Anton Cornelis Thomann ontdek ik bij een bezoek aan een tante. Ze vertelt terloops dat ze bezig is haar huis op te ruimen. ‘Wat een mens allemaal bewaart’, zegt ze, ‘geboortekaartjes, oude foto’s en meer. Weg ermee’. Na die laatste opmerking vraag ik of ze juist dat materiaal voor mij wil bewaren. ‘Dan gooi ik het wel weg, als ik het heb bekeken’, beloof ik haar.

Een week later krijg ik een papieren tas met kaarten en foto’s. Daarin vind ik eerst een paar foto’s van mijn opa op latere leeftijd. Een daarvan gebruik ik bij het bericht over die grootvader van moeders kant. Ik ben al helemaal blij, want veel foto’s heb ik niet van de man die overleed toen ik negen was.

Anton Cornelis Thomann en het vaasje

Stilleven van vaasje – Anton C. Thoman

Verderop in de stapel wordt het echter nog mooier. Een foto van mijn oma, en een zus van haar, op 17-jarige leeftijd. En zo’n zelfde foto van mijn opa ook rond 1909. De foto’s zijn gemaakt in de fotostudio van Anton C. Thomann. Vanzelfsprekend ga ik kijken wat ik kan vinden over die Utrechtse fotograaf.

Ik kan vast verklappen dat het me tegenviel. Maar ik ontdek wel iets leuks. Bij het Rijksmuseum zie ik een stilleven dat Anton Cornelis Thomann maakte. Daarop staat dezelfde vaas als op de foto van mijn grootmoeder. Waarschijnlijk is het stilleven dus in dezelfde periode gemaakt. Want fotografen houden van het vernieuwen van hun rekwisieten, denk ik daarbij.

Anton C. Thomann, de elektro fotograaf

Een beeld van de fotograaf Anton C. Thomann krijg ik voornamelijk uit zijn eigen berichten. In een advertentie meldt hij op 20 september 1900 dat hij aan ‘elektro fotografie’ doet. Het is een eigen vinding van hem in een tijd dat elektriciteit opgang vindt in Utrecht. Waarschijnlijk werkt hij met een gloeilamp, waardoor hij meer controle heeft over het licht. Andere fotografen werken dan vooral nog met daglicht dat door een raam naar binnen valt.

In een reclamefolder uit 1902 van zijn studio staat dat dankzij die ‘elektro fotografie’, de opnametijd is teruggebracht tot 1/100 seconde. Ideaal voor kinderfotografie, beveelt hij zich aan. Dankzij de snellere sluitertijd levert zijn fotografie scherpe kinderfoto’s op.

Anton C. Thomann, moderne portretten

Winkelpand Anton C. Thomann

Op internet zijn honderden portretten te vinden die Anton Cornelis Thomann maakte. Helaas zit daarbij geen enkel zelfportret; een foto van de man zelf heb ik niet kunnen vinden. De portretten zijn, evenals die van mijn grootouders, verschillend van kleur. Sommige zijn sepia, andere grijs- of goudkleurig. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de afdruktechniek.

In dezelfde folder uit 1902 maakt de fotograaf een opmerking over het platin portret. En iets verder daaronder over het crayon portret. Deze oude afdruk- en vergrotingstechnieken vertellen echter weinig over het kleurverschil.

Een interessante openbaring gaat over de prijs. Die kan onveranderd blijven, meldt Thomann, doordat hij veel foto’s afdrukt en zelf het fotopapier maakt.

Fotoprijzen

Thomann wint meerdere prijzen en vermeldt enkele daarvan ook in zijn advertenties en op reclamematerialen. Op zijn visitekaartje uit 1903 noemt hij naast zijn ‘elektro fotografie’, de onderscheidingen die hij kreeg in Berlijn, Groningen, Düsseldorf en Brussel.

In het fotografie maandblad Lux, opgericht in 1888, staat hij enkele keren vermeld als prijswinnaar. Uitgebreider is de vermelding in het Utrechts Nieuwsblad van 4 juni 1926. Daar staat dat hij meedeed aan een fotowedstrijd van de Utrechtse Amateur Foto Vereniging (UAFV) en de Vereniging “Oud-Utrecht”. Hij wint de eerste prijs in de categorie vakfotografen.

Anton C. Thomann, de familieman

Anton Cornelis Thomann is geboren in Alkmaar op 9 februari 1874. Op 16 juli 1881 verhuist het gezin naar Utrecht, de geboorteplaats van zijn moeder. Het bestaat dan uit vader Johannes Antonius Thomann, geboren in Middelburg, zijn moeder en twee zussen, Geertruida en Johanna.

Waarschijnlijk woont het gezin dan in de Tulpstraat 38. Daar overlijdt zijn vader drie jaar later. De geschiedenis bij de burgelijke stand wordt een beetje onduidelijk. De moeder van Anton staat kort daarna, als naaister, ingeschreven in de Bankstraat 25.

Op 10 augustus 1894 vertrekt Anton naar Den Haag, mogelijk voor een foto-opleiding. Anderhalf jaar later, op 27 juli 1895, verhuist hij naar Vlaardingen. Zijn moeder en jongste zus wonen dan in de Baanstraat, eerst op nummer 53 en daarna op 51.

Anton, zijn moeder en zuster Johanna worden op 1 februari 1897 ingeschreven op nr 13 aan de Wittevrouwensingel. Hij staat voor het eerst geregistreerd als ‘photograaf’. Een jaar later blijkt de fotostudio gevestigd op nr. 89, het 4e pand van de gasfabriek meldt hij op zijn kaartjes.

Op 15 maart 1900 trouwt hij met Tonniske Fluks, geboren in Kolham (gemeente Slochteren). Anton plaatst de weken daarvoor meerdere advertenties in het Utrechts Nieuwsblad met de mededeling dat de foto studio gesloten zal zijn op 4 maart, 15 en 16 maart 1900.

Het jaar daarop, op 2 november 1901, verhuist de fotostudio naar nr. 91 aan de Wittevrouwensingel. Naast Anton, zijn vrouw en moeder wordt bij die verhuizing de eerste dochter van Anton en Tonniske vermeld in het register, Cornelia. Zijn jongste zus Johanna staat er niet bij, wel de ‘photo-bediende’ Henk Simonis. Op dat adres ziet de tweede dochter Anna het levenslicht.

Fotografie en vervolg

Direct na de verhuizing van nr. 89 naar 91 begint Anton een aanvraag voor de bouw van twee gebouwen aan de achterkant van het pand. Hij wil daarmee de bestaande ruimte uitbreiden. In de genoemde folder van 1902 vermeldt hij na de verbouwing trots dat zijn fotografisch aterlier tot de grootste van Utrecht behoort. Later volgt nog een los gebouw in de tuin.

Graf van Anton Cornelis Thomann

In 1931 staat de studio vermeld op nr 93 aan de Wittevrouwensingel. Het is niet duidelijk of het daarbij gaat om een aanvulling bij het bestaande pand op nr 91 of een verhuizing. Zes jaar later is sprake van een samenwerking met fotograaf W.F. de Vries. In maart 1937 verandert de handelsnaam in ‘fotografie Wim de Vries’ en verhuist het bedrijf naar de Balijelaan 2bis.

Direct daarna is Anton Cornelis Thomann nergens meer te vinden. Hij is niet meer te vinden in de online documenten bij het Gemeente Archief en staat niet meer in de telefoonboeken bij Utrecht en De Bilt/Bilthoven. In die laatste plaats overlijdt hij op 20 mei 1946. Zijn vrouw begraaft hem op Begraafplaats Den en Rust in Bilthoven. Zijzelf overlijdt in Amsterdam op 11 januari 1951 en komt in hetzelfde graf te liggen als haar man.

Aanvullende informatie

De data rond Anton C. Thomann

• Zijn vader Johannes Antonius Thomann (Middelburg, – Utrecht,  4-02-1884)
  • trouwt op 20-09-1871 in Utrecht met
• Cornelia Geertruida Mica (Utrecht, 24 okt 1851 – Utrecht, 02-07-1919)
• Ze krijgen drie kinderen:
  • Geertruida Henrietta (Alkmaar, 6-10-1871 – Utrecht, 3-07-1924)
  • Anton Cornelis (Alkmaar, 9-02-1874 – De Bilt, 20-05-1946)
  • Johanna Cornelia (Alkmaar, 18-04-1876 – Utrecht)
• Anton trouwt op 15-03-1900 met
  • Tonniske Fluks (Kolham, gem Slochteren, 19-05-1877 – Amsterdam, 11-01-1951
• Ze krijgen twee kinderen:
  • Cornelia Anna Thomann (Utrecht, 22-06-1901 – )
  • Anna Arendina Tonny Thomann (Utrecht, 12-03-1907 – )

Documenten

• De folder (aanbeveling) van Anton C. Thomann Fotografie uit 1902, download naar je download-map.
• Martina Boom schreef een uitgebreid verhaal over ‘de geschiedenis van amateurfotografie tussen 1880 en 1910’ ( Amateurfotografie in Nederland 1880-1910 )
• Het CBS maakte in 2015 een rapport over ‘Elektriciteit in Nederland’ (PDF - 626,13 KB)
  • De openbare elektriciteitsvoorziening begon in Nederland in 1884. Aanvankelijk zorgden hoofdzakelijk particulieren voor de opwekking en levering van elektriciteit. Installatiebedrijven verkochten complete verlichtingsinstallaties aan winkels, hotels, werkplaatsen en soms huizen.
  • In Utrecht kreeg J.J.L. Smits in 1901 opdracht van het gemeentebestuur om plannen uit te werken voor de oprichting van een elektrische centrale. Hij moest daarbij rekening houden met het voornemen een elektrische tramlijn aan te leggen. Op 29 december 1902 werd door de gemeenteraad het voorstel van B & W aangenomen om een gemeentelijke centrale te bouwen. In november 1905 werd de eerste elektriciteit geleverd.
• De Utrechtse Amateur Foto Vereniging is opgericht op 5 september 1894 met als eerste voorzitter E.G. Duijvis.