- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Slavoj Zizek, de Elvis van de filosofie

Slavoj Zizek

Deze week komt de film Elvis uit. De film vertelt het levensverhaal van Elvis vanuit de Kolonel, zijn manager met Nederlands wortels. Tijdens een gesprek vorige week over de film denk ik ineens aan de Sloveense filosoof en psychoanalist Slavoj Zizek. Hij wordt door sommigen de Elvis van de filosofie genoemd.

Dat vertelde een vriend me een paar jaar geleden. Slavoj Zizek publiceerde in wetenschappelijke tijdschriften. Maar velen zien hem vooral als een revolutionair met een voorkeur voor absurdistische grappen. Hij houdt ervan te provoceren en zoekt graag de confrontatie met collega’s in polemische teksten.

Slavoj Zizek, de Elvis van de filosofie

Zizek, dat je officieel overigens schrijft als Žižek, is populair. Zijn spreekbeurten zijn razendsnel volgeboekt. En het publiek is daarna steevast enorm enthousiast, volgens de doorgaans linkse journalisten. Hij wordt mede daarom niet alleen de Elvis van de filosofie genoemd. Andere namen en omschrijvingen die het journaille hem toedicht zijn bijvoorbeeld ‘het denkbeest uit Ljubljana’ en ‘de rockster-filosoof’.

Als fraaie omschrijving las ik ‘Žižek denkt zoals Messi voetbalt’. Maar evengoed wordt hij door sommigen beschouwd als beroemdheidsfilosoof, vanwege zijn zelfverheerlijking. Terwijl anderen hem als de gevaarlijkste filosoof ter wereld bestempelen.

Zizak voor de nuance

De verscheidenheid aan meningen over de man waren wellicht de redenen dat Kees, de vriend, me over Slavoj Zizek vertelde. Kees zei me toen dat hij mij een gematigd mens vond. We zaten in een discussie. ‘Meestal ben jij rechts van het midden en bij bepaalde onderwerpen ben je links daarvan’, merkte hij op. Waarna hij afsloot met ‘Maar je kijkt altijd naar beide kanten van een verhaal. Je zou eens iets van Slavoj Zizek moeten lezen’.

Ik stak zijn opmerking over mij in mijn zak als een compliment. En ook aan Slavoj Zizek schonk ik verder weinig aandacht. Ik kwam zijn naam nog wel eens tegen en dan las ik wat over hem. Maar daar bleef het bij. Tot vorige week tijdens het gesprek over de film Elvis. Wie is of was die Sloveense provocateur eigenlijk die ineens weer in mijn gedachten kwam.

Slavoj Zizek, de misantroop

Vooral zijn misantropie bleef me bij uit dingen die ik in het verleden over Zizek las. Hij is pessimistisch over de maatschappij en heeft geen vertrouwen in de mensheid. Het grootste deel van de mensen, volgens Slavoj Zizek 99%, beschouwt hij als idioten. Leven? Dat zijn een paar goede gesprek en wat mooie kunst, voor het overige proberen om te gaan met idioten.

Misschien zijn de misantropische opmerkingen onderdeel van zijn provocatie. Daartoe behoort mogelijk ook zijn haast aangeboren neiging tot zelfpromotie. Zijn drang tot provoceren is echter het opvallendst.

Covid-19

Daarbij kun je denken aan zijn opmerking dat Hitler niet gewelddadig genoeg was. Maar ook aan Covid. Slavoj Zizek was waarschijnlijk de eerste filosoof die erover schreef. Zijn boek ‘Pandemic!: COVID-19 Shakes the World’ verscheen op 24 maart 2020, twee maanden na de melding van het eerste geval in Europa.

Zou hij zijn misantropie voortzetten? Ik heb het boek niet gelezen. Maar tijdens het gesprek over de film Elvis vertelde een van de aanwezigen over de beginzinnen. Die heb ik er nu even bij gepakt.

‘Raak mij niet aan’, volgens Johannes 20:17, zei Jezus tegen Maria Magdalena toen ze hem herkende na zijn wederopstanding. Hoe moet ik, een uitgesproken christelijke atheïst, deze woorden begrijpen? … Christus zegt dat hij er zal zijn als er liefde is tussen gelovigen. Hij zal er niet zijn als een persoon om aan te raken, maar als de band van liefde en solidariteit tussen mensen – dus, ‘raak mij niet aan, raak en behandel andere mensen in de geest van liefde.’

Zizek gaat volgens de gesprekgenoot van vorige week verder dan suggereren dan liefde zonder aanraking mogelijk is. Dat een diepe blik in de ogen van een ander meer kan zijn dan een aanraking. Ik vond en vind het een interessant gegeven. Maar het was toch ook weer een reden Slavoj Zizek nog even te blijven negeren. Wie weet, ik zal het ook Kees eens vragen, doe ik mezelf daarmee tekort.

Aanvullende informatie