- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Pope gloeilampen, genoemd naar de fabrikant

Van Pope gloeilampen naar metaaldraad

‘En dan had je nog Pope gloeilampen’, zegt Gerrit, ’Productie Overschot Philips Eindhoven’. John knikt enthousiast, hij kent het verhaal van de tweede keus gloeilampen van Philips ook. Maar ik ken het niet. Van Pope gloeilampen heb ik gehoord, maar het is volgens mij een ander verhaal.

We komen op Pope gloeilampen door een opmerking over Philips. Ik vertel dat de merknaam Philips onlangs is verkocht aan een Chinees bedrijf. En dat ik, als ik vroeger kon kiezen uit vergelijkbare apparaten, koos voor Philips. Of een van hun twee nevenmerken, Artistona en Erres.

Bij die nevenmerken hoorde dus volgens Gerrit onder andere ook Pope gloeilampen. Historisch foutief dachten veel mensen dat het stond voor Productie Overschot Philips Eindhoven. Pope was genoemd naar de ingenieur die jaren geleden de Pope gloeilampen fabriek begon.

Frederic Roberts Pope

Die ingenieur is Frederic Roberts Pope. Hij wordt begin 1865 geboren in Liverpool. Zijn vader werkt als kapitein op de grote vaart, maar overlijdt waarschijnlijk al als Frederic Pope drie jaar is. In afwezigheid van zijn vader ontwikkelt de jonge Frederic een belangstelling voor techniek. Kort na zijn 16de verjaardag gaat hij in Newcastle in de gloeilampenfabriek van Joseph Swan werken.

Swan is één van de velen die in die tijd met elektriciteit en licht bezig zijn. Hij krijgt in 1878 een patent voor zijn gloeilamp en begint kort daarna een fabriek. In die fabriek doet Frederic Pope in korte tijd veel kennis op.

Elektriciteitstentoonstelling

Na de zomer van 1881 gaat hij met Swan en enkele collega’s naar de Internationale Elektriciteitstentoonstelling in Parijs. Daar tonen meerdere uitvinders en bedrijven uit zes landen de voortgang in elektrotechniek. Gloeilampen vormen een belangrijk onderwerp. En de exemplaren van Edison, Swan en anderen worden er getoond, getest en gejureerd.

De jury kiest de lamp van Edison, die zijn patent in 1880 kreeg, als meest efficiënte. Swan wordt derde. Maar hij krijgt voor zijn baanbrekende werk aan de gloeilamp een Légion d’honneur, de hoogste en belangrijkste Franse onderscheiding.

Rondreis en eigen bedrijf

Er volgt een rondreis door Frankrijk waarbij Frederic de lampen van Swan demonstreert. Hij ontmoet daarbij enkele Fransen die bezig zijn een eigen lampenfabriek op te zetten. Ze vragen Pope hen te helpen. Het is het begin van meerdere baantjes in Frankrijk en Duitsland. Bij een van zijn laatste baantjes ontmoet hij de Nederlander Jacob Gijsbert van der Kaa.

Handelsman Van der Kaa kent de Venlose koopmansfamilie Goossens, die zich al sinds 1740 met allerlei activiteiten bezighoudt. Hij krijgt het voor elkaar dat ze de ideeën van Frederic Pope financieren en de droom van een Pope gloeilampen fabriek kan realiseren. Na de vervaardiging van een demo-model, wat Pope uiteindelijk toch enkele maanden kost, richten ze met de 29-jarige Antoon Emile Hubert Goossens het tweede gloeilampenbedrijf van Nederland op.

Goossens, Pope en Co

Op 20 maart 1889 schrijft notaris Brouwers uit Venlo de onderneming in. Die heet dan nog E. Goossens, Pope en Van der Kaa. De drie heren zijn allen hoofdelijk aansprakelijk. Drie familieleden van Goossens worden ingeschreven als commanditair vennoot.

Een paar maanden later, op 26 september 1889, ontbindt dezelfde notaris de vennootschap. Van der Kaa stapt eruit. De volgende dag richten dezelfde personen, zonder Van der Kaa, een nieuw vennootschap op: E. Goossens, Pope & Co.

De oprichting van Philips zal pas anderhalf jaar later, op 15 mei 1891, plaatsvinden. Dat gebeurt door Gerard Philips en zijn vader Frederik. De eerste gloeilampenfabriek draait dan al een aantal jaren in Rotterdam. Daar begon de dan 33-jarige Russische uitvinder Achilles de Khotinsky op 24 december 1883 NV Elektriciteits-Maatschappij, Systeem ‘de Khotinsky’.

Feiten en fouten rond Pope gloeilampen

Er is voldoende informatie te vinden over de geschiedenis van Pope. Helaas slopen er weer veel foutjes in en het overschrijven zorgde voor verdere verspreiding daarvan. Ik vind het ook jammer dat vrijwel nooit iemand de moeite doet bij informatie volledig te zijn.

Het is toch een kleine moeite even te zoeken naar bijvoorbeeld de voornamen van Van der Kaa; de man die notabene aan de wieg stond van Pope gloeilampen fabriek. Ik heb ze hierboven vermeld: Jacob Gijsbert.

Interessant is overigens ook dat Frederic Pope in meerdere bronnen vermeldt staat als Frederic Robert, terwijl hij in de Burgerlijke Stand bekend is als Frederic Roberts (in Engeland) en Frederick Roberts (in Venlo). Roberts was de meisjesnaam van zijn grootmoeder van vaderskant. Zijn vader gebruikte die toevoeging aan de achternaam al.

Anton Philips

Zo zijn er meer feiten en fouten. Bijvoorbeeld de vermelding dat Philips in 1920 de aandelen in handen kreeg. Het was Anton Philips, de broer van oprichter Gerard Philips, die na de Eerste Wereldoorlog voor vernieuwingen bij Philips zorgt. Hij zorgt voor veel overnames, waaronder in november 1919 van driekwart van de aandelen Pope.

Anton Philips was toen overigens nog geen directeur van Philips, zoals meerdere bronnen melden. Dat werd hij pas in 1922, toen duidelijk werd dat hij de tijdsgeest beter begreep dan zijn broer.

Maurice William O’Connell

1919 was ook het jaar dat Frederic Pope zich terugtrekt uit de Pope fabriek. Voor het verhaal daarbij ga ik even terug naar 1889, het jaar van oprichting van Pope en het vertrek van koopman Van der Kaa. Sommige bronnen melden dat de Engelsman Maurice William O’Connell mee tekende bij de eerste oprichting in maart. Anderen vertellen dat William O’Connell de vervanger was van Van der Kaa in september.

Deze O’Connell was echter een technicus, een relatie van Pope. Hij werd in september 1889 volgens mij echter geen mede-vennoot in de vennootschap onder firma (VOF). Maar wel in oktober 1903 bij een herinschrijving van E. Goossens, Pope & Co. Later ontwikkelt O’Connell zich tot verkoper, dan werken hij en Pope alweer lange tijd vanuit Engeland. Van der Kaa blijft zich na zijn uittreden als aandeelhouder overigens ook inzetten voor het bedrijf als verkoper.

En Frederic Pope stopt bij de fabriek met zijn naam, nadat O’Connell november 1918 overleed aan de Spaanse griep.

Productie Overschot Philips Eindhoven

Terug naar het gesprek met Gerrit en John. De uitspraak ‘Productie Overschot Philips Eindhoven’ is gewoon een keer ontstaan. Wellicht was er een moment van inferieure productie. De uitdrukking ging een eigen leven leiden, vooral in de jaren zestig denk ik.

Tijdens het gesprek met Gerrit en John zei ik dat de nepafkorting voor mij klinkt als een grap. Zoals we van de voormalige Belgische vliegtuigmaatschappij Sabena zeiden dat het betekende, ‘Such A Bad Experience Never Again’. Terwijl het dus betekende, ‘Société Anonyme Belge d’Exploitation de la Navigation Aérienne’.

En Pope is dus gewoon de familienaam van Frederic Roberts Pope.

Aanvullende informatie

Familiaire gegevens

Bronnen

Voor bovenstaande heb ik talrijke bronnen gebruikt, vooral om gegevens te verifiëren. Naast bronnen als musea en dergelijke, de archieven van Venlose kranten en het Gemeentearchief van Venlo alsmede die van enkele Engelse plaatsen. Interessant waren ook de boeken, maar niet per se vanwege de Pope gloeilampen fabriek: