- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Aspirine, microben en een gokker

Aspirine, microben en een gokker

Afgelopen twee weken las ik drie Engelse boeken. Het meest opmerkelijke vond ik de geschiedenis van de Aspirine. Waarover hieronder meer. Ter ontspanning las ik de nieuwste thriller van David Baldacci, A Gambling Man. Die komt volgende week in het Nederlands uit als Dodelijk Spel.

Microben

Ik begon het drieboekschap met Deadly Companions van Dorothy Crawford. De ondertitel luidt ‘How Microbes Shaped Our History’. Dat boek gaat dus over microben: bacteriën, virussen, schimmmels en dergelijke. Het vertelt hoe microben zich ontwikkelden vanaf het ontstaan van het leven. Interessant is vooral de samenhang met mensen. Hoe die slimme microben altijd weer een weg vinden, hoe wij er als mensen mee omgaan en bijvoorbeeld een immuunsysteem kregen. En nog veel meer wetenswaardigheden rondom microben.

Dorothy Crawford bespreekt diverse ziekten waarbij microben een rol speelden. Bijzonder daarbij is de wijze waarop bacteriën en virussen in ons lichaam wachten om weer toe te slaan, als dat eerder werd geremd. Zoals bij gordelroos, een infectieziekte van een sluimerend virus van de overwonnen waterpokken.

Het is een boek uit 2003, dus SARS staat er nog net in. Maar dat het wat ouder is doet er niet toe. Het is een reuze interessant boek dat ik kan aanbevelen, als je meer achtergrond informatie wilt bij de huidige uitbraak.

Apirine en wilgenschors

Het boek over Aspirine kwam ik tegen terwijl ik voor een klant informatie zocht over wilgenschors. Dat was het eerste opmerkelijke, dat aspirine is voortgekomen uit wilgenschors. Die schors van sommige wilgensoorten bevat salicine, een natuurlijke pijnstiller en ontstekingsremmer.

De oude Grieken wisten al dat je door op wilgenschors te kauwen de pijn verminderde. Eigenlijk op de bast, het levende gedeeltje net onder de schors. Bij die oude Grieken begint het eerste deel van het boek over de geschiedenis van Aspirine.

Rond 1760 gaat de Engelse dominiee Edward Stone experimenteren met wilgenschors. Hij wil daarmee onder andere een middel vinden tegen malaria. In 1763 schrijft hij een middel tegen de koorts te hebben gevonden.

Meerdere wetenschappers doen daarna onderzoek naar de therapeutische geheimen van wilgenschors. Ze gebruiken het salicylzuur, maar dat irriteert bij inname van grote hoeveelheden de mond, slokdarm en maag. Mensen, en ook apothekers, geven daarom de voorkeur aan de bast als geheel.

Van wilgenschors naar aspirine

De Franse scheikundige Charles Gerhardt experimenteert met de salicylzuur. Hij probeert onder andere een reactie met natriumsalicylaat, een variant van salicylzuur, en acetylchloride. Daarmee is hij in 1853 degene die acetylsalicylzuur synthetiseert. Hij gaat er niet mee verder.

Jaren later vraagt Arthur Eichengrün, chemicus bij het Duitse bedrijf Bayer, een collega een versie van salicylzuur te vinden. Deze collega, Felix Hoffman, moet in 1897 vooral iets vinden zonder de onaangename bijwerkingen, zoals die geïrriteerde maag en slokdarm. Hij pakt de experimenten van Gerhardt en maakt acetylsalicylzuur. Maar het hoofd van de afdeling farmacologie van Bayer wijst die stof af.

Eichengrün ziet echter mogelijkheden en gebruikt de stof op zichzelf. Hij gaat in het geheim verder met proeven en werkt het zuur uit tot een medicijn. Hij bedenkt ook de naam Aspirine voor het nieuwe product. In de Bayer geschiedenis komt Eichengrün echter niet meer voor. In 1934 wordt hij eruit geschreven omdat hij Jood is. Als ontdekker vervangt Bayer hem voor Felix Hoffman, die het medicijn zou hebben ontdekt om het lijden van zijn reumatische vader te verlichten.

Aspirine wordt wondermiddel

Het tweede deel van het boek, Boek 2 genoemd, gaat over de periode van nieuw medicijn in 1899 tot het eind van de oorlog in 1945. Er komen weer allerlei opmerkelijke gebeurtenissen voorbij. Bijvoorbeeld hoe Aspirine een sleutelrol speelt bij de Spaanse griep. Of hoe Aspirine, volgens Diarmuid Jeffreys de schrijver van het boek, een belangrijke rol bij de Russische revolutie.

Dat verhaal gaat over prins Alexei, zoon van de laatste Russische keizer, en Grigory Raspoetin. De prins, die een bloedziekte heeft, krijgt aspirine. De bloedingen worden daardoor echter heviger. Kwakzalver Raspoeting overtuigt de moeder van de prins af te zien van moderne middelen. De prins herstelt en daarmee groeit de invloed van Raspoetin op de keizerlijke familie. Dit ondersteunt de Russische bevolking bij het kiezen voor een revolutie.

Sponsoring Nazi Duitsland

Wellicht is het Russische verhaal wat ver gezocht. Dat is het goed gedocumenteerde boek niet over bijvoorbeeld de experimenten van Dr. Mengele in Auschwitz. Die worden door Bayer, dan inmiddels gefuseerd tot IG Farben, gesponsord om medicijnen te testen.

Jeffreys gebruikte voor zijn boek bijna 30.000 artikelen en talrijke boeken. Daaruit haalt hij onder andere een brief aan van IG Farben directeur Wilhelm Mann: “Ik heb de eerste cheque bijgevoegd. De experimenten van dr. Mengele moeten, zoals we beiden eens waren, worden voortgezet. Heil Hitler.”

Modern onderzoek rond Aspirine

In het derde boek, zoals Jeffreys de delen noemt, gaat het over de de jaren na de oorlog. Aspirine blijkt daarbij voor veel meer geschikt dan alleen een pijnstiller. Rond 1970 verschijnen berichten over de preventieve waarde van aspirine tegen hartaanvallen. Wat later blijkt het ook beroertes te voorkomen. En in recentere studies wordt het zelfs preventief genoemd bij verschillende soorten kanker.

Aspirine is dan al een containerwoord. Er zijn veel meer aanbieders en het wordt als pijnstiller geleidelijk verdrongen door Paracetamol. En er komen ook waarschuwingen. Sommige wetenschappers signaleren aspirine-verslaving, anderen waarschuwen voor bloedingen en zo zijn er meer minder gunstige eigenschappen van het wondermedicijn.

Aspirine, microben en een gokker

Het boek ‘a gambling man’ was ontspannend. Noem het een natuurlijk asprine, een streven (aspiratie) naar rust met de blik op oneindig. Bij de twee andere waren er echter leuke raakvlakken.

Bijvoorbeeld bij het verhaal over de Engelse dominee die zocht naar een medicijn tegen malaria. In het boek over microben wordt alles over malaria uitgelegd. Daar blijkt malaria te worden veroorzaakt door een eencellig organisme (protozoa). De Franse legerdokter Charles Laveran ontdekt het als eerste in 1880. Het verhaal daarna is ook opmerkelijk. Zijn ontdekking wordt namelijk lange tijd genegeerd.

Ik verneem dat er niet één, maar meerdere soorten malaria zijn. Waarbij ook een prachtig verhaal hoort over allerlei muggen en uiteindelijk de vrouwtjes die bloed moeten zuigen om hun eitjes-productie op gang te brengen. En dat geheel over malaria plaatst Dorothy Crawford dan ook nog eens in de tijd. Waarbij ze onderzoek aanhaalt waaruit blijkt dat ook malaria er al langer is dan er mensen zijn.

COVID-19

Zoals bij heel veel andere ziektes, ontstaan door hele oude authentieke microben. Of inmiddels gemuteerde microben, zoals COVID-19, die zich aanpasten aan de omstandigheden.

Omstandigheden die tegenwoordig vaak door de mens worden gecreërd. Ik zou er nog een tijdje over door kunnen gaan…

Aanvullende informatie