Op de site creatieven zie ik een patent voor een horloge met aquarium. Het bakje voor levende vissen blijkt echter gevuld met zee-aapjes. Oftewel de Sea-Monkeys waarvoor ik in mijn jeugd advertenties zag achterop enkele stripbladen. Met een nieuwsgierigheid die ik toen niet kon opbrengen voor de zee-aapjes, ga ik op zoek.

Het blijkt een interessant verhaal over een uitvinder, die vooral ook een slimme marketingman was. De zee-aapjes zijn geen vissen maar pekelkreeftjes. Ze worden in de wandelgangen ook wel pekelgarnaaltjes genoemd. En er is een rechtszaak, als een David tegen Goliath, van de weduwe van de uitvinder tegen een speelgoedgigant.

Harold von Braunhut

Harold Nathan Braunhut is in 1926 geboren als zoon van Edward Braunhut en Jeanette Cohen. Zijn vader doet al dingen in de speelgoedindustrie. Harold krijgt uiteindelijk echter veel meer bekendheid met zijn ideeën en bijna 200 patenten voor onder andere gimmick-speelgoed. Hij bedenkt bijvoorbeeld de poppenogen die dicht gaan als de pop ligt.

Maar eerst gaat hij naar school in New York. Daarna volgt hij bedrijfscursussen aan de Volksuniversiteit van New York en de Universiteit van Columbia. Hij is echter te onrustig creatief om deze opleidingen af te maken. Harold begint in de entertainment. Hij rijdt enige tijd in een motor-act als The Green Hornet, geïnspireerd op de gelijknamige figuur bedacht in 1936.

Talentjager en -manager

Met zijn creativiteit en gevoel voor marketing lijkt een carrière als talentjager en -manager hem interessanter. Hij begeleidt wonderlijke en sensationele acts met humbug promoties, zoals voor hem de 19de eeuwse impresario PT Barnum. De verhalen over zijn avonturen lijken bluf en grootspraak, totdat hij de critici het tegendeel bewijst.

Zoals bijvoorbeeld het verhaal over Henry Lamothe, een van zijn talenten. De man, ruim twintig jaar ouder dan Harold, duikt vanaf 12 meter in een kinderbadje met 30 centimeter water. Je gelooft het niet tot je de beelden ziet van een show uit 1976 met de dan 72-jarige Lamothe.

Ontdekking in een dierenwinkel

In 1957 loopt Harold een dierenwinkel binnen. Daar staat een emmer tussen de schappen waarin iets zit dat op zand lijkt. De eigenaar van de winkel vertelt dat het vissenvoer is. De zandkorreltjes zijn in werkelijkheid eitjes van het pekelkreeftje. Ze hebben de fascinerende eigenschap lang, eventueel jaren, in een toestand van schijndood te kunnen blijven in afwezigheid van water.

Gooi je ze echter in water dan komen ze vrij snel weer tot leven. Het creatieve brein van Harold gaat direct ratelen. Thuis verdiept hij zich in de Anostraca, zoals het soort beestje officieel heet. Hij ontdekt dat het beestje in de dierenwinkel de Artemia salina was, een fee-garnaal dat zich in een beschermend omhulsel wikkelt als zijn leefomgeving opdroogt.

Kant-en-klaar leven

Komt er weer water in het meer of de poel dan gooien ze het omhulsel af. Dan tonen ze zich als een doorschijnend wezen dat met één oog wordt geboren. Bij volwassenheid hebben ze er twee en ademen ze uit hun voeten. In een natuurlijke omgeving zijn ze belangrijk voer voor vissen en vogels.

Maar Harold ziet er een product in dat tot de verbeelding kan spreken van kinderen. Ze kopen de eitjes, bedenkt hij, strooien ze in water en staan versteld van het leven dat daarna in het water ontstaat. Hij noemt zijn product ‘Instant Life’, promoot het vanaf 1960 via advertenties en verzendt het als postpakket. Een pakket ‘Instant Life’ bestaat uit een aquarium, een vergrootglas en drie pakjes. De pakjes bevatten onder andere eitjes en een mengsel om van leidingwater een zoute omgeving te maken.

Advertentie voor zee-aapjes zoals ze verschenen achterop striptijdschriften

Zee-aapjes

Harold biedt de kit aan met weer allerlei promotionele beloftes. De advertenties suggereren enthousiaste vrolijke beestjes. Die zouden ook lange tijd leven. Maar Artemia salina leven in zoet water hooguit een paar uur, en in zout water een paar dagen. De verkopen vallen tegen.

Bovendien is er een product dat ‘Instant Fish’ heet. In 1964 verandert Harold de naam van zijn product daarom in ‘Sea-Monkeys’ (zee-aapjes). Aapjes omdat hij de staart van Artemia salina op apenstaarten vindt lijken. Met de nieuwe naam trekt de verkoop direct aan. Tien jaar later heeft hij bijna 1 miljoen pakketten verkocht.

Levensduur verlengen

Harold wil in de tussentijd wel iets doen aan de belofte van lang leven. Daarvoor neemt hij in 1967 contact op met Anthony D’Agostino van het Ocean Science Laboratory in New York. Samen ontwikkelen ze een hybride soort Artemia salina, volgens een methode die Harold superhomeogenatie noemde.

Het blijkt later mogelijk een verzonnen verhaal. Maar op de een of andere manier blijven de beestjes echt langer leven. Waarschijnlijk door het zoutgehalte van het water goed onder controle te houden. De beestjes leven immers het liefst in water dat bijna of volledig is verzadigd met zout, vandaar pekel-kreeftje. Maar hoe Harold het precies voor elkaar krijgt is een geheim. Dat hij in de zelfgeproduceerde zakjes heeft gestopt en bewaakt als het recept van Coca-cola.

Patent voor de zee-aapjes

Pas in 1970 vraagt Harold Nathan Braunhut, die op enig moment Von aan zijn naam heeft toegevoegd, patent aan voor de methode en materialen rond de zee-aapjes. In het patent staat het omschreven als:

Een methode en materialen die worden gebruikt om een leefgebied voor waterleven te bieden voor het uitbroeden van artemia of soortgelijke schaaldieren in leidingwater, zodat het lijkt alsof ze onmiddellijk uitkomen.

In het patent legt hij de diverse chemische ingrediënten vast die nodig zijn om het water te zouten en dergelijke, met de verhoudingen en meer.

In dezelfde periode vraagt hij meer patenten aan voor ideeën rondom de zee-aapjes. Een daarvan is het genoemde horloge met aquarium. Andere zijn bijvoorbeeld ‘een wildwater vaarbaan voor dieren die stroomopwaarts zwemmen’ en ‘een honkbalspelbord met waterdieren’. In alle gevallen zijn de bedoelde dieren dus de zee-aapjes, oftewel de pekelgarnaaltjes, pekelkreeftjes, Artemia salina.

De maffe uitvinder

X-ray bril verpakking

Naast zijn bijzondere promoties staat Harold vooral bekend als maffe uitvinder. Het komt door de combinatie van de Barnum humbug promotie en zijn bedenksels. Een paar jaar voor de zee-aapjes brengt hij al de X-Ray bril naar de markt. Iedereen heeft die weleens gezien in een fun- en goochelwinkel of bij een feestelijke gelegenheid.

Braunhut heeft daadwerkelijk patent aangevraagd voor het kartonnen brilletje met veertjes, terwijl je er vanzelfsprekend niet echt mee door kleren kunt kijken. Kort na de X-Ray bril komt Harold nog met de Aqua-Spex, een bril om schittering te elimineren en recht in het water te kunnen kijken. En de Hypno-Spex, de bril om mensen onder controle te krijgen via hypnose. Allemaal flauwekul, maar leuk gebracht.

Nog gekker maakt Harold het met de ‘onzichtbare goudvis’. Hij overtuigt vele kopers ervan dat die goudvis echt bestaat. De koper ontvangt een glazen kom, een handboek en visvoer. En vanzelfsprekend ziet hij de goudvis niet, zoals Harold al garandeerde, want die is onzichtbaar.

Terug naar de zee-aapjes

De zee-aapjes zijn uiteindelijk Harold’s grootste succes. Meerdere bezitters van een kit maken filmpjes of beschrijven hun ervaringen in boeken, artikelen en op sites. Direct vanaf het begin verkoopt Harold voorzichtig al wat aanvullende producten, die kopers bij de kit kunnen gebruiken. Geleidelijk komt er ook merchandising met de illustraties die dan bekend zijn uit de advertenties.

In 1992 maakt CBS een televisieserie met de zee-aapjes. Elf afleveringen vertellen daarin het verhaal van de komische tegenslagen van De Professor. Hij heeft per ongeluk drie zee-aapjes vergroot tot menselijke maat.

In 1998 gaan ingekapselde Artemia salina met John Glenn de ruimte in met de Space Shuttle Discovery STS-95. De beestjes komen terug zoals ze vertrokken en komen, na in water te zijn gelegd, gewoon tot leven.

Rechtszaak over de zee-aapjes

Een paar jaar na het overlijden van Harold gaat Yolanda, zijn weduwe en erfgename, een samenwerking aan met Big Time, een groot speelgoedbedrijf. Zij zullen de verpakking en verzending regelen. Yolande zelf levert hen daarvoor de drie pakketjes, waarin immers het geheim van het langer leven zit.

In de overeenkomst staat ook een afspraak over overname van het gehele bedrijf. Daartoe zal Big Time eenmalig 5 miljoen dollar betalen en vervolgens 5 miljoen in termijnen. Maar de termijnbetaling stopt voortijdig. Big Time vindt dat ze voldoende heeft betaald en beschouwt zich nu als eigenaar of rechtmatig gebruiker.

Chinese zee-aapjes

Na langdurige getouwtrek volgt in 2013 een rechtszaak. Die sleept een tijdje voort. Maar uiteindelijk komen beide partijen tot een schikking, waarvan de afspraken onbekend zijn. Daarna gaat Yolande verder met de verkoop van de zee-aapjes van Harold, onder de naam Sea-Monkeys.

En Big Time levert Chinese zee-aapjes. In feite ook pekelkreeftjes, maar volgens velen van minder goede kwaliteit. Ze blijven minder lang leven. De Chinezen gebruiken volgens kenners een ander pekelkreeftje van de 270 inmiddels beschreven soorten. Of Harold heeft in 1967 toch een steviger zee-aapjes ontwikkelt en zijn weduwe heeft het originele ‘recept’ in de pakjes voor zichzelf behouden na de rechtszaak.

Aanvullende informatie

Harold en zijn familie

• Harold Nathan Braunhut is op 31 maart 1926 geboren en gestorven op 28 november 2003. Sommigen melden dat hij in Memphis ter wereld kwam, anderen houden het op New York City. Feit is dat zijn beide ouders toen in New York woonden en dat hij daar opgroeide. Edward Braunhut, zijn vader, is er in 1890 geboren en overlijdt op 30 dec 1957. Zijn moeder Jeanette Cohen is van 1902. Zij overlijdt 7 jan 1960 bij een auto-ongeluk.
  • Harold trouwt twee keer. Eerst met Charlotte Judelshon (1930); met haar krijgt hij zoon Jonathan. Later trouw hij Yolanda Signorelli (1948), met wie hij dochter Jeanette krijgt. Zijn dochter trouwt met Thomas John LaMothe, ongetwijfeld familie van Henry Lamothe. Thomas en Jeanette krijgen onder ander dochter Rachel Marie Stone (1981), die niet zo enthousiast is over opa Harold.
• De pekelkreeftjes worden voor het eerst beschreven door Carl Linnaeus. Later zijn er wetenschappers die verschillende soorten herkennen, ze bij andere families indelen en dergelijke.
• Door een van zijn producten de ‘veerbelaste stijve zweep’ komt rond 1985 aan het licht dat de joodse Harold Braunhut antisemitische symphatieën heeft en banden heeft KuKluxKlan-leden. Zie artikel in Washington Post van 1988 (PDF - 128,96 KB met nederlandse vertaling)
• Begin 2022 kondigt filmmaakster Julie Gaynin aan de documentaire ‘Instant Live’ te gaan maken. Het moet een film worden over het leven van Yolanda Signorelli Braunhut. Drie jaar na het overlijden van Harold in 2003 kocht Michael Birnbaum van Empire Pictures de filmrechten om een animatiefilm te maken. Maar die is er tot nu niet gekomen.
• De illustraties van de Sea-Monkey advertenties en overige afbeeldingen zijn gemaakt door Joe Orlando, die vooral bekend werd als tekenaar bij Mad Magazine.
• De site creatieven.nl met het patent voor het horloge met aquarium

De patenten, filmpjes en documenten

• De patenten van de zee-aapjes (PDF - 324,58 KB) en de veerbelaste stijve zweep (PDF - 1,60 MB)
• Het filmpje van de 77-jarige Henry Lamothe die vanaf 12 meter in een kinderbadje met 30 centimeter water duikt. Henry (1904-1987) is nooit gewond geraakt bij zijn act, hij stootte alleen een keer zijn neus tegen de rand van het badje.
• Twee filmpjes van Keith and Abby uit Wichita, Kansas. De eerste filmpje toont hun eerste dagen met de zee-aapjes. Bij het tweede tonen ze een paar maanden later dat er nageslacht is.
• Een aflevering van de CBS serie Sea-Monkeys uit 1992
• In 1937 schrijft Gladys M. Relyea een interessant verhaal over de Great Salt Lake van Utah. Dat is oorspronkelijk een prehistorisch zoetwatermeer met allerlei zijrivieren die uitmondde in de Stille Oceaan. Geleidelijk verandert de samenstelling van het water, valt het tijdelijk droog of is ondiep met een hoog zoutgehalte. Als verkenner John R. Walker het gebied in 1833 kaart brengt ziet hij er ‘enorme aantallen kleine dieren die rondzwemmen in het ondiepe water bij de kust’.
  • Het artikel van Gladys M. Relyea over de zee-aapjes in het Great Salt Lake. Het verscheen in 1937 in de november-uitgave van de American Naturalist (PDF - 415,98 KB).
• De aanklacht van Transcience Corp. (Yolanda Braunhut) tegen Big Time Toys, LLC (PDF - 154,92 KB).
• Een interview in Planet X met Harold van Braunhut (de tekst PDF - 455,35 KB en de pagina’s in het originele tijdschrift PDF - 2,63 MB).