- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Humor, tijdgeest en milieu

Humor, tijdgeest en milieu

Vorige week vond ik een boekje met de titel ‘Humor in Beeld’. De uitgave van Reader’s Digest uit 1967 toont foto’s met een grap. Ik begreep niet elke foto direct of herkende de humor niet. Daardoor realiseerde ik me weer eens dat humor een bijzonder fenomeen is.

Er is tijdloze humor. Maar er zijn ook grappen en grollen die tijdgebonden zijn. En er zijn verschillen per milieu, in de zin van sociale klasse. Die twee factoren, tijd en sociale klasse, kunnen bovendien verbonden zijn. Dat merkte ik een paar jaar geleden.

De nieuwjaarsreceptie

Vanaf mijn jeugd bestaat mijn vrienden- en kennissenkring uit een sociaal gemêleerd gezelschap. Wellicht dat ik daarover al eens schreef. Het kon gebeuren dat ik ’s ochtends speelde met het dochtertje van de notaris, ’s middags een fietstocht maakte met het zoontje van een CEO van een multinational bedrijf en ’s avonds kaartte met het zoontje van een stratenmaker. Ik ken daardoor de verschillen in omgangsvormen, spraakgebruik en humor. Die toen overigens meer verschilden dan tegenwoordig.

Tijdens een nieuwjaarsreceptie georganiseerd door leden van de Raad van Bestuur van een grote onderneming lardeerde één van hen zijn verhaal met grappen. Dat kon een humorvolle anekdote zijn, een mop of een raadseltje waarmee hij de omstanders uitnodigde te reageren. Zijn grappen waren beschaafd volwassen, oftewel schuin met een verguld randje.

Op een gegeven moment wilde een van de aanwezigen, die duidelijk niet op zijn plaats was, ook een mop vertellen. Het was geen slechte mop, maar het was ook net niet meer beschaafd genoeg. Er viel even een ijzige stilte. De mop had een paar maanden daarvoor nog gekund. Dat wist die persoon echter niet, of hij voelde het slecht aan. Want het gaat bij humor om nuances, waarbij ook woordgebruik een rol kan spelen.

Variëren rond de clou

Dat we nu een tijd hebben van hernieuwde preutsheid heeft invloed op de humor. En de invloed van BGHLITZ, of hoe de afkorting tegenwoordig ook is, maakt humor niet gemakkelijker. Gelukkig gaat het bij humor om de clou, of met een mooi woord de ‘pointe’. De wending aan het eind van het verhaal waarin het voorgaande in een andere betekenis wordt gezet en het geheel als grap wordt herkend.

Als je de clou in de gaten houdt, kun je het verhaal ervoor op allerlei manieren vertellen. Dat valt het meest op bij Belgenmoppen. In andere landen vertellen ze dezelfde moppen over de inwoners van hun eigen buurlanden. Of over inwoners in het algemeen, zoals Amerikanen over Poolse immigranten.

Campus humor

Bij een antiquariaat kocht ik eens twee tijdschriftjes uit 1957 met studentenhumor. Van de tijdschriftjes ‘Campus Humor’ zijn volgens mij slechts drie uitgaven geweest. Vandaag herken ik het als een mix van tijdloze flauwe grappen. En van grappen die nu niet meer kunnen, vanwege mensen die onder een van de letters DHKORVZ of zoiets vallen.

Wat echter vooral opvalt, bladerend door de tijdschriftjes, is dat het Engels veel meer woordgrappen mogelijk maakt dan het Nederlands. In het Engels hebben veel woorden meerdere betekenissen. Bovendien kent het meer uitspraken die in het dagelijks leven worden gebruikt. Of het Nederlands is preciezer.

Humor uit het Engelse tijdschrift:

“Joe has a glass eye, you know.”
“No, I didn’t know. Did he tell you?”
“No, it just came out during the conversation”

Wij zouden zeggen, “het kwam ter sprake …” (de informatie) of “het kwam eruit” (het glazen ook)

Maar er zijn voldoende grappen die naar het Nederlands vertaald kunnen worden:

“Dit is as van mijn grootmoeder”
“Oh, is ze overleden?”
“Nee, ze is te lui om een asbak te zoeken”.

Scheurkalender met humor

De aanleiding van dit bericht, het boekje ‘Humor in Beeld’, doet me denken aan een journalistiek fototijdschrift dat jaren geleden uitkwam. Er waren, evenals het campus-tijdschriften, slechts enkele uitgaven. Nederland zat duidelijk nog niet op zo’n tijdschrift met nieuwsfoto’s te wachten. Wat een verschil met nu, waarin veel mensen niet meer willen lezen, maar slechts plaatjes kijken.

Ik moet echter ook een scheurkalender denken. De vriendin bij wie ik het zag gaf me later een stel velletjes. Het bevat feitjes, wetenswaardigheden, puzzeltjes en mopjes. Een leuke mix dus. De mopjes zijn wel erg braaf en op het randje van flauw:

De arts zegt tegen een jonge vrouw: “het ziet ernaar uit dat u zwanger bent”.
“Oh, geweldig”, roept de vrouw enthousiast, “dat maakt me heel gelukkig”.
“Nee mevrouw”, zegt de dokter. “U luistert niet goed. Ik zei: ‘het ziet ernaar uit…’. Ik denk dat het goed voor u is als u een paar kilootjes afvalt.”

Aanvullende informatie

Zie ook ‘gevoel voor humor had ze niet‘ of ‘humor, een geweldig medicijn