Kritisch zijn is een goede eigenschap, vind ik. Je leert ervan, kunt een eigen mening vormen en nog veel meer. Oh ja, en je doet het voor jezelf.

Kritisch zijn heeft voor velen een wat negatieve klank. Maar je kunt het zo luchtig oppakken als je zelf wilt.

Kritisch zijn over Covid-19

De afgelopen periode en deze tijd heeft weer voldoende in zich om kritisch te zijn. Het is een tijd van veel uiteenlopende informatie en meningen. Daarbij zie ik in grote en kleine uitspraken het belang van het zelf onderzoeken. Vaak als ik iemand vraagt naar argumenten bij een uitspraak, is het antwoord: ‘het stond in de krant’ of iets dergelijks.

Een paar keer heb ik de betreffende krant erbij gepakt. Soms staat het inderdaad in de krant. Maar even vaak is het een verkeerde interpretatie van wat was gelezen. Lezen met de roze bril, noemde een oud-leraar dat. Hij was ook degene die mij en mijn klasgenoten vertelde over mensen en de linkse en rechtse krant.

De linkse en rechtse krant

De linkse en rechtse krant is het verhaal over voorkeuren van mensen. Was je politiek links georiënteerd, dan las je een linkse krant. Dat was in die tijd van de oud-leraar de Volkskrant. Een persoon met vooral rechtse ideeën koos de Telegraaf. Daarin is in de loop van de tijd weinig veranderd.

Het probleem daarbij is natuurlijk dat je eenzijdige berichtgeving krijgt. Informatie die bovendien je mening bevestigt, wat veel mensen klaarblijkelijk wel prettig vinden. Bij kritisch zijn is het echter goed ook andere meningen te horen of lezen.

Actuele en achtergrond informatie

Ik maak zelf een onderscheid in actuele informatie en interessante onderwerpen. De eerste vorm zou je nieuws kunnen noemen. Het is het bericht over een wetswijziging, bombardement op een stad of een brandje ergens.

Het tweede is achtergrond informatie. Het nieuws over de chaos in het Midden-Oosten, tussen Israël en Hamas/Palestijnen heeft een geschiedenis. Je kunt aan de hand van actuele informatie gemakkelijk partij kiezen. Maar op basis waarvan doe je dat dan. Op zijn minst is het interessant om te kijken naar de achtergrond van het conflict.

Dus kritisch zijn en op basis van voldoende achtergrondinformatie een mening vormen. En niet zomaar roepen dat wat de Israëliërs doen terecht is, of andersom wat de Palestijnen doen.

Kritisch zijn ook bij bronnen  zoeken

Bij vinden van achtergrond informatie is het ook goed om kritisch te zijn. Zelfs wanneer ik informatie uit wetenschappelijke bronnen lees ben ik kritisch. Doordat ik voor klanten veel wetenschappelijke rapporten lees, weet ik inmiddels dat er een hoop rotzooi tussen zit. Er staan veel fouten in en evenveel onvolledige en daardoor verwarrende gegevens. Bovendien zie ik dat er in die rapporten ook veel van elkaar wordt overgeschreven. Dat laatste ontdek je door er meerdere te lezen en merk ik vooral ook in de fouten die dus in opvolgende verslagen worden meegenomen.

Boeken zijn wat dat betreft betere bronnen. De kans op foute informatie is nog steeds aanwezig. Maar het gaat bij zoeken naar achtergrond informatie bij actuele onderwerpen niet per se om details. De grote lijn van een verhaal uit een boek halen is soms voldoende.

COVID-19

Eigenlijk wil ik het er niet over hebben. Maar wat een onzin wordt er over covid-19 verspreid. Zelfs door partijen waarvan je het niet verwacht. En het is een onderwerp waarbij mensen al snel hevige emoties hebben. Voor je het weet zit je in een discussie of ruzie.

Ik zou zeggen voor je iets over COVID zegt, lees eens een boek en meerdere achtergrondverhalen. En denk bij dat laatste aan de linkse en rechtse krant; met andere woorden, beperk je niet tot het bevestigen van je eigen ideeën. Ja, zo kun je inderdaad ook omgaan met wetenschappelijke bronnen.

Spaanse Griep en De Pest

Niet per se vanwege corona, maar wel daardoor gestimuleerd, las ik kort na de uitbraak in Nederland van COVID-19 boeken over de Spaanse griep. En daar tussendoor het boek ‘De Pest’ van Albert Camus. Het leuke van dat verhaal en de Spaanse griep is dat het, achteraf bezien, toont dat omgaan met een pandemie vaak eenzelfde patroon volgt.

Bij de boeken over de Spaanse griep vond ik het interessant te lezen over de grote lijn van die pandemie. Daarbij de situatie kort na de Eerste Wereldoorlog en de verdere geschiedkundige gegevens. Bijzonder is ook de reden dat het Spaanse griep heet…

Microben

Afgelopen maand las ik enkele boeken over microben. Reuze boeiend. Het gaat daarbij niet alleen om de bacteriën, virussen en schimmels. Maar bijvoorbeeld ook over de omgeving waarin ze mogelijkheden hebben om tot een ziekte-uitbraak te leiden. En ook daarbij de geschiedkundige lijn.

Ik ben geneigd voorbeelden te geven. Maar elk voorbeeld haalt voor mij de kracht weg uit andere voorbeelden. Terwijl uiteindelijk elke situatie met microbische ziekten zijn eigen voor- en nadelen had.

Kritisch zijn en tijd

Natuurlijk kost het tijd je in een onderwerp te verdiepen of op zijn minst meer informatie te verkrijgen. Als die tijd er niet is zou het verstandig zijn je mening niet te verkondigen. Of te weten dat je een mening altijd mag aanpassen.

Houd er dan wel rekening mee dat je omgeving dat wellicht lastig vindt. Je mening veranderen is … laat ik het woord maar geven aan enkele anderen:

• Een wijs man is in staat van mening te veranderen, een dwaas volhardt in zijn dwaasheid – Fernando de Rojas, Spaans schrijver 1465-1541
• Er zijn twee soorten dwazen: zij die niet van mening kunnen veranderen en zij die het niet willen. Henry Wheeler Shaw, humorist 1818-1885
• Alleen de doden en de dwazen veranderen nooit van mening. James Russell Lowell, Amerikaans dichter 1819-1891
• De Meester zei: ‘Alleen de allerwijsten en de allerdwaasten veranderen nooit van mening.’ Confucius

En dan sluit ik af met onze eigen moderne filosoof:

• De mensen in mijn team moet ik kunnen vertrouwen en ze moeten kritisch zijn, aan slijmerds heb ik niets. Johan Cruijff

Aanvullende informatie

• Ik las eergisteren een artikel van jonkheer Six uit 1909 over Rembrandt. Daarin vertelt Six over een opmerking die hij maakte in een artikel. En hij vervolgt: sedert is mijn bewering, zoals het meer met onbewezen stellingen gaat, in de handboeken overgenomen.
• Wanneer je over microben wilt lezen, in het kader van Covid-19, zijn de boeken van Dorothy Crawford een goede start. Ik las ‘Deadly Companions’. Het is een algemeen boek over microben en hoe ze de geschiedenis steeds veranderden, ziekten veroorzaakten en meer.
• Je kunt natuurlijk ook gerichter lezen. Enkele jaren geleden las ik al boeken over bacteriën en bijvoorbeeld darmflora (darm microbioom). Dat blijft een interessant onderwerp. Helemaal nu medici geleidelijk toegeven dat daar wellicht de oorzaak van veel ziekten, klachten en dergelijke ligt. Maar ook bij bacteriën in de mond. Uiteindelijk wordt dat natuurlijk een complex verhaal over microben, receptoren, cellen, allerlei stofjes en meer.
• Fout en/of onvolledig? Ik kan talrijke voorbeelden geven. Zelf geef ik nog vaak het voorbeeld van kaneel of cacoa. In het kort:
  • Bladen schrijven over de gunstige eigenschappen van kaneel, wat volgens hen wetenschappelijk is aangetoond. Echter, vrijwel alle onderzoek is gedaan met de originele kaneel uit Ceylon. Terwijl 99,9% van de kaneel in Nederland uit China komt. En die heeft een andere samenstelling.
  • Bij cacao en cacoa maken veel wetenschappers er zelf een potje van. Dat begint al met de schrijfwijze. Sommige schrijven cacao, maar uit hun rapport blijkt dat ze cacoa (bewerkte cacao) gebruikten. Helaas zijn er ook meerdere onderzoekers die de woorden door elkaar gebruiken. De chocolade met gunstige eigenschappen bestaat uit minstens 75% onbewerkte cacao. Die van verschillende merken in de supermarkt van 80% en hoger is echter vaak bewerkt, anders zou het te bitter zijn voor consumenten. Een woordverschil tussen cacao en cacoa kennen we in het Nederlands niet, wij gebriuken alleen cacao.
• Bij mijn vorige bericht, over contactlenzen, schreef ik al over onvolledigheid. Waarom in een wetenschappelijk rapport alleen een achternaam noemen, vraag ik me daarbij af. Wees volledig, helemaal als er meerdere mensen zijn met zo’n achternaam en/of er kans op verwarring bestaat.
• Denk als kritisch lezer ook nog eens aan het verhaal van de plastic rietjes. Daarbij werd door allerlei serieuze partijen gewerkt met een school-onderzoekje van een jongen van negen (ja, 9 jaar).
• De illustratie in de header is van Christophe Vorlet. Hij werd geboren in Zwitserland, maar woont alweer enige tijd in de Verenigde Staten.