Polio, 50 jaar terug de laatste uitbraak
‘Gisteren was het 50 jaar geleden dat de laatste polio epidemie in Nederland uitbrak’, zegt Rob, tijdens een gesprek over virussen en Covid-19.
‘5 maart?’, reageer ik, ‘ik weet vrijwel zeker dat het 1 maart 1971 was’.
‘Ik las het op een kalender bij mijn moeder’, meldt Rob alsof dat de datum rechtvaardigt.
‘1 maart is makkelijk te onthouden, anders had ik het niet geweten. Het is oninteressante informatie’.
‘En wij houden allebei van oninteressante informatie’, lacht Rob het onderwerp naar de achtergrond.
Laatste polio uitbraak
Thuisgekomen kijk ik het toch even na. Meerdere bronnen melden alleen een jaartal, met soms een maand. Enkele noemen 5 maart. Hoe kom ik dan bij 1 maart, vraag ik me af. Met als startpunt mijn digitale archief heb ik het snel gevonden.
Op maandag 1 maart worden zes kinderen uit Staphorst in het ziekenhuis opgenomen. Men vermoedt kinderverlamming, de populaire benaming van polio. De overheid stelt een onderzoek in, omdat bij drie van de kinderen de verschijnselen al duidelijk zijn.
Woensdag 3 maart kent Staphorst al 9 gevallen. De media melden dat 61% van de kinderen in het christelijk dorp is ingeënt. Vanzelfsprekend geven ze daarbij ook de redenen van geloofsovertuiging en meer. Het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, de voorloper van het RIVM, meldt dat 70% gevaccineerden minimaal nodig is.
Uit vrees voor een epidemie begint Staphorst, ondanks de geloofsovertuiging, een vaccinatie-programma. Een week nadat de eerste kinderen werden opgenomen zijn in Staphorst elf kinderen besmet. In Twente zijn dan ook drie kinderen met verlammingsverschijnselen opgenomen in het ziekenhuis van Enschede. Die maandag is 80% van de kinderen in Staphorst gevaccineerd, evenals kinderen uit omliggende plaatsen die in Staphorst op school zitten.
Epidemie discussie
Ik denk terug aan de 5 maart van Rob. Hij zei ‘gisteren was het 50 jaar geleden dat de laatste polio epidemie in Nederland uitbrak’. Het is zo’n onderwerp waarmee iedereen een discussie kan winnen.
Immers, ga je uit van het startpunt wanneer het later een epidemie blijkt te zijn. Of ligt het startpunt bij de eerste keer dat een ambtenaar het woord ‘epidemie’ in de mond neemt, of als er een X-aantal gevallen is, of … .
Het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde schrijft in 1972: ‘Het begin van de epidemie. Op zondag 28 februari werd de inspecteur van de volksgezondheid voor Overijssel … in kennis gesteld van een verdacht geval van poliomyelitis in de gemeente Staphorst’.
Polio in Nederland
Bij griep spreekt men van een epidemie als het aantal gevallen gedurende een bepaalde periode aanzienlijk hoger is dan in de rest van het jaar. Daarmee kom je bij de polio-uitbraak in Staphorst niet veel verder. De zes kinderen van het begin, is dat al aanzienlijk hoger dan de rest van het jaar?
In de jaren daarvoor komt polio nog regelmatig voor in Nederland. Vanaf 1957 veel minder, want toen begon een landelijk vaccinatie-beleid. Alleen dorpen met veel streng gelovigen kwam het nog voor. Het waren kleine uitbraken in bijvoorbeeldd Opheusden, Kesteren, Tholen en Oud-Bijerland. In 1969 was er een polio-uitbraak in Rijssen. En in 1970 waren er twee polio-gevallen in Nederland, waaronder een meisje dat het meebracht uit Turkije.
Tussen 1960 en 1964 waren er 194 polio-besmettingen, er overleden twaalf kinderen. In de periode 1965 – 1970 waren er in totaal 44 gevallen van kinderverlamming, maar geen van hen overleed. Maandag 8 maart 1971 zijn al twee kinderen overleden, de 6-jarige Hendrikje Huls uit Staphorst en de 12-jarige Gerrit Jan Gerritsen uit Meppel.
Polio epidemie 1971
Woensdag 13 staat de teller op 22 besmette kinderen. Die dag wordt de extreem gereformeede dominee Pieter Jan Dorsman als zondebok aangewezen. Hij zou zijn volgelingen jarenlang hebben aangemoedigd een vaccinatie te weigeren. Bijvoorbeeld op basis van Matheus 9 vers 12: ‘zij die gezond zijn hebben geen geneesheer nodig, alleen zij die ziek zijn’. Vaccinatie is een preventieve ingreep die God volgens Dorsman niet wenst.
Inmiddels heeft die dag ruim 90% van de jeugd een zogenaamd Sabin-klontje genomen, waarover hieronder meer. Nog altijd zijn er dan minstens 200 kinderen in Staphorst niet gevaccineerd.
Twee dagen later maken de artsen zich ongerust. Wellicht slaat de ‘epidemie’ over naar omliggende plaatsen. In Urk, Genemuiden en enkele andere plaatsen zijn nog weinig kinderen gevaccineerd. Daar begint men nu ook snel de Sabin-klontjes uit te delen.
En evenals nu met Covid-19 verschijnen de tegenstrijdige berichten. Een overleden meisje, waarvan velen roepen dat het polio heeft, blijkt toch aan een andere oorzaak overleden. Dat geldt ook voor een jongen die als polio-slachtoffer is geteld.
Uiteindelijk krijgen 37 kinderen polio tijdens de epidemie van 1971. Bij 26 van hen worden daadwerkelijk verlammingen geconstateerd, bij 11 niet.
Polio, wat is dat?
Polio is een afkorting van poliomyelitis (Grieks voor ‘grijs merg’), ook wel kinderverlamming genoemd. Het is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door het polio-virus. Die nestelt zich in de darmwand en begint daar zijn verwoestende werking door het lichaam. Vrijwel iedereen wordt er in zijn jeugd mee besmet, maar meestal zonder gevolgen. Door de besmetting ontwikkelt zich wel immuniteit, waardoor men het op latere leeftijd niet meer krijgt.
Het virus tast het zenuwstelsel aan waardoor verlammingsverschijnselen kunnen optreden in de armen en benen. In veel gevallen wordt ook het ademhalingscentrum aangetast. In dat laatste geval zijn blijvende verlamming vrijwel altijd het gevolg.
Specifieke verlammingsverschijnselen opgemerkt
Polio omschrijving door Michael Underwood, begin van het hoofdstuk.
De Engelse arts Michael Underwood beschrijft in 1789 als eerste de specifieke verlammingsverschijnselen die we nu kennen als polio. Hij schrijft in zijn boek ‘A treatise on the Diseases of Children over ‘a debility of the lower extremities’ (een zwakte van de onderste ledematen).
Karl Landsteiner, een Oostenrijkse immunoloog, en zijn collega Erwin Popper ontdekken in 1909 het virus dat polio veroorzaakt. In 1981 vinden vier wetenschappers, in twee verschillende teams, de genetische code van het poliovirus.
Vaccin tegen polio
Er gaan begin 20ste eeuw meerdere virologen op zoek naar een vaccin. In 1950 komt Hilary Koprowski met een vaccin van een verzwakt, levend poliovirus. In 1955 toont Jonas Salk zijn vaccin aan de wereld. Het is op basis van een ‘dood’ virus. Na twee intentingen is 90% van de kinderen immuun, na drie behandeling zelfs 99% van hen.
Rond 1960 wordt het derde vaccin goedgekeurd. Het is ontwikkeld door Albert Sabin en bestaat uit een levend vaccin. Zijn vaccin is goedkoop en kan bovendien oraal worden gegeven. Om de bitterheid tegen te gaan doet men het vaccin op een suikerklontje, ideaal voor kinderen. Het Sabin-klontje wordt in 1965 wereldwijd gebruikt.
Ik heb met opzet de nationaliteit van de drie virologen niet genoemd. Want die is opmerkelijk. De laatste twee worden Amerikaan genoemd, maar ze zijn alle drie als Poolse joden geboren in een tijd dat Polen nog tot het Russische rijk behoorde. Albert Sabin werd geboren als Abram Abram Saperstejn in Białystok.
Drie soorten polio
Er zijn drie typen polio: spinale polio (type 1), bulpar polio (type 2) en bulbospinale polio (type 3). Andere bronnen spreken van respectievelijk Brunhilde, Lansing en Leon. Het eerste type komt het meest voor en dit polio-type was in 1971 de oorzaak van de uitbraak in Staphorst.
Bij slechts 2% van de gevallen van polio is sprake van type 2. In 22% van de uitbraken doen poliovirussen van het derde type hun verwoestende werk. Nu vrijwel overal in de wereld polio is uitgeroeid komt alleen type 3 nog voor. In landen als Nigeria, Pakistan en Afghanistan verspreidt het virus zich nog af en toe.
In Europa is het volledig onder controle. Alleen Staphorst en enkele andere plaatsen in de bijbelriem staan nog op de lijst als risicogebieden. De afgelopen jaren waarschuwden het RIVM en andere organisaties dat de vaccinatiepercentage in Nederland daalt, met name in Staphorst en omliggende steden. Daarmee neemt het risico op polio en nadere ziekten (rode hond, mazelen en de bof) weer toe.
Het woord Polio
Het woord Poliomyelitis komt van de Griekse woorden polios (grijs) en melios (merg) en de toevoeging itis, dat naar ziekte verwijst. Poliomyelitis werd voor het eerst in het Duits gebruikt in 1874 door Anton Frey in het tijdschrfit voor Klinische Geneeskunde. Frey was assistent van de arts Adolf Kussmaul, die ook wel wordt genoemd als eerste gebruiker.
In 1978 staat het woord voor het eerst in het Engels in het American Journal of Medical Science als Polio-myelitis. In 1911 kort een krant het voor het eerst af tot polio, wat de gemakkelijker term wordt onder het volk.
Voor medici is er echter ook nog Polio-encephalitis. Oorspronkelijk was dit een verwijzing naar alles wat te maken had met de grijze massa (hersenen).
Aanvullende informatie en bronnen
- Het Duitse tijdschrift voor Klinische Geneeskunde van 9 november 1874 met de eerste vermelding van het woord Poliomyelitis door Anton Frey (PDF - 11,87 MB)
- Vroege meldingen van polio:
- Twee verslagen over polio in Staphorst in het Nederlandse Tijdschrift voor Geneeskunst:
- Het rapport over vaccinatiegraad 2018 van het RIVM (PDF - 1,89 MB)
- Artikel ‘Dreiging nieuwe polio-epidemie reëel’ van Joan van Lookeren in Medisch Contact 2019 (PDF - )
- De WHO over de stand van polio in 2020 (PDF - 414,29 KB)
- Scriptie ‘Politicians and Epidemics in the Bible Belt’ uit 2016 van Geurt Henk Spruyt (PDF - 315,46 KB)
- Wiki van bekende personen die polio hadden of hebben, waaronder bijvoorbeeld muzikant Neil Young, president F. D. Roosevelt, regisseur Francis Ford Coppola, kunstenaar Frida Kahlo, golfer Jack Nicklaus, violist Itzhak Perlman, zwemmer/acteur Johnny Weismuller, acteur Mia Farrow, schrijver Arthur C. Clarke en acteur Donald Sutherland
- De foto in de header toont een man in Elspeet die rond 1965 in Nederland waarschuwt en kinderen in Nigeria, waar nu nog kinderen polio oplopen.
- Lees ook het bericht ‘Volendamse ziekte‘ of ‘Het dorp Cabteria uitgemoord‘
Vorige en volgende berichten
« Ouder: Zwitserse kaas, Schabziger de stinkkaas uit onze jeugdNieuwer: Bloeddruk verlagen door rekken en strekken »Een willekeurig bericht
Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.