Rembrandt's Impasto- Frans Banninck Cocq (detail oog)

Rembrandt’s Impasto, een wetenschappelijke zoektocht

Dit verhaal over Rembrandt’s Impasto begint met de opruiming van Charles. Hij is aan het opruimen geslagen. Als ik bij hem langs ga op kantoor staan er twee dozen met boeken bij de deur. ‘Die gaan zo dadelijk naar het oud papier’, meldt hij.

‘Mag ik eerst even kijken of er wat voor me bij zit?’, vraag ik, wetend dat hij daar geen bezwaar tegen zal hebben. Zijn antwoord verrast me alsnog; ‘neem de dozen mee, haal er uit wat je hebben wilt en dan breng jij de rest naar het grofvuil’.

Anderhalf uur later laad ik de dozen in mijn auto. Thuisgekomen blijken het allemaal boeken over kunstzaken. Van de zestig boeken zijn er minstens veertig over Rembrandt. Ik zet ze bij de vele boeken die ik al heb over Rembrandt. De boeken doen me terugdenken aan een onderzoeksrapport dat ik een begin dit jaar las.

Rembrandt’s Impasto

Rembrandt experimenteerde met schildermaterialen en -technieken. Bekend is hij vooral door de zogenaamde Rembrandt’s Impasto. Heerlijk daarover te kunnen zeggen dat impasto een kloddertechniek is. Door de verf in dikke halen en klodders op het doek te zetten verkreeg Rembrandt diepte. De kleine schaduwtjes achter de klodders creëeren een driedimensionaal effect.

Meerdere wetenschappers uit Frankrijk en Nederland deden kort geleden onderzoek naar Rembrandt’s Impasto. Ze waren met name geïnteresseerd in de loodwit verf die hij daarbij gebruikte. Deze verf was makkelijk te vervormen. Rembrandt kon het daardoor eenvoudig mengen met andere verf.

Loodwit pigment

Rembrandt maakte de loodwitte verf zelf door loodwit pigmenten te combineren en bind- en oplosmiddelen te gebruiken. Welke verhoudingen Rembrandt daarbij gebruikte was echter niet bekend. Met de huidige meetapparatuur zou het mogelijk moeten zijn de samenstelling te achterhalen, dachten de onderzoekers.

Het loodwit pigment bestaat uit een mengsel van loodcarbonaat [PbCO3] en loodcarbonaat hydroxide Pb3(CO3)2(OH)2. Dat wisten ze al. Ze namen superkleine verfmonsters van vier schilderijen van Rembrandt om verder onderzoek te doen. Met een bijzondere microscooptechniek ontdekten ze vooral bij monsters uit de kloddergebieden, het Rembrandt’s Impasto, een zeldzame loodverbinding.

Vingerafdruk van Rembrandt’s Impasto

Lyrisch noemen ze deze ontdekte loodverbinding de vingerafdruk van Rembrandt’s Impasto recept. De zeldzame loodverbinding heet in de volksmond overigens ook gewoon loodcarbonaat. Maar het heeft een andere samenstelling, namelijk Pb5(CO3)3O(OH)2. Om onderscheid te maken heet PbCO3 cerussiet, Pb3(CO3)2(OH)2 hydrocerussiet en Pb5(CO3)3O(OH)2 plumbonacriet.

Het verslag van hun onderzoek vond ik begin vorig jaar. Daarin valt te lezen dat de zelfzame plumbonacriet ook voorkomt in een schilderij van Van Gogh. De onderzoekers vonden ook loodoxide in hun monsters. Maar de precieze formule van Rembrandt’s klodders konden ze niet achterhalen.

Rietveld verfijning

Er staan leuke historische feitjes in het onderzoeksverslag. De onderzoekers gebruiken meerdere technieken om de monsters te analyseren. Waaronder de Rietveld’s verfijning. ‘Hé leuk’, denk ik bij het lezen, ‘onze Utrechtse kunstenaar Gerrit Rietveld heeft ook een techniek op zijn naam staan’.

Bij nazoeken blijkt het echter te gaan om de natuurkundige Hugo Rietveld. Hij ontwikkelde een analysemethode voor kristalonderzoek. In 1969 schreef hij daarover in het tijdschrift ‘Journal of Applied Crystallography’.

Grote digitale klodders

Ik kijk ook nog maar even of de onderzoekers inmiddels wellicht toch nog iets over de formule van Rembrandt’s Impasto vonden. Daarbij stuit ik op een bericht over een digitaliseringsproject. Voor mij nog leuker dan het onderzoek naar de klodders.

Het is waarschijnlijk een project van Prof. dr. Rob Erdmann. Hij is van de leerstoel Conservering en Restauratie aan de Universiteit van Amsterdam. Het is een professoraat in samenwerking met het Rijksmuseum. Voor het project maakten de projectleden 528 foto’s van de Nachtwacht. Met speciale software werden deze in elkaar gezet tot een afbeelding van bijna 45 gigabyte (44.804.687.500 pixels).

Rembrandt's Impasto - de ogen van Frans Banninck Cocq

In header detail van rechteroog van Frans Banninck Cocq. Hier iets minder uitvergroot

Goed gestitcht

Je kunt enorm in- en uitzoomen met je muiswieltje. Na uitvergroten van het schilderij zie je dingen die je met blote oog niet ziet. Bij het project ga je daarbij dieper dan bij de wesp van Rubens, waar ik kortgeleden over schreef.

Ik schreef al eens over de Gigapixel foto. In die foto van Trump’s inauguratie ontdekte ik daarbij nog enkele stitch-punten. Die konden Erdmann en zijn team voorkomen doordat hun object niet bewoog. Ik ben daarom maar niet op zoek gegaan naar stitch-fouten en heb slechts genoten van de detaillering. In de header van dit bericht zie je het linkeroog van Frans Banninck Cocq volledig ingezoomd.

Het verslag van de zoektocht naar de formule van Rembrandt's Impasto

Print deze pagina
Bovenstaand bericht is geschreven op 27 juli 2020 door in de categorie 2020, Algemeen, Foto & film

Vorige en volgende berichten

« Ouder: Nieuwer: »

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *