Regelmatig kreeg ik het verzoek lettergrootte en -type van deze site aan te passen. Soms was het niet eens een verzoek, maar een opmerking of zelfs dwingende suggestie. De afgelopen maand heb ik er voor mezelf eens goed naar gekeken en her en der nog wat meningen verzameld. Bij het begin van dit nieuwe jaar ben ik er voor gaan zitten.

Ik heb de afgelopen jaren al talrijke onderzoeken verzameld en gelezen over layout, typografie en aanverwante zaken. Maar dat is te uitgebreid voor een eenvoudige rechttoe-rechtaan site als deze. Dus zocht of herlas ik onderzoek specifieker gericht op mijn soort site.

Onderzoek lettergrootte- en type

Zoals altijd met wetenschappelijk onderzoek kun je er vele kanten mee op. Zelfs wanneer ik alleen kijk naar lettergrootte en -type voor een website zijn de meningen verdeeld. Maar er is uiteindelijk wel een voorkeur te vinden wanneer ik alle resultaten bij elkaar leg.

Dat is dus een lettergrootte van 16 pixels en een 1.8 regelhoogte.

Bij die grootte is de leesbaarheid ongeveer vergelijkbaar met het lezen van papier. Of iemand het goed kan lezen hangt dan natuurlijk nog van meerdere factoren af. Naast persoonlijke zaken als leeftijd en fysieke gesteldheid, bijvoorbeeld ook instellingen van de monitor, gebruikte browser en dergelijke. En het uiteindelijke lettertype. De 1.8 heb ik bij het huidige lettertype ingesteld op 1.6 regelhoogte.

Lettergrootte

Met de nieuwe lettergrootte kan ik wel leven. Het is natuurlijk wennen. Vooral voor mij, want ik kijk waarschijnlijk het vaakst naar deze site. De overgang is dan best groot. Het valt me wel op dat de tekst nu ook op een mobieltje veel beter leesbaar is.

Vanwege de grotere letter heb ik ook de breedte van de tekstpagina iets aangepast, van 680 pixels naar 720 pixels. De afbeeldingen op de pagina zijn daarbij niet aangepast. Dus daar verwacht ik geen problemen. In de header kunnen ze wellicht wel soms onscherper zijn of lijken. Maar dat probleem zag ik al bij het updaten van het thema enkele weken terug, met name bij oudere berichten.

Lettertype

De aanpassing van het lettertype is een lastiger vraagstuk. In de onderzoeken blijken de meningen sterker verdeeld. Er onderscheiden zich twee begrijpelijke groepen, de schreven en schreefloze. Grofweg de Times New Romans en de Helvetica’s.

Daarbinnen heb je dan nog de onderzoekers die constateren dat oude, vertrouwde lettertypen het best leesbaar zijn. En dat tekst in zo’n lettertype mensen het best verleiden tot lezen. Terwijl andere dat zien bij moderne letters. Bij een onderzoek dat Google en IBM samen uitvoerde bleek er weinig verschil in leesbaarheid tussen schreef of schreefloos. Google en Microsoft geven vooralsnog de voorkeur aan eenzelfde lettertype.

En dat is dus Georgia, een schreef.

Leessnelheid en meer

Bij vrijwel alle onderzoeken is gekeken naar leessnelheid en leesgemak. Daarbij keken sommige onderzoekers ook naar begrip, wat volgens sommigen dan weer samenhangt met leessnelheid. De vraag is dan dus bij welke lettergrootte en -type de leessnelheid goed blijft, waardoor de tekst begrepen wordt. Voor begrip is een te klein lettertype niet goed, maar te lage leessnelheid ook niet.

Dat de leessnelheid bij een monitor lager ligt dan bij papier is algemeen bekend. Gemiddeld ligt die 30% lager. En ook het begrip van een op een monitor gelezen tekst is minder dan bij papier. Daarom zijn er ‘leraren’ die adviseren een tekst te printen. Buiten die eenvoudige tip is er veel meer te vertellen over lezen, leren en begrijpen. Maar dat valt buiten het onderwerp van dit bericht.

Argumenten lettergrootte en -type

Het is op zichzelf leuk weer eens door de onderzoeken te bladeren. Er komt allerlei informatie voorbij, die soms argumenten zijn bij een bepaalde voorkeur. Het blijkt bijvoorbeeld dat 40% van de Amerikanen bijziend is. Ze zien dus dingen op afstand niet scherp.

Bijziendheid hoeft bij gewoon lezen van een krant of boek geen probleem te geven. Daar kunnen je immers je armen bewegen en het leesproduct naar je toe halen. Dat kan in principe met een monitor ook.

Maar meestal bewegen mensen dan zelf, door naar de monitor te buigen. En dat is dus volgens de onderzoekers niet de bedoeling. Je moet in een gewone, goede houding voor je scherm zitten en een tekst prettig kunnen lezen.

Monitorlicht

In een onderzoek las ik dat een 40-jarige de helft minder monitorlicht op zijn netvlies krijgt, dan een 20-jarige. Het advies is daarbij dus niet te lichte letters te gebruiken en rekening te houden met contrast.

Ik lees in een anderzoek dat een monitor een resolutie heeft van 100 dpi. Dat is onzin. Dat hangt immers af van de monitor en de instellingen daarvan. Ik schreef er al eens over dat misverstand bij fotografie.

Monitorresolutie

Maar zelfs wanneer je de resolutie en diagonaal van een monitor weet, is het niet belangrijk bij lettergrootte. Je kunt dan wel de dpi van die monitor berekenen. Maar de lettergrootte kun je eenvoudig aanpassen, waarmee de dpi’s die je gebruikt voor een letter vermeerderd. Permanent kun je de resolutie aanpassen met bijvoorbeeld de instellingen van je grafische kaart… of je vergroot het beeld tijdelijk met de CTRL-+ sneltoets.

Dat laatste vertelde ik de mensen die me vroegen de lettergrootte en -type aan te passen. Je kunt het beeld op je monitor vergroten en verkleinen door die sneltoetsen; houd de CTRL-toets ingedrukt en druk op de + toets of – toets. Dat is een van de redenen dat ik de ruimte rechts van de tekst leeg heb gehouden; op een pc is er dan ruimte om de tekst te vergroten.

Overige argumenten

Naast de halvering van monitorlicht op het netvlies van een 40-jarige, zijn er meer feitjes. Ik noem er hier enkele:

• 10% van de Westerse mensen is slechtsziend. Dat betekent dat hun oogafwijking niet met een bril kan worden gecorrigeerd. Jongeren kunnen slechtziend zijn, maar het is vooral een ouderdomskwaal en hun aantal is meegenomen in dat getal.
• Bij de meeste mensen is de afstand van de ogen tot het scherm ongeveer 55 centimeter. De aanbevolen afstand is echter 70 centimeter. Dat is ongeveer een armlengte (met gestrekte hand langs de monitor en de duim er plat tegenaan). Bij die afstand bewegen de ogen het minst tegelijkertijd in tegengestelde richting (vergentie), wat het minst vermoeiend is.
• De lettergrootte van 16 pixels is een gemiddelde. De ene persoon vindt 15 prettiger, een ander wellicht 17 pixels. Het is eenzelfde gemiddelde als bij lezen van papier wordt gehanteerd. Voor een boek op normale leesafstand hanteert men 10 pixels. Bij een boek op armlengte zou het 12 pixels zijn, maar daar heeft een bijziende zonder bril moeite mee.
• Het blijkt dat veel mensen bij een veel kleinere lettergrootte, dan bijv. 16 pixels, een tekst toch willen lezen. Ze buigen dan naar voren, meestal ongemerkt, en komen dan in een verkeerde niet ergonomische houding. En houding die rug- en nekklachten kan veroorzaken.

Effectief gebruik van lettergrootte en -type

Bij de keuze van lettergrootte en -type spelen doelgroep en functie van de website een rol. Leeftijd is de belangrijkste vraag bij de doelgroep. Bij functie kun je denken aan een webwinkel. Lettergrootte- en type blijken veel invloed te hebben op het koopgedrag.

Maar bij het succes van een webwinkel spelen veel meer zaken een rol. Daar dragen de plaatsing van een afbeelding, het aanbieden van meerdere prijsvarianten en allerlei andere onderdelen bij aan het succes. Reuze interessant, maar het staat buiten het onderwerp van dit bericht.

Aanvullende informatie

• Het is voor dit onderwerp niet nodig. Voor diegenen die toch de dpi van hun monitor willen berekenen, dit is de formule. Tel het kwadraat van zowel de breedte als hoogte op. Deel de wortel daarvan door de diagonaal in inches van je monitor. Dus bij een monitor van 15,6 inch en een resolutie van 1920 x 1080 is het sommetje: (1920 x 1920) + (1080 x 1080) = 3.686.400 + 1.166.400 = 4.852.800. De wortel daarvan gedeeld door 15,6 is:  Ѵ 4.852.800 / 15,6 = 2.202,907 / 15,6 = 141,211 dpi (afgerond dus 141 dpi).

Onderzoeken

Enkele onderzoeken naar lettergrootte en -type:

• ‘Make it Big – Effect of Font Size and Line Spacing’ uit 2016 door Rello en anderen. Rello deed meer onderzoek naar leesbaarheid, onder andere ook voor dyslexie (PDF - 4,18 MB)
• ‘Reading on the Computer Screen – Does Font Type has Effects on Web Text Readability?’ uit 2013 van Ahmad Ali (PDF - 300,37 KB)
• Kevin Larson van Microsoft en Rosalind Picard van het MIT keken in 2005 naar ‘The Aesthetics of Reading’ (PDF - 469,15 KB)
• Hojjati en Muniandy onderzochten in 2014 ‘The Effects of Font Type and Spacing of Text for Online Readability and Performance’ (PDF - 702,08 KB)
• Soleimani en Mohammadi keken specifiek voor mensen die Engels als vreemde taal leren naar ‘The Effect of Text Typographical Features on Legibility, Comprehension, and Retrieval of EFL Learners’ in 2012 (PDF - 175,93 KB)
• Rudi de Langen keek al in 1993 met twee collega’s naar schreef- en schreefloos bij zijn onderzoek ‘Performance differences between Times and Helvetica in a reading task’ (PDF - 138,42 KB)
• In 2019 gaf Elizabeth Dressler begrip over lettertype effecten met haar onderzoek ‘Understanding the Effect of Font Type on Reading Comprehension Memory under Time-Constraints’ (PDF - 496,63 KB)
• Ontwerp zaken werden bekeken door Minuikovich en collega’s in 2017 ‘Design Guidelines for Web Readability’ (PDF - 22,62 MB)
• En tenslotte ‘A Study on the Issues of Reading from Screen’ uit 2016 van Aylin Karaman, die zelf wel erg grote interlinie gebruikt (PDF - 809,99 KB)