455 tot 1532. Hij krijgt na de dood in 1478 van Andrea Vendramin, staatshoofd van de rupubliek Venetië, opdracht een grafmonument te maken. Die moet komen in de Kerk van de Heilige Maria van de Servieten in Venetië. Lombardo gaat ermee aan de slag. In 1490 zijn diverse beelden klaar. Hij begint in dat jaar aan Adam.

De Venetiaanse historicus Marin Sanudo in 1893 zou in zijn dagboek een opmerking hebben gemaakt over het grafmonument. De Italiaanse kunsthistoricus Leo Planscig (1887-1952) is daarvan de enige bron, die velen overnemen. Sanudo zou hebben geschreven: van het monument voor het staatshoofd Andrea Vendramin, momenteel in aanbouw in de Servi, zal gezegd worden dat het de mooiste is van dit land vanwege de prachtige beelden. In latere herdrukken kan ik de originele tekst echter niet terugvinden.

Adam van Tullio Lombardo verplaatst

Het grafmonument in 2016 (Adam en Eva zijn vervangen)

Begin 19e eeuw worden veel religieuze ordes in Italië onderdrukt. Napoleon gebiedt zelfs dat de kerken en kloosters moeten sluiten of in beslag genomen. De Servieten verlaten de Heilige Maria kerk en de kunstwerken worden verspreid. Het grafmonument gaat in 1812 naar de Basiliek van de Heiligen Johannes en Paulus in Venetië.

De beelden van een naakte Adam en Eva vindt men echter niet passend. Die brengen ze daarom naar het paleis Vendramin-Calergi. In 1844 koopt Maria van Bourbon het paleis van het laatste lid van de familie Vendramin. Ze wordt daarmee eigenaar van Eva en Adam van Tullio Lombardo.

Adam naar Parijs

Tijdens de onrust bij de eenwording van Italië in 1861 verkoopt ze het paleis aan haar kleinzoon, prins Hendrik van Bourbon. Hij verhuist veel beelden en andere kunstwerken naar Parijs. Een groot aantal ervan veilt hij in 1865, in het kort daarvoor geopende Hôtel Drouot. Het beeld Adam staat wel op de veilinglijst, maar er zijn te weinig geïnteresseerden.

Enkele maanden na de veiling koopt, volgens meerdere bronnen, de Franse kunsthandelaar Henry Pereire het beeld. Hij plaatst het in zijn woning aan de Boulevard de Courcelles 33 in Parijs. Na het overlijden van de 91-jarige Pereire in 1932 geniet zijn weduwe, Léontine de Stoppani, nog een tijdje van het beeld. In 1935 komt het beeld weer op de markt. Het verandert een paar keer van eigenaar en wordt uiteindelijk in 1936 gekocht door het Metropolitan Museum of Art uit New York.

Adam in honderden stukjes

Het beeld Adam van Tullio Lombardo krijgt meerdere plaatsen in het museum. In 2002 staat het in de Vélez Blanco Patio. Op zondag 6 oktober 2002 valt het beeld daar van zijn veel te lichte, onstabiele en holle multiplex voetstuk. Een medewerker vindt daar om 21.00 uur het beeld. De romp is nog heel en er zijn 27 andere grote delen. Een been is in vieren gebroken en er zijn honderden kleine stukjes.

Na de eerste schrikreactie meldt het museumbestuur dat restaureren vijf jaar zal gaan duren. En dat het publiek getuige kan zijn van de restauratie. Maar het wordt een ingrijpend werk. Tientallen wetenschappers en ingenieurs zijn erbij betrokken uit meerdere landen. De Getty Foundation start een website voor fundraising om het te bekostigen.

Appeltje

In 2014 plaatsen de restaurateurs het laatste stukje. In de Metropolitan Journal verschijnt een gedetailleerd verslag van de restauratie. Enkele jaren later volgt een korte film ‘After the Fall: The Conservation of Tullio Lombardo’s Adam’.

Dinsdag 11 november 2014 start de tentoonstelling ‘Tullio Lombardo’s Adam: A Masterpiece Restored’. De bijna twee meter hoge herstelde Adam van Tullio Lombardo staat in een zaal. Die zaal vormt direct een permanente galerij van Venetiaanse en Noord-Italiaanse beeldhouwkunst. Een galerij die mogelijk is gemaakt door een schenking van de familie Peluso.

Chinese webbeheerder kunnen hun appeltje weer in levende lijve gaan bekijken.

Aanvullende informatie

• Het was weer opvallend hoeveel tegenstrijdige informatie ik tegenkwam tijdens het onderzoek naar de Adam van Tullio Lombardo. Helaas waren meerdere details niet te achterhalen, binnen het tijdsbestek dat ik mezelf gaf. Interessante bronnen waren o.a. de publicaties van het Metropolitan Museum of Art:
  • In 1937 schreef de Preston Remington, curator van de afdeling Renaissance en Moderne Kunst, een artikel in de Metropolitan Journal over Adam (PDF - 1,04 MB)
  • In 2014 verscheen een uitgebreide editie van de Metropolitan Journal over Adam. Met daarin de volgende artikelen
    • ‘Adam by Tullio Lombardo’ door Luke Syson, afdelingshoofd bij het MET en Valeria Cafà, assistent curator bij museum Correr in Venetië (PDF - 892,88 KB)
    • ‘Ancient Sources for Tullio Lombardo’s Adam’ door Valeria Cafa (PDF - )
    • ‘The Treatment of Tullio Lombardo’s Adam: A New Approach to the Conservation of Monumental
      Marble Sculpture’ door Michael Morris (onafhankelijk conservator van beeldhouwwerk) en George Wheeler (directeur conservering bij een school voor architectuur) en meerdere medewerkers van het MET (PDF - )
  • Interessant, maar niet over Adam, is de Metropolitan Journal uit 1965 over het Vélez Blanco Patio (PDF - 17,85 MB). Het werd door de familie Blumenthal gekocht en vanuit Spanje naar New York verscheept. Na de dood van George Blumenthal, toen president van het MET, schonk de familie het aan het museum

Eigenaren volgens Ian Wardropper

• Van Ian Wardropper verscheen in 2011 het boek ‘European Sculpture 1400-1900’. Ian Wardropper was in die tijd directeur van de afdeling Europees Beeldhouwwerk en werd later directeur van  The Frick Collection. Hij neemt in zijn boek een lijstje eigenaren op van de Adam waarbij ik mijn twijfels heb. Hieronder zijn lijstje
  • 1478 – Opdracht voor het grafmonument voor Andrea Vendramin (1393-1478).
  • 1465 – Het monument komt in de Heilige Maria Kerk in Venetië
  • 1812 – Monument gaat naar Basiliek van de Heiligen Johannes en Paulus in Venetië.
  • 1819 – Adam en Eva naar het paleis Vendramin-Calergi
  • 1844 – Maria van Bourbon, hertogin van Berry
  • 1865 – Henri Dieudonné d’Artois, hertog van Bordeaux, graaf van Chambordcomte de Chambord
  • 1883 – Prinses Beatrix van Bourbon-Massimo
  • 1921 – Henry Pereire, Franse kunsthandelaar
  • 1932 – Léontine de Stoppani, weduwe van Henry Pereire
  • 1935 – Hans Stiebel, Duitse kunsthandelaar in Parijs (van maart 1935 tot juli 1936)
  • 1936 – Arnold Seligman (van juli 1936 tot december 1936)
  • 1936 – Metropolitan Museum of Art (MET of MMA)

Zie ook bericht ‘Boucharderen met Theo Mackaay‘