Het gevecht bij Vreeswijk. Ik kwam een tijdschrift tegen waarvoor ik twee jaar geleden de teksten schreef of redigeerde. Allemaal verhalen rondom het dorp Vreeswijk, dat eens per jaar een feestelijke authentieke dag beleeft. De teksten hebben allerlei stijlen, van rechttoe rechtaan tot dialogen. Een volledige dialoog gaat over het gevecht bij Vreeswijk.

Het blijft een bijzonder geschiedenis. Voor het tijdschrift in leuke verhaalvorm geplaatst. En nog nooit digitaal verschenen, dus plaats ik het hier.

Gevecht bij Vreeswijk

‘Je hebt toch wel eens gehoord van het gevecht bij Vreeswijk?’, vraag ik aan Rob, een geboren en getogen Vreeswijker.

‘Ja, vaag ken ik het verhaal. Maar dat schilderij heb ik nooit gezien’, antwoordt hij.

‘Het gaat over de strijd tussen de Utrechtse patriotten en aanhangers van stadhouder Willem de Vijfde. De patriotten, burgers van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, wilden een ander bestuur. Willem de Vijfde, prins van Oranje-Nassau, was een alleenheerser. De patriotten eisten medezeggenschap, een democratie’.

‘Ja, ja. En dat moest in Vreeswijk worden uitgevochten’.

‘Niet per se. Maar dat had met de dreiging te maken. De Oranjegezinden voelden zich bedreigd. De stadhouder was met zijn bestuur al van Utrecht naar Amersfoort verhuisd. Veel militairen van Willem waren gelegerd in Rhenen, Amerongen en Leersum. Zij moesten naar meer strategische plaatsen. Dat waren Vreeswijk en Jutphaas. Je moet niet vergeten dat Vreeswijk een belangrijke handelshaven was van Utrecht’.

‘Met sluizen’, roept Rob.

‘Inderdaad. Die sluizen konden geopend worden als de situatie uit de hand liep. Daarmee kon een groot deel van de provincie onder water worden gezet’.

‘Maar hoe ontstaat dan het gevecht bij Vreeswijk?’

‘De militairen van Willem gaan op weg naar Vreeswijk onder leiding van kolonel van Efferen. Deze meldt dat ze onderweg zijn aan de drost, de bestuurder van Vreeswijk. Die man vertelt het aan het patriottische bestuur in Utrecht. Die zijn niet blij. Vreeswijk hoort bij Utrecht en is bovendien voor hen van strategisch handelsbelang. Ze trommelen snel wat vrijwilligers op en vertrekken ook naar Vreeswijk. Dit legertje van ongeveer 200 burgers staat onder leiding van kolonel d’Averhoult.’

‘En dat wordt dus vechten?’, merkt Rob op.

‘Ja uiteindelijk wel, slimmerd. Het burgerkorps nadert tegen half acht ’s avonds Jutphaas, omdat daar militairen zouden zijn. Als dat niet zo blijkt te zijn trekken ze verder. Naar Vreeswijk. Daar is uiteindelijk de confrontatie. Niet direct natuurlijk, want ze moeten nog even wachten op Frans Hogenberg’.

‘Wie is dat dan?’

‘Dat is de tekenaar van dat schilderij. Die moest er bij zijn om het vast te leggen’.

Rob kijkt me onnozel aan. ‘Je neemt me in de maling. Is dat weer een van je flauwe grappen?’.

‘Ja natuurlijk joh. Lees jij als ras Vreeswijker nu maar gewoon eens het verhaal van het gevecht in Vreeswijk. Bijvoorbeeld het gedetailleerde verslag dat twee studenten van een lerarenopleiding in 1981 erover schreven. Zij beschrijven bijna van minuut tot minuut hoe het gevecht verliep. Echt heel interessant’.

Aanvullende informatie

• De twee studenten zijn A. van Andel en E.A.T. Hoogendijk. Ze schrijven hun verhaal in 1981 als scriptie voor het 2de graads geschiedenis aan de Stichting Opleiding Leraren. Een opleiding die wij vroeger kortweg SOL noemden (PDF - 1,96 MB).
• Hun verhaal werd vijf jaar later opgenomen in de januari-uitgave van de Cronyck de Geyn, het tijdschrift van de Historische Kring Nieuwegein (PDF - 4,13 MB).
• Een uitgebreide verhandeling over de situatie die leidde tot het gevecht bij Vreeswijk. Het is geschreven door W.J. Angenent en verscheen 200 jaar later in het jaarboek van de vereniging Oud-Utrecht (PDF - 13,90 MB).
• Wiki over de ‘slag bij Jutphaas‘, wat uiteindelijk een andere naam is voor hetzelfde gevecht.
• De illustratie in de header is dus van Frans Hogenberg, die het maakte in Keulen. Het is een ingekleurde ets, die door het Rijksmuseum is gedateerd met 1785-1787. Dat is knap, want het gevecht vond plaats in 1787. Dus Hogenberg was helderziend of aanstichter van gevecht, waarbij hij ook de regie voerde. Het kan ook zijn dat er meer gevechten plaatsvonden, wat volgens historici goed mogelijk was. Of het Rijksmuseum zit er naast en zou als datering moeten beginnen met 1787.
• Het tijdschriftje waarin mijn dialoog verscheen is de jaarlijkse bijdrage aan de Authentieke Dag Vreeswijk (PDF - 8,42 MB). Bovenstaand verhaaltje op bladzijde 17.
• Lees ook het bericht ‘Authentieke Dag Vreeswijk 2017‘