‘Ik ben daar eerverleden week nog geweest’, vertel ik een nichtje. In plaats van verder te gaan met haar gespreksonderwerp reageert ze met, ‘dat zegt mijn vader ook altijd, eerverleden week. Jullie zijn echt de enigen die ik ken die dat zeggen’.

‘Ik denk dat er wel meer mensen zijn. Het is een gewoon woord, eerverleden. Evenals eerdaags. Alleen eertijds hoor je wellicht minder, dat is wat ouderwets’.

‘Nou, ik ken het alleen van jullie’.

Eerverleden week

Ik zou kunnen vragen hoe zij de week voor de vorige week zou aangeven. Wellicht met twee weken geleden. Maar in het verleden heb ik gemerkt dat die uitspraak tot problemen kan leiden.

Met eerverleden week heb je het over de gehele week vóór de vorige week. Bij twee weken geleden rekenen sommige mensen terug vanaf de huidige dag. Is het woensdag, dan gaat het voor hen dus over woensdag twee weken terug.

Voor anderen is twee weken geleden hetzelfde als ongeveer een paar weken geleden, niet hetzelfde dus als eerverleden week. Ze vatten het dus op als een ongeveer, het kan ook drie weken geleden zijn. Het komt niet zo precies.

Eerdaags, niet precies

Dat laatste zit in eerverleden week ook een beetje. Het geeft immers niet een dag aan, maar een week. Wil een gesprekspartner nauwkeuriger informatie, dan moet hij of zij daar naar vragen.

Die onnauwkeurigheid is bij eerdaags nog erger. Een man die tegen zijn partner zegt, ‘ik ga dat eerdaags afmaken’, laat in het midden wanneer hij het gaat uitvoeren. Veel partners zullen bij de uitspraak denken, ‘van uitstel komt afstel’.

Dan is eergisteren duidelijker. Dan zou de klus echter al zijn geklaard. De partner zal waarschijnlijk liever eermorgen horen, dat is vandaag. Maar helaas bestaat dat woord niet.

Eerder en eerlijk

Eerverleden en eerdaags komt van eerder. Dat betekent ‘vroeger’. Eer en eerder stonden al in het Glossarium Bernense, een Latijns-Limburgse woordenlijst uit ca. 1240.

Ik ben natuurlijk benieuwd wat dat betekent voor andere woorden met ‘eer’, zoals eerlijk. Is dat een verwijzing naar reïncarnatie; iemand die eerlijk is, was vroeger een lijk. Heeft een eerwaarde geen waarde meer, vroeger wel. En hoe zit dat met ‘eer-ste’.

Drie soorten eer

Er zijn meerdere betekenissen van eer. De eerste ken ik nu, dat is ‘vroeger’. Een andere is die van ‘roem’. Daarvan gaat de etymologische geschiedenis nog verder terug. Ergens rond het jaar 1000 kwam het al voor, maar vooral in de tegengestelde betekenis: schande, vernedering, oneer. Het is de betekenis waar we ‘eerlijk’ moeten onderbrengen.

De derde betekenis van eer is wat lastiger. Grofweg zou je kunnen zeggen dat het een ruimte is. In sommige talen is het zelfs een specifieke ruimte of deel van de ruimte, bijvoorbeeld de vloer. Het komt van het latijnse ‘area’ en ‘eer’ is daardoor nauw verwant aan ‘are’, de oppervlaktemaat.

Verouderd

Het nichtje heeft misschien gelijk dat eerverleden minder gebruikelijk is. Ik laat een zoekactie los op boeken en tijdschriften vanaf 1800. Eerdaags kom ik daarbij vooral tegen in boeken tussen 1870 en 1970. Eerverleden komt 10x minder voor en het staat voornamelijk in teksten tussen 1900 en 1970.

De woorden eerverleden en eertijds staan nog wel in de, door de overheid, in 2015 geactualiseerde lijst van Nederlandse woorden. Ze zijn dus nog gangbaar.

Dat vindt het genootschap Onze Taal ook. Zij namen de woorden niet op in hun lijst van alternatieven voor ouderwetse woorden.

De buren, omliggende landen

En hoe denken onze buren erover. De Vlamingen zullen het woord eerverleden graag gebruiken. Zij houden van wat archaïsch Nederlands en woorden die duidelijker of Nederlandser zijn dan wijzelf gebruiken (de mooiste: duimspijker voor punaise)

De engelsman houdt het eenvoudig bij ‘before last’ (voor de vorige). Een Duitser doet min of meer hetzelfde, maar plakt de woorden aan elkaar: vorletztes. Terwijl de Fransen het weer uit elkaar trekken met ‘avant dernière’ (voorlaatste).

Een Engelsman zegt bij ‘eerverleden week’, ‘the week before last’. Maar heel veel Engelsen gebruiken dat nauwelijks meer, die zeggen ‘a couple of weeks ago’. Dat heeft dus ongeveer de strekking van twee weken geleden, maar kan ook drie weken zijn.

Eerdaagse paarden

Twee weken geleden, eerverleden week dus, keek ik al even naar eerdaags. Op een paardenforum deden ze in 2019 een onderzoekje onder de 200.000 leden. De vraag was of ze het woord ‘eerdaags’ gebruiken.

Van de 650 leden die reageerden, gebruiken 156 het regelmatig, 180 soms en de overige gebruiken het niet of kennen het woord niet. 650 op een totaal van 200.000 paardenliefhebbers is waarschijnlijk niet reprentatief. Maar het is wel een leuk onderzoekje.

Als het wel respresentatief is, dan zijn binnenkort mijn broertje en ik waarschijnlijk de enigen die het nog gebruiken.

Lees ook het bericht ‘vakantierealisme‘ of ‘bitcoins, blockchain en de toekomst‘. Bij die laatste moet je bedenken dat het in 2017 is geschreven…

Nog een woord dat je af en toe hoort is: onderlaatst. Wellicht een nog veel leuker woord om eens naar te kijken, dan eerverleden. Het hoort waarschijnlijk in dezelfde archaïsche woorden categorie als eerverleden.