- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Porder, die maakt je wel wakker

Porder met hamer

In een krant uit 1906 zie ik een kleine advertentie. De tekst luidt: ‘H. Veltmeijer, heeft zich gevestigd als PORDER en beveelt zich beleefd aan’. Een porder, wat is dat nu weer.

Een eerste bron is vanzelfsprekend wikipedia, de online encyclopedie. De informatie daar is voldoende. Een porder is iemand die voor de komst van de wekkers ’s morgens langs de deuren ging om mensen te wekken. Dit gebeurde meestal doordat de porder met een stok tegen een deur of slaapkamerraam tikte.

Porren en de porder

De suggestie wordt gewekt dat ‘tikte’ hetzelfde is ‘porde’. Bij porren heb ik echter een ander beeld dan tikken. En waar ligt de geschiedenis van de porder. Het zijn twee vragen waar ik even naar wil kijken. Die dag vraag ik enkele mensen wat ‘porren’ voor hen betekent. Ik krijg antwoorden als ‘een zet geven’, ‘aansporen’ en dergelijke. Maar geen ‘tikken’. Het woord porren verwijst naar aansporen (bijvoorbeeld om wakker te worden).

Maar wat is de geschiedenis van de porder? Daarover zwijgt wikipedia. Dus ga ik zelf op onderzoek.

De porder

Het gebruik van medewerkers wakker maken was al bekend bij molenaars. Knechten maakten elkaar bij toerbeurt wakker om op tijd met de werkzaamheden te starten. Als echt beroep ontstond het tijdens de Industriële Revolutie in Manchester. Min of meer om dezelfde reden, op tijd op je werk komen in een tijd dat er nog geen wekkers waren.

Porder in Utrechts gedicht

Het woord Porder in Utrechts gedicht uit 1767

Het belang van de porder groeide toen men meer in ploegendienst ging werken. En de lopende band speelde ook een rol. Iedereen had immers zijn plek. Als er iemand ontbrak stokte het productieproces.

In het begin werkten porders, in Engeland Knocker-Up of Knocker-Upper genoemd, in dienst van een bedrijf. Geleidelijk werd het een zelfstandig beroep en kwamen er ook porders in andere steden. In Nederland verschenen de eerste porders kort na de Britse porders in Utrecht. Al snel kwamen er ook porders in andere steden.

Deurklopper

De allereerste porders komen voor in de geschiedenis van de deurklopper, het versierde ornament met een ring of klepel. De deurklopper had echter een nadeel. Het maakte het hele huis wakker en wellicht zelfs enkele buren. Daarom ging de porder andere materialen gebruiken.

Op afbeeldingen zien we de porder, vaak een oude man of vrouw, met een stok. Het wakker maken gebeurde echter in het begin met een erwtenschieter, een zachte hamer of een ratel. Dat maakte ook teveel lawaai. Daarom verving men die gereedschappen door een korte of lange stok met aan het eind gedroogd riet.

Klantenkring

Toen de porder een zelfstandig beroep werd wilde de porder vanzelfsprekend dat alleen zijn eigen klanten wakker werden. Niet de buren die wilden meeprofiteren. De porders ontwikkelden een systeem om te zien wie om welke tijd gewekt moest worden. Ze kalkten daartoe met krijt de tijd, en soms de dag, op de muur van de klant. Of ze plaatsten een briefje achter een ruit.

Ze hanteerden ook meerdere tarieven. Die was afhankelijk van de situatie. In een centrum of bij meerdere klanten bij elkaar kon de porder een lagere prijs rekenen. Afgelegen wonende klanten betaalden een hogere prijs. De porders moesten daartoe ook een efficiënte route plannen.

Extra inkomen

Het beroep porder stond niet hoog aangeschreven, maar het bezorgde vooral oudere mensen een inkomen. Meerdere porders, in zowel Groot Brittanië als Nederland, vonden er ook extra inkomen in. In Nederland. In Engeland voerden meerdere politie-agenten het beroep uit naast hun dagelijkse werk.

Een bizar voorbeeld daarover vertelde Robert Paul, de man die het eerste slachtoffer van Jack de Ripper vond, tijdens zijn verhoor. Hij waarschuwde een agent, die op dat moment als porder rondliep. De agent negeerde zijn bericht over de dode vrouw en ging door met het wakker maken van zijn klantenkring.

Uitsparen en signaalfunctie

In talrijke krantenberichten rond 1900 staan berichten over porders. In Amsterdam waren een stel slimmeriken. Zij lieten hun brood ’s ochtends vroeg bezorgen en spaarden een dubbeltje voor de porder uit.

De al vroeg rond lopende porder had ook een signaalfunctie.  Ze zagen inbrekers en ander gespuis. Vanzelfsprekend ging een porder ook wel eens in de fout. Maar de berichten over hulp bij of signaleren van criminaliteit zijn ver in de meerderheid.

Aanvullende informatie

Lees ook het bericht ‘Wandelstok, vechttechniek voor ouderen