Op zoek naar iets vond ik in een verhuisdoos een Roller Ball, tegenwoordig beter bekend als Powerball. Het bracht enkele bijzondere ervaringen in herinnering. Die spelen rond de mijn werkzaamheden voor VNU en mijn eerste ervaringen met importeren van producten.

Schrijven voor een computerblad

Begin jaren negentig ging ik als freelancer schrijven voor PCM (Personal Computer Magazine), naast mijn dagelijkse werkzaamheden. Het artikel waarop hoofdredacteur Cor Molenaar me aannam ging over RSI, oftewel de muisarm. PCM was, achter de Veronica Gids en De ANWB Kampioen, het tijdschrift met de hoogste oplage in Nederland.

De redactie ging enkele jaren later kijken of ze haar vele lezers meer kon aanbieden (zie ook ‘the softec series‘). In Amerika had ik een balletje gezien om je pols te versterken. Dat werd verkocht als middel tegen het Carpale Tunnel Syndroom. CTS werd toen beschouwd als het grootste probleem bij gebruik van een muis en toetsenbord.

Roller Ball voor VNU

Ik ging op zoek naar de Roller Ball, zoals het balletje toen werd genoemd. Het bleek dat de Roller Ball die ik in de Verenigde Staten had gezien uit Taiwan kwam. Met uitgebreide correspondentie via een fax, kwam ik daar uiteindelijk uit bij een fabrikant die ze kon leveren.

Ik legde het voor bij de redactie van PCM. Hoe ze reageerden weet ik niet meer. Maar ik kreeg een order voor 250 Roller Balls. Die zouden dan beschikbaar komen voor geheel VNU BP (Business Publications), de tak van computer- en zakenbladen van VNU.

De eerste stappen met importeren

Ik besloot er 1200 te bestellen (50 dozen met 24 stuks). Voor ik dat deed zocht ik eerst uit hoe importeren in zijn werk ging: vervoer, import, douane, belasting en dergelijke. En ik wilde vooral ook weten wat de talrijke afkortingen betekende op de offerte.

Dus belde ik een expeditiebedrijf in Rotterdam. Het bleek één van de grotere bedrijven op dat gebied te zijn. Maar ze vonden het leuk dat een ‘een jong jochie uit Utrecht’ iets wilde importeren. En het was goed dat ik een expeditiebedrijf had gebeld, bleek later.

De afkortingen in de vervoerssector

De afkortingen op de offerte, die voor mij van belang waren, bleken te slaan op vervoer. Eén afkorting betekende dat de fabrikant de bestelling naar een haven in Taiwan bracht. De andere afkortingen dat zij zorgde dat het in een Nederlandse haven werd afgeleverd, op een adres in Nederland of enkele andere mogelijkheden.

Dat de fabrikant het transport regelde betekende nog niet dat zij de verantwoordelijkheid namen. Daar gebruikte de vervoerssector weer andere afkortingen voor.

Expeditiebedrijf regelt het

Het was dus goed dat ik bij een expeditiebedrijf terecht was gekomen. Zo’n bedrijf is gespecialiseerd in het organiseren van transport. Van begin tot eind. Ze kunnen alles regelen wat nodig is: het vervoer, de douanepapieren, belastingzaken en meer. En de klant bepaalt wat hij zelf doet of door hen laat doen.

Maar zoals gezegd vonden ze het leuk mij te helpen. Ik moest zelf de bestelling in orde maken en zij deden de rest tegen een kleine vergoeding. Ongetwijfeld heb ik de papier daarvan nog ergens bewaard, omdat het de eerste keer was.

Andere tijd, of veel veranderd

Nu kunnen particulieren gemakkelijk producten bestellen in Azië. Maar toen was dat niet zo. Bij het expeditiebedrijf vertelde ze mij dat zelfs bekende detailhandelsbedrijven dat niet zelf deden. De enige die in Nederland grote partijen zelf importeerde was Joop Steenbergen.

Nadat hij zijn Kwantum Hallen had verkocht deed hij het in een nieuw bedrijf ook voor andere retailers. Die waren pas kort daarvoor, vertelde mijn contactpersoon bij het expeditiebedrijf, begonnen het voorzichtig zelf te doen. Enkele van hen hadden zelfs eigen medewerkers in China en omliggende landen gestationeerd.

De Roller Ball in losse verkoop

Begin oktober 1999 leverde ik de eerste 250 exemplaren aan VNU. Ze bestelde er kort daarna nog 500 stuks, die ik in december factureerde. De overige 450 Roller Balls raakte ik snel kwijt. Die verkocht ik niet meer per doos van 24 stuks. Er gingen 50 stuks naar een autobedrijf in Harderwijk en tientallen naar enkele fysiotherapeuten en sportscholen. De overige verkocht ik los aan individuele bestellers, waarbij een vriend de verzending en dergelijke verzorgde.

Omdat ik de enige aanbieder was, naast het aanbod dat VNU in haar bladen deed, kon ik een interessante marge hanteren. Dat was ook een leuke ervaring. Dus ik overwoog nog een bestelling in Taiwan te gaan doen. Maar er kwamen al andere aanbieders en ik was volop bezig met mijn eigenlijke werk. Dus liet ik het gaan. Daarna heb ik nog wel andere producten geïmporteerd.

De Roller Ball als trainingsapparaat

Direct al nadat VNU ze leverde kwamen er berichten rond de Roller Ball. Sommige therapeuten vonden het namelijk een fantastisch apparaat, anderen verfoeiden het en vonden het speelgoed. De waarheid zal er wel ergens tussenin liggen.

Ze zijn momenteel nog steeds te koop onder allerlei namen: Dynaball, DynaBee, Wrist Ball, Spinner en vooral het al genoemde Powerball. De therapeutische wereld kent inmiddels echter andere gyroscopische apparaten voor het verbeteren of herstellen van vingers, polsen, armen en schouders.

Onderzoek naar therapeutische werking

In de tijd dat ik de Roller Ball importeerde waren er wel enkele onderzoeken gedaan naar de werking van het apparaatje. Onderzoek naar CTS en RSI stond nog in de kinderschoenen had ik al ontdekt toen ik mijn eerste artikel schreef voor PCM.

Nu is van die onderzoeken nog maar weinig terug te vinden. De verschillende namen maken het ook niet gemakkelijk. En de therapeutische wereld hanteert wellicht een meer medische naam.

Toch vond ik nog enkele onderzoeken op bijvoorbeeld gyroscopic, therapeutic, research en de hierboven genoemde varianten op de naam Roller Ball. Daarbij zijn er ook enkele die uitleggen waarom en hoe het balletje werkt en beweegt.

Hoe werkt de Roller Ball

Het apparaat bestaat uit vier onderdelen. Daarvan is de gele rotor het meest opvallend. Deze draait om een metalen as door het in beweging te brengen met een veter of de hand. Op het oorspronkelijke doosje staan daarvan de voorbeelden van gebruik.

De as is in een witte ring geschoven die in een groef van een helft van de blauwe behuizing ligt. Op die behuizing is de andere helft gelijmd. Als je de twee helften als apart onderdeel beschouwt, bestaat de Roller Ball uit vijf onderdelen.

Wanneer je de bal al in je hand houdt kun je de gele rotor slechts bewegen in één richting. Komt de rotor echter in een snellere beweging, met veter of hand, dan gaat het ook rond de ring bewegen.

Enorme kracht met weinig beweging

Het is niet gemakkelijk, maar door daarna je hand in de goede frequentie te laten meebewegen kun je het geheel sneller laten bewegen. Dan voel je allerlei krachten op je hand, pols en armen werken. Die kracht is afhankelijk van de snelheid die je weet te bereiken.

Daarbij ontdek je wel direct iets leuks: bij het bereiken van een hogere snelheid neemt de beweging van roter en de as in de ring enorm toe. Maar de handbeweging die je daarbij maakt, oftewel de beweging van de behuizing, neemt nauwelijks toe.

Volgens sommigen zijn er overigens mensen die boven 10.000 rondjes per minuut komen. Je moet dan de behuizing wel goed vasthouden. Want er komen dan enorme krachten los.

Kracht, wrijving en … rotatiedynamica

Het berekenen van die kracht is onderdeel van de rotatiedynamica. Er zijn tijdens het draaien meerdere krachten werkzaam op de behuizing. De krachten binnen de behuizing zijn anders dan het effect daarvan op de kracht die je voelt in je polsen en armen.

In onderzoeken rond de Roller Ball, gyroscopen en dergelijke komt de berekening van krachten vaak uitgebreid aan bod. Eén van de eerste personen die aandacht gaf aan het specifieke ‘speelgoed’ was in 1980 natuurkundige J. Higbie van de Universiteit van Queensland. Hij schreef dit artikel in het tijdschrift ‘The Physics Teacher’ (PDF - 120,48 KB).

Andere modellen en wedstrijden

Lange tijd bleven de Roller Balls identiek aan het model dat ik importeerde. Sommige hadden een andere kleur. Twee jaar na mijn import stuurde de fabrikant me een exemplaar met een ingebouwd lampje. Dat ging feller branden als de snelheid hoger werd.

Veel later kwamen er modellen met tellers. Die gebruikten fanatiekelingen later om wedstrijden te houden. En dat soort wedstrijden schijnen er nog steeds te zijn. Daarbij wint degene die de meeste draaiingen per minuut maakt.

Aanvullende informatie

• De Roller Ball is volgens sommigen voortgekomen uit een patent uit 1913 van E.N. Darrow (PDF - 974,69 KB)
• Anderen houden het op een recenter patent van Archie Mishler uit 1973 (PDF - 686,35 KB)
• Zeven jaar later schreef natuurkundeleraar J. Higbie er een artikel over waarin ook de rotatiedynamica ter sprake komt (PDF - 120,48 KB)
• Loannis Pachoulakis and Diana Tsilidi zochten in 2016 naar technischemiddelen die konden helpen bij het Carpale Tunnel Syndroom. Als voorbeeld namen ze de Roller Ball (PDF - 440,38 KB)
• Tagaki en collega’s keken drie jaar eerder ook naar het gyroscopisch oefeninstrument (PDF - 1,03 MB)
• Tulakan Ruangrong en Panrasee Ritthipravat keken naar een apparaat het lijkt alsof er een Roller Ball in hangt. Zij onderzochten of het kon helpen bij de revalidatie van mensen die een beroerte hebben gehad (PDF - 1,98 MB).
• Gebhard Waizmann keek in 2011 naar The WaveGyro. Dat is een ander apparaat, maar de berekening en informatie is wel interessant (PDF - 4,38 MB)
• Rotatiedynamica is onderdeel van de dynamica. Dynamica is onderdeel van de mechanica; ze houdt zich bezig met de studie van krachten en hun effect op beweging. Er kan sprake zijn van een gewone cirkelvormige beweging, bijvoorbeeld van de rotor als je het rustig in de behuizing draait. Bij rotatiedynamica is sprake van draaiing over een gekromd pad, wat gebeurt als de snelheid in de Roller Ball oploopt en de rotor en de ring (of as in de ring) hoeken maken