een weg opmijlen door Romeinen

Een weg opmijlen, de betekenis

‘Weet jij wat de uitdrukking “een weg opmijlen” betekent?”, vraagt Piet. ‘Ik gebruik het al heel lang’, vult hij aan, ‘maar volgens meerdere mensen bestaat de uitspraak niet’.

‘Dan zal je het wel van je moeder hebben’, reageer ik met een glimlach. Waarbij ik aanvul dat het bij mij ook zo is gegaan met verouderde taal.

‘Of je hebt het gewoon verkeerd verstaan’, zeg ik met een bredere lach. ‘Ze zei wellicht “Pietje, voorzichtig een weg op rijden”. Daarvan maakte jij van een weg opmijlen. Zoals ik als kind riep “ik heb een gedeetje”, als ik een idee had.’

Een weg opmijlen

Maar natuurlijk vertel ik hem daarna serieus wat ‘een weg opmijlen’ betekent.

‘Het komt van de Romeinen’, begin ik. ‘Zij hadden zoals elk leger een aanvalstactiek. Bij eentje daarvan werden hun manschappen in vier groepen opgedeeld. Die moesten zich verspreid opstellen op een door hen aangelegde verharde weg. Dat gebeurde door een weg op te mijlen. Een weg opmijlen betekent het in vier gelijke stukken opdelen’.

Piet kijkt me onderzoekend aan. Hij kent me langer dan vandaag, spreekt uit zijn blik. Dus vul ik mijn woorden aan.

De Romeinse mijl

‘Je weet waarschijnlijk dat de mijl van de Romeinen komt. Later kwamen er allerlei mijlen, zoals de zeemijl, de Engelse mijl en dergelijke. De mijl van de Romeinen is ontstaan door de looppassen die ze namen. Eén stap stelden ze op 74 centimeter, wat ze overigens van de Grieken hadden overgenomen. Eén pas is twee stappen. Een mijl was de afstand van 1000 passen. Dus 1000 keer 2 keer 74 centimeter is 1480 meter.’

‘Interessant’, zegt Piet, wellicht een beetje ongeduldig.

‘Je had in Nederland ook een mijl, de zogenaamde Hollandse mijl’, vertel ik verder. ‘Die rekende op een gegeven moment niet in stappen, voeten en dergelijke, maar in uren. Wij spraken dus niet over een afstand in mijlen, maar zeiden dat een plaats op een uur lag. In een uur kun je echter ver lopen, dus gebruikten ze ook de onderverdeling in vieren. Die noemden ze logischerwijs kwartieren. En een kwartier van de Hollandse mijl is ongeveer eenzelfde afstand als één Romeinse mijl. Daarbij kwam de oude romeinse uitdrukking “een weg opmijlen” weer in beeld. Een weg of afstand werd in vieren gedeeld. In dat geval vier kwartieren of vier Romeinse mijlen.’

Niet exact een weg opmijlen

‘Er waren dus verschillen in maatvoering. De Engelse mijl is bijvoorbeeld ongeveer 1610 meter en de zeemijl is 1852 meter. Zo was ook het aangeven in uren niet exact, want de ene persoon loopt nu eenmaal sneller dan een ander. Een weg opmijlen in kwartieren was daarom ook niet exact. Het ging er om globaal een afstand in vieren te delen. Want zoals ik al zei, je kunt een eind lopen in een uur. Dus bouw je subdoelen in om jezelf gemotiveerd te houden. Op een kwartier kom je bij een mooi uitzicht, na een half uur is er een herberg en drink je even iets etc.’.

‘Het klinkt heel aannemelijk’, reageert Piet nu. Hij lijkt wel wat te zien in mijn uitleg.

Dus zeg ik nog even snel dat het woord ‘weg’ in de uitdrukking geleidelijk ook abstracter werd gebruikt. ‘Het was niet meer alleen een pad of straat om over te lopen. Maar bijvoorbeeld ook de weg naar een doel, bijvoorbeeld van een uit te voeren taak. Die deelde je op een stukken’

Een andere betekenis

Piet lacht. ‘Mooi verhaal’, mompelt hij.

‘Als je wilt maak ik het nog mooier. Want er is nog een andere betekenis van “een weg opmijlen”. Die begint ook vanuit de Romeinse militaire tactiek. In wat nu Duitsland heet gebruikte men ook verdedigingslinies van opgestapeld hout. De manschappen deelden ze op in vier groepen en daarvoor kwam dat hout ter verdediging van die groepen. Zo ontstond de betekenis van hout stapelen in vier stapels.’

aufmeilen-op-Facebook

Wolfgang Cincelli gebruikt het woord Aufmeilen in een Facebook-bericht. (klik op afbeelding voor vergroting).

Ik zie Piet weer wat onderzoekend kijken. Hij twijfelt. Dus ga ik nog even door.

‘Op sommige plaatsen in Duitsland gebruiken ze nog het werkwoord Aufmeilen voor het opstapelen van hout. Voor het overige is daar zowel de uitdrukking “ein weg ausmeilen” als dat Duitse woord Aufmeilen in onbruik geraakt. Maar het woord Holzmeiler voor houtstapel is nog wel gangbaar.’

Houtstapels

‘En ik weet niet of je weleens in een bos komt als er net bomen zijn omgezaagd. Is het je daarbij opgevallen dat je nooit een lange rij opgestapelde omgezaagde boomstammen ziet. Het zijn altijd stapels in groepen met ruimte daartussen. Ongemerkt houden de houthakkers vast aan de oude gewoonte van verdelen. Hoewel ze er nu waarschijnlijk een andere verklaring aan geven’.

Aanvullende informatie

  • Aan de uitdrukking ‘een mijl op zeven’ is nog de verbinding met de mijl te zien. In plaats van een uur in vier kwartieren te verdelen, wordt een weg onnodig in meer stukken verdeeld. Bij de uitdrukking in zeven stukken. Er zijn echter plaatselijke verschillen, waarbij bijvoorbeeld ‘in vijf delen’ wordt gebruikt. In het algemeen betekent het een omweg nemen of niet de meest voor de hand liggende weg nemen.
    • Frederick Stoett legt het in 1877 uit in zijn boek ‘Nederlandse spreekwoorden en gezegdes’ (zie hier de afbeelding van zijn uitleg).
    • Ten onrechte hebben sommige Nederlanders het daarna over kwartmijlen. Kwartmijl is echter een uitdrukking uit het Engels. Het wordt in Amerika nog gebruikt bij korte snelheids-racen van 402 meter met auto’s.
  • Er zijn nog veel verschillende mijlen. Je zou bijna kunnen zeggen dat elk land zijn mijl had. Bijvoorbeeld de:
    • Zwitserse mijl – 8,3333 km
    • Oostenrijkse mijl – 7,5860k km
    • Deense mijl – 7,5 km
    • Ierse mijl – 2,048 km
    • Engelse mijl – 1,609344 km
    • Amerikaanse mijl – 1,609347 km
    • Russische mijl – 7,4676 km
    • Franse mijl – 4,4522 km
    • Noorse en Zweedse mijl – 10 km
    • Spaanse mijl – 5,5556 km
    • Belgische mijl – 5 km
  • En dan de Nederlandse mijl, of de Hollandse mijl. Evenmin als bovenstaande mijlen waren er daarbij plaatselijke verschillen. Dat had te maken met allerlei historische invloeden. In grootheden gezien ging het van de Romeinse pas (zie boven) in meerdere landen naar voetlengte (ongeveer vijf passen). De Hollanders die overstapten op uren, baseerden zich op die voeten. Maar ze gebruikten niet allemaal dezelfde, maar vooral de Franse en de Rijlandse voet. Daardoor verschilt de lengte van de Hollandse mijl per plaats.
  • Al die verschillende mijlen gaf natuurlijk problemen. De Franse revolutionaire regering gaf daarom enkele wis- en natuurkundigen opdracht een oplossing te bedenken. Na stevig puzzelen tussen 1790 en 1798 kwamen ze met het metrieke stelsel, met de meter. Een jaar later werd de zogenaamde ‘standaardmeter’ opgeslagen. Het zou tot 1983 dienst doen als maat voor de meter. Daarna werd de meter vastgesteld op basis van de lichtsnelheid. Die snelheid is 299.792.458 m/s, dus een meter is de afstand die het licht in 1/299792458ste seconde aflegt.
    • Niet alle landen stapten gelijk over naar het metrieke stelsel en de standaardmeter. Zelfs Frankrijk niet. De Benelux, toen nog Koninkrijk der Nederlanden, ging in 1820 over. Andere Europese landen volgden ruim twintig jaar later. En pas in 1875 stapten de meeste landen over. Echter pas in 1958 Japan, Rusland en China. En het Verenigd Koninkrijk ging in 1975 over op het metrieke stelsel, maar veel mensen gebruiken nog steeds hun oude maten (inch, foot etc).
  • Zie ook ‘Maarsseveen op een oude plattegrond‘, over kwartieren op een kaart van Maarssen.
  • Ik heb Piet nog niet verteld dat ik me bij feiten altijd aan de geverifieerde waarheid houd, behalve bij bovenstaande tekst. De feiten kloppen, maar ‘een weg opmijlen’ bestaat waarschijnlijk niet.
Print deze pagina
Bovenstaand bericht is geschreven op 19 augustus 2021 door in de categorie 2021, Algemeen

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

One thought on “Een weg opmijlen, de betekenis

  1. Piet Gentenaar
    1

    Mooi verhaal, René. De relatie met de mij bekende betekenis van ‘ een lange weg of omweg’ is hiermee nog niet ondubbelzinnig verklaard. Je zegt dat de uitdrukking ‘niet bestaat’. Dat is raar. In mijn familie wordt hij al sinds mensenheugenis gebruikt. We spreken elkaar.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *