Al van jongsaf aan hoor ik mijn moeder zeggen, ‘heilige Antonius, beste vrind maak dat ik mijn … vind’. Het gaat om Sint Antonius van Padua als beschermheilige van verloren zaken. ‘Je moet er wel in geloven’, zei ze er dan achteraan.

Dan dacht ik soms: die man heeft waarschijnlijk een prachtig leven geleid en allerlei goede dingen gedaan. Maar hij wordt vooral herinnerd als hulpje bij het zoeken naar dingen die we niet kunnen vinden.

Heilige Antonius uit Padua

De meeste mensen denken dat Antonius van Padua een Italiaan was. Dat komt waarschijnlijk vooral door de toevoeging Van Padua, de plaats waar hij overleed. Maar Antonius was een Portugees. In Portugal noemen ze hem daarom Antonius van Lissabon. Er zijn talrijke boeken geschreven over zijn leven. Daar wil ik het niet over hebben. Die boeken vormen echter wel een goede bron. Ik wil hier schrijven over zijn hulpvaardigheid bij het vinden van verloren spullen.

Daarover doen meerdere verhalen de ronde. De meest waarschijnlijke is die van het verloren notitieboekje. In dat boekje schreef Antonius van Padua psalmen die hij gebruikte bij het lesgeven. Op een dag was hij het kwijt. Die avond deed hij een gebed waarin hij vroeg het snel terug te vinden. De volgende dag stond een jonge, aankomend monnik voor zijn deur. De jongen wilde stoppen met het voorbereidende priesterschap en had het boekje mee naar huis genomen.

Bron van het verhaal over de heilige Antonius

Het verhaal over het notitieboekje zou in het boek Liber Miraculorum staan. Er zijn meerdere boeken met die titel. En dat zorgt direct voor verwarring. Want meerdere bronnen verwijzen naar de Liber Miraculorum sancte Fidis. Dat boek gaat echter over Saint Faith, een vrouwelijke heilige naar wie plaatsen als Sante Fe en dergelijke zijn genoemd. Zij leefde rond 200 na Christus. En de belangrijkste schrijver van het boek leefde rond 1000. Terwijl de heilige Antonius van Padua werd geboren in 1195.

Verhaal uit Liber Miraculorum

Het is waarschijnlijker dat het verhaal stond in de Liber Miraculorum die rond 1370 verscheen. Die wordt toegeschreven aan Arnaldo de Serranno, ook wel Arnaud de Sarrant genoemd. Deze Franciscaner monnik schreef ‘De kroniek van de 24 generaals van de Orde van de Minderbroeders’. Daarin doet hij onder andere verslag van wonderen door deze broeders, waaronder die van Antonius van Padua.

Bron voor kunstenaars

Het Liber Miracolorum zou daarna, als een samenvattend boek met de wonderen van de heilige Antonius, zijn uitgebracht. Het werd een inspiratiebron voor veel Europese schilders en beeldhouwers. Zij putten daarbij slechts uit enkele wonderen, bijvoorbeeld het wonder van de muilezel.

In Portugal, waar men Antonius vanaf de 15^de eeuw als nationale heilige vereerd, zijn echter talrijke wonderen verbeeld. Vooral op tegels uit de 17^de eeuw.

Heilige Antonius van Padua (… van Lissabon) en de vissen op een tegeltableau in Portugal

De heilige Antonius aanroepen

Veel meer is er niet bekend over het aanroepen van de heilige Antonius voor zoekgeraakte spullen. Wel over het aanroepen bij ziektes van Antonius, die een dag na zijn overlijden heilig werd verklaard. Dat van die ziektes is apart verhaal. Maar daaraan danken we bijvoorbeeld de St. Antonius ziekenhuizen.

Antoniusvuur

Onjuist is echter dat het begrip Antoniusvuur van de heilige Antonius van Padua komt. Het komt van de heilige Antonius de Grote, die leefde rond 300 na Christus. Ander foutje bij Antoniusvuur, dat vaak wordt gemaakt, is dat het verwijst naar de pest. Het is echter een verwijzing naar ergotisme, een ziekte die je krijgt van een schimmel op besmet rogge. Antonius de Grote werd aangeroepen door mensen die de ziekte hadden. De vergissing is echter begrijpelijk. Want de heilige Antonius van Padua stierf aan dit schimmel.

De onvindbare harddisk

Ik kon de afgelopen dagen een externe harddisk niet vinden. Het is een zogenaamde mirror, een exacte kopie van een harddisk waarop ik al mijn bestanden archiveer. Meestal ligt het op zijn vaste plaats in een nis bovenop een stapel boeken. Maar daar lag het afgelopen donderdag niet. Ik zocht daarna op verschillende plaatsen in huis. Meerdere plekken haalde ik twee of drie keer overhoop.

Op donderdag, vrijdag en zaterdag gingen uren verloren met de zoektocht. Tot ik aan de opmerking van mijn moeder dacht. Ik mompelde ‘heilige Antonius, beste vrind maak dat ik mijn harddisk vind’. Een kwartier later loop ik mijn werkkamer in. Ineens zie ik een zwarte rand tussen twee stapeltjes boeken op de bovenste plank van een boekenrek. Daar had ik toch al een paar keer gekeken. De zwarte rand blijkt van de beschermhoes van de harddisk te zijn.

Sigmund Freud en het onbewuste

‘Je moet er wel in geloven’, hoor ik in gedachten mijn moeder zeggen. Ik weet niet of ik er in geloofde, denk ik met de harddisk in mijn hand. Sigmund Freud schreef over een horloge dat hij kwijt was. Hij had het van een tante gekregen. Er was iets voorgevallen, een onenigheid met de tante. Daarna kon hij het horloge nergens vinden. Nadat hij zich weer verzoende met de tante vond hij het horloge, op een tafeltje in de gang waar hij al meerdere keren had gekeken.

Volgens Freud lag de verklaring in het onbewuste. Door de onmin met de tante was ook het horloge uit het bewuste gedrukt. Voor ieder ander lag het zichtbaar op het tafeltje. Maar voor hem was het onzichtbaar tot hij het met de tante had bijgelegd.

De harddisk

Ik wil niet zover gaan dat ik een probleem had met de harddisk. Die had ik immers zelf gekocht en niet van een tante gekregen. Of zou meespelen dat ik onlangs een derde harddisk kocht, maar nog niet helemaal weet hoe ik die ga inzetten.

Wie het weet, mag het zeggen. En geloven of niet, voorlopig houd ik de heilige Antonius van Padua paraat als ik weer eens iets kwijt ben.

Aanvullende informatie

• De belangrijkste schrijver aan het Liber Miraculorum sancte Fidis was Bernardus Andegavensis (Bernard uit Angers)
• Padua is de Nederlandse naam voor de Italiaanse plaats Padova
• Mijn harde schijven zijn Western Digitals van het type Elements. Ze hebben een opslagcapaciteit van 4 Terrabyte en zijn mechanisch, dus geen SSD. Voor archivering vind ik SSD onnodig.
• Ik vond nog een boek van Sigmund Freud met de duidelijke titel, ‘De invloed van het onbewuste op ons dagelijks leven’. Het verhaal van het horloge en de tante heb ik uit een ander boek. Ik heb de boeken jaren geleden gelezen, het kan zijn dat het ook in bijgaand boek staat (PDF - 4,91 MB).
• Vele ‘Delftsblauwe’ tegels met afbeeldingen van wonderen van de heilige Antonius in Portugal zijn te zien bij Google Afbeeldingen
• De historicus Joaquim Eusébio schreef in 2009 een thesis over het gebruik van tegels in Portugal om de wonderen van de heilige Antonius af te beelden (PDF - 4,28 MB)
• Oh ja, nog een verklaring voor het aanroepen van Antonius voor zoekgeraakte spullen. Antonius was nogal een enthousiast preker. Met veel overtuigingskracht probeerde hij mensen op het goede pad te brengen of te houden. In een middeleeuwse tekst stond daarover dat hij mensen onder andere ‘vergeten of verloren zeden’ bijbracht. Dit zou tijdens een herdruk of vertaling abusievelijk ‘vergeten of verloren zaken’ zijn geworden.
• Zie ook het bericht ‘waarom hebben heksen bezemstelen?‘ over ergotisme, de ziekte van het schimmel van besmet rogge.