Dit jaar viert men dat Adriaan Boeyens 500 jaar geleden tot paus Adrianus VI werd gekozen. Het duurde lang voor er een standbeeld kwam bij het Paushuis in Utrecht, voor de enige Nederlandse paus. Nu is er dus weer gelegenheid tot een feestje.

Bij het lezen van berichten over Paus Adrianus Boeyens denk ik me regelmatig aan een boekje uit 1841. Het boekje heet ‘De beroemde Nederlandsche kinderen’ en is uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij voor Schoone Kunsten.

Adriaan Whiele

Het eerste verhaal heeft als titel, ‘Adriaan VI‘ en begint als volgt:

Adriaan Whiele (door sommigen verkeerdelijk Boyens genoemd) werd geboren in Utrecht, in het jaar 1459. Zijn vader, die een schrijnwerker was, in hem een zeer gelukkigen aanleg bespeurende, zond hem in zijn tiende jaar naar de school te Deventer. Hij had aldaar Erasmus als schoolmakker, en maakte zulken vorderingen, dat zulks ter oore kwam van Margaretha van Yorck, de gemalin van Karel den Stoute, die hem op hare kosten naar de hoogeschool te Leuven zond.

Wie was Adriaan Whiele

Adriaan Whiele. Vroeger zou ik eerst zoeken in het archiveringsprogramma dat ik heb van mijn eigen boeken. Tegenwoordig ga ik eerst naar Google. Op het internet is weinig tot niets te vinden over een Adriaan Whiele uit die tijd en ook niet over afgeleide namen als Adrie, Adrianus, Wiele, Wielen.

In de resultaten waarin zijn naam voorkomt staat dat er weinig over hem bekend is. Zelfs zijn exacte geboorte- en overlijdensdatum zijn onbekend.

Paus Adrianus VI

Ik lees verder in het boekje, dat naast Adriaan Whiele ook een verhaaltje heeft over enkele andere Utrechters, te weten Willem Cantere en Anna Maria Schuurman. Van deze laatste vertelt het boekje:

Anna Maria Schuurman werd geboren in Utrecht, en niet in Keulen, zoo als we bij vele Fransche en andere schrijvers vinden aangetekend. Ik kom daar zo dadelijk op terug.

Volgens wikipedia heette ze van Schurman. Maar eerst naar het vervolg van Paus Adriaan:

Hij werd spoedig leermeester van Karel V, en later tot paus verheven, onder den naam van Adriaan VI. Tot aandenken en dankbaarheid wegens de opvoeding die hij te Leuven genoten had, stichtte hij aldaar een collegie, dat steeds zijnen naam bleef dragen, en waar behoeftige studenten werden opgenomen.

Whiele en Adriaan

Volgens de schrijver van het boekje uit 1841 is Adriaan Whiele dezelfde persoon als paus Adrianus. Het feit dat er over Whiele nauwelijks informatie te vinden is zet me aan het denken. Eerst kijk ik toch nog even in mijn eigen index.

Daar vind ik Adriaan in het boek ‘Maria van Hongarije en haar hof’ uit 2008:

Vanaf hun zevende jaar werden Eleonora en Karel onder leiding van Adriaan Wiele onderwezen

Daarna volgt een opsomming van de verschillende studierichtingen, gevolgd door: Ariaan Boeyens, de latere paus Adrianus VI, werd in 1507 door keizer Maximiliaan aangewezen als opvoeder van aartshertog Karel.

Overschrijven?

Is Adriaan Whiele dezelfde persoon als Adriaan Boeyens? Er wordt tegenwoordig zoveel overgeschreven. Ik zou bijna denken dat de onbekende schrijver uit 1841 wellicht betere bronnen had. Hij leefde bovendien in een tijd dat mensen nog tijd namen om in moeilijk leesbare teksten van lang geleden te zoeken.

Wie neemt die moeite tegenwoordig nog. We schrijven feiten over uit gemakkelijke bronnen. Al snel weten we niet meer wat waar is en gaat de afgeleide, overgeschreven tekst als nieuwe bron een eigen leven leiden.

Dezelfde persoon?

Het feit dat er weinig over Adriaan Whiele bekend is doet ook vermoeden dat de twee Adriaans eenzelfde persoon zijn. In die tijd hadden veel mensen nog geen achternaam. Wellicht heeft vader, in het verhaal schrijnwerker Whiele, zijn naam wel veranderd.

Hoewel, Adriaan Whiele komt nog wel voor in teksten van klasgenoot Erasmus. Is de jonge Adriaan later onder de vleugels gekomen van de familie Boyens. Wellicht betaalden die familie de scholing van de talentvolle Adriaan. Bijvoorbeeld nadat hij door Margaretha van Yorck is ontdekt. Is daar het misverstand ontstaan?

Utrecht of Keulen?

En Anna Maria? Wie weet woonde de familie Schuurman al in Utrecht en werd Anna Maria daar geboren. Haar vader was Utrechter en haar moeder was Duitse, wellicht woonden ze in Utrecht en waren ze regelmatig in Keulen.

Het mooie is dat steeds meer oude documenten, ook bevolkingsregisters, worden gedigitaliseerd. Wellicht vindt iemand nog eens de geboorteakte van Anna Maria. Of de naamswijziging van Adriaan Wiehe.

Geschiedenis vragen

Geschiedenis. Het doet me denken aan de uitspraak van Einstein, ‘elk antwoord roept tien nieuwe vragen op’. En zelfs bij die zin kun je vraagtekens zetten. Niet bij de uitspraak, maar bij het feit of Einstein het daadwerkelijk heeft gezegd.

Hoe dan ook. Er staat na jaren een standbeeld van onze Utrechtse paus op Pausdam. En 500 jaar geleden werd hij tot paus Adrianus gekozen. Dat hij zo heette is zo goed als zeker.

Wellicht dat een beginnend of gepensioneerd historicus in bovenstaande aanleiding ziet het raadsel rond Whiele en Boyens uit te zoeken. Gewoon door eens ouderwets te vorsen in de oude boeken en documenten te duiken.

Aanvullende informatie

• Dat het boekje uit 1841 geen schrijver vermeld maakt het een beetje verdacht. Het lijkt nu een boekje ter promotie van een drukker/uitgever. Maar het is uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij der Schoone Kunsten. Zegt dat iets? Daar kom ik op terug.
• De Duitsers beschouwen Adrianus als hun zevende paus. Utrecht behoorde tot het Heilige Roomse rijk met haar Rooms-Duitse keizers.
• Het boekje ‘Beroemde Nederlandsche kinderen’ uit 1814 (PDF - 4,05 MB).