Versleten uitdrukkingen verdienen herstel

Versleten uitdrukkingen verdienen herstel

Versleten uitdrukkingen verdienen herstel dacht ik jaren geleden al. Vorige week las ik de column van Bob Goulooze. Hij schrijft daarin over de waarheid van clichés. Het is vanwege die waarheid dat ik ooit dacht dat we anders moeten omgaan met versleten uitdrukkingen.

Bij die versleten uitdrukkingen had ik echter ook andere spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes in gedachten dan Bob. Dat versterkt de oproep: versleten uitdrukkingen verdienen herstel.

Versleten uitdrukkingen

Gebouw 'de cost gaet voor de baet uyt'

Gebouw ‘de cost gaet voor de baet uyt’ in Amsterdam

In zijn column begint Bob met de spreuk ‘De Cost Gaet Voor de Baet Uyt’ op een Amsterdams gebouw. Daarin zat overigens eind 18de eeuw het Bureau voor Handelsinlichtingen; wat later Kamer van Koophandel werd. De spreuk geeft aan dat je eerst moet investeren om daarna winst te kunnen maken.

Een andere spreuk is ‘wat voor vleesch zij in den cuyp hebben’. Het verwijst volgens Bob naar de vragen wie je doelgroepen zijn, hoe ze denken, wat ze doen en waarom. Rond vlees zijn er veel meer uitdrukkingen.

Ik vind ‘beter een luis in de pot dan helemaal geen vlees’ ook interessant in deze roerige tijden. Het betekent zoiets als: wanneer je het beste niet kunt krijgen, kun je maar beter tevreden zijn met wat je hebt of wel kunt krijgen.

Wetenschap vanuit vertaalde clichés

Spreekwoord uit boekje 1850

Geïllustreerd spreekwoord uit boekje 1850

Bob Goulooze geeft nog veel meer voorbeelden. Hij betoogt ermee dat de versleten uitdrukkingen, hij spreekt van clichés, een waarheid hebben die nog steeds geldig is. Goulooze zou zelfs willen beweren, schrijft hij, dat meerdere sociale wetenschappen vertalingen zijn van alledaagse en algemeen bekende spreekwoorden.

Ik ben het daarmee niet helemaal eens. De basis van de sociale wetenschappen, waar Bob naar verwijst, bestond immers al. Uit de inzichten van die oude voorlopers en vanuit volkswijsheid kwamen lang geleden de uitdrukkingen voort.

Het zijn niet de sociale wetenschappen zelf die vertalingen zijn van spreekwoorden. Maar sommige theorieën binnen die wetenschappen. En helaas zijn binnen de huidige wetenschappen die spreekwoorden vertaald naar wollige praatjes.

Wollige praatjes

De versleten uitdrukkingen beschouw ik als boerenwijsheid. Ik ken een aantal oude boeren. Zij gebruiken regelmatig oude (volks)wijsheden verpakt in spreekwoorden en uitdrukkingen. Die bevatten inderdaad een waarheid constateer ik regelmatig.

Sociale wetenschappers hebben rond die wijsheden een wollige wereld gebouwd. Terwijl een versleten uitdrukking zijn waarheid behield, kwamen er allerlei theorietjes omheen en bij. Op zich niet verkeerd als het werkelijk iets toevoegt. Maar bij veel van de sociale wetenschappers is het onderhouden van hun ego’s en banen. Alleen de boer ploegde voort in de eenvoud van een in de rest van de wereld versleten uitdrukking.

Versleten uitdrukkingen

De column van Bob Goulooze heeft verder een andere strekking. Bij ‘versleten uitdrukkingen verdienen herstel’, zoals ik er jaren geleden al over dacht, doel ik ook op medische of lichaamsgerichte uitdrukkingen. Prachtige uitdrukkingen als ‘hij heeft wat op zijn lever’, ‘iemand het bloed onder de nagels vandaan halen’ of ‘zich iets op de hals halen’.

Het zijn waarschijnlijk niet de sterkste voorbeelden. Maar er schuilt een waarheid in de bedoelde uitdrukkingen, die mogelijk verder gaat dan we denken. Van de meeste versleten uitdrukkingen weten we dat echter (nog) niet.

Iets op zijn lever hebben

Mark Rutte - brede rug

Mark Rutte en zijn brede rug

Neem de uitdrukking ‘iets op zijn lever hebben’. Het betekent zoiets als: ergens mee zitten en dat niet uiten. Als je dat vaak hebt, zoals een binnenvetter, zou je dan echt iets op je lever hebben? Dat je dus een leverkwaal ontwikkelt, bijvoorbeeld vervetting van de lever. Zo’n uitdrukking komt immers niet uit de lucht vallen.

Laatst vroeg een vriend of me de brede rug van Mark Rutte al was opgevallen. Ik vind het meer lijken op een bochel, een bolle rug. Maar omdat de vriend brede rug zei, dacht ik aan de uitdrukking ‘een brede rug hebben’. Dat betekent dat je veel kunt verdragen. En dat klopt bij Rutte wel als je terugkijkt naar alle aanvallen die hij weerstond. Je zou daarbij overigens ook kunnen denken aan ‘een dikke huid hebben’.

Het zou leuk zijn als een arts constateert dat Rutte, en anderen die veel verdragen, inderdaad een dikkere huid hebben (ontwikkeld). Dat hij een brede rug heeft kunnen we zelf zien. Bij een vervette lever is dat echter weer lastiger. En nog moeilijker wordt ook het letterlijk nemen van een uitdrukking als ‘iemand het bloed onder de nagels vandaan halen’.

Versleten uitdrukkingen verdienen herstel

Bij versleten uitdrukkingen verdienen herstel denk ik aan de oude boeren. Zij gebruiken, veel meer dan jonge boeren, nog prachtige volkswijsheden. Maar ik denk dus ook aan medici. Het zou leuk zijn als uit gevorderd onderzoek blijkt dat er in ook wijsheid zit in spreekwoorden en uitdrukkingen met een ietwat medische invalshoek.

Aanvullende informatie

Spreekwoordenboeken

Het is leuk en leerzaam door spreekwoordenboeken te bladeren. Ik heb hieronder een paar oude boeken verzameld. Maar als je het boek ‘Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen’ uit 1950 van Kornelis ter Laan kunt vinden zou ik het aanschaffen.

  • Nederlandsche spreekwoorden en gezegden van F A Stoett uit 1902 (PDF - 4,92 MB).
  • Verzameling van Vaderlandsche spreekwoorden van Johan F Martinet uit 1829 (PDF - 4,31 MB).

 

Print deze pagina
Bovenstaand bericht is geschreven op 1 juni 2022 door in de categorie 2022, Algemeen

Vorige en volgende berichten

« Ouder: Nieuwer: »

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *