Daan een vriend die liever kennis wordt genoemd, vertelt dat hij onlangs is gescheiden. De reden van de scheiding is het verborgen narcisme van zijn vrouw. In bijna twintig jaar ontwikkelde daardoor geleidelijk een onhoudbare situatie thuis. Hij kon er gelukkig aan ontsnappen vertelt hij. Maar pas na medische klachten en een alerte psycholoog.

Het dagboek over verborgen narcisme

Ik luister enigszins verwonderd naar zijn verhaal. ‘Verborgen narcisme, het zoveelste etiket dat waarschijnlijk te gemakkelijk wordt opgeplakt’, stamel ik in mijn onschuld. We praten daarna nog even verder. Maar al snel zegt Daan, ‘ik ben op een gegeven moment een dagboek bij gaan houden. Het is een verslag van het huwelijk met mijn verborgen narcistische vrouw. Ik zal het je mailen’.

Die namiddag ligt het verhaal van Daan en zijn vrouw, de verborgen narcist, in mijn mailbox. Ik besluit het direct te lezen. Zijn verslag blijkt de uiteenzetting van een heftig huwelijk. Het oorspronkelijke dagboek met ongetwijfeld emotionele passages is herschreven tot een enigszins objectief verhaal over een gezin met drie kinderen. Met daar omheen algemene informatie. Het is bijna een boek dat als een manuscript direct naar een uitgever kan.

Verborgen narcisme kenmerken

Verborgen narcisme is vrij onbekend. Je zou denken dat een verborgen narcist iemand is bij wie het narcisme nog niet tot wasdom is gekomen. Maar het is eenvoudig de andere kant van de openlijke narcist, die we gemakkelijk denken te herkennen in politici, managers en mensen in onze omgeving. De verborgen narcist droomt van eenzelfde ‘heldenrol’ als de narcist, maar saboteert die droom. Voor het niet uitkomen van de droom legt hij of zij, evenals de openlijke narcist, de schuld bij anderen. Dat is in veel gevallen de partner.

Kenmerkend verschil van verborgen narcisme met openlijk narcisme is echter dat de verborgen narcist vaak twee soorten relaties heeft. De ene soort relatie van de verborgen narcist ligt in een buitenwereld. Daar is hij, maar meestal zij, een gevierd, populair en bemind persoon. Daarnaast is er een meer intieme wereld van partner, kinderen en zorgvuldig geselecteerde vrienden. Met die intiemere relaties voedt de verborgen narcist het zelfmedelijden over de niet-bereikte droom.

Het gedrag van de verborgen narcist komt, volgens sommige psychologen, sterk overeen met die van een persoon met borderline. Beiden hebben een hechtingsprobleem. Dat geldt overigens ook voor het belangrijkste slachtoffer van de verborgen narcist. Dat is vaak een persoon die met het modewoord ‘codependent’ (= mede afhankelijk) wordt aangeduid: iemand die zichzelf bewust of onbewust afhankelijk maakt van het gedrag of de reacties van een ander. Met als gevolg dat hij of zijn zich verliest in een relatie of relaties.

Officiële kijk of verborgen narcisme

Ik besluit er de dag na het lezen van Daans verslag wat onderzoeken op na te slaan. Daarbij blader ik ook door DSM IV en V, en enkele op de psyche gerichte encyclopedieën op het lemma ‘verborgen narcisme’. Het blijkt dat er nog weinig specifieke informatie is over verborgen narcisme in de officiële lectuur.

Over narcisme blijken de heren en dames psychiaters en psychologen het ook nauwelijks eens. Het sterkt me in de gedachte dat het niet voor niets de ‘softe’ sector wordt genoemd. Het lezen van de ervaringen van Daan en enkele andere slachtoffers is daardoor meer verhelderend.

Etiketten opplakken

Mijn korte onderzoek toont me ook dat er wellicht geen duidelijke definitie is, hooguit een ‘geiten wollensokken’ omschrijving. Ok, ik ben enigszins bevooroordeeld, omdat ik vind dat mensen te gemakkelijk zichzelf en anderen etiketten opplakken.

Met een of enkele algemene eigenschappen heb je al een etiket te pakken. Daarbij speelt vaak de kennis van de plakker. Heeft hij of zij het woord egoïst voor op de tong liggen, dan krijg je die sticker opgeplakt. Bij enige kennis met alcoholisme lijmt iemand die niet drinkt je bij drie biertjes al een zelfklever alcoholist op.

En evenzo plakken mensen zichzelf soortgelijke etiketten op. Vanzelfsprekend niet de vaak negatief geladen plakplaatjes (zoals hierboven egoïst en alcoholist). In plaats daarvan, en het zoeken van een echte oplossing voor een probleem, zwelgen die mensen in hun stoornissen en aandoeningen; gevangen in afkortingen als ADHD, ASS, OCD en dergelijke. Of erger nog, zorgen dat hun kinderen ook allemaal etiketjes krijgen.

Narcisme en verborgen narcisme

Na het lezen van het verslag en de onderzoeken leg ik het onderwerp verborgen narcisme naast me neer. De verborgen narcist, of narciste, is geen onderwerp voor deze blogsite, besluit ik.

Maar een dag later ben ik bij een vriend. Hij heeft sinds een jaar een nieuwe relatie en dat komt ter sprake. ‘Anja komt uit een 25-jarig huwelijk met een narcist’, vertelt de vriend, wiens naam ik hier uit discretie niet noem. ‘Dat maakt de relatie niet gemakkelijk’, gaat hij verder, ‘ik ga er niet over uitweiden, maar als die klootzak voor mijn auto komt …’. Ik realiseer me dat je ook slachteroffer kunt zijn van een slachtoffer van openlijke of verborgen narcisme.

Diezelfde avond spreek ik een vriendin. Op mijn vraag hoe het met haar ouders gaat, krijg ik als antwoord: ‘die narcistische man en depressieve vrouw zie ik nauwelijks meer. Ik kan samenzijn met hen niet meer opbrengen’.

Ik kom daarna meer mensen tegen die in hun nabije omgeving met narcisme te maken hebben of het woord narcisme gemakkelijk in de mond nemen. Soms overigens na een enigszins gerichte vraag in die richting van mij of enigszins toevallig na een beginnetje, zoals bij vriend met zijn nieuwe relatie.

Narcisme een modewoord

Ik kijk terug op de mensen die ik de afgelopen weken sprak. Pffff. Na die diepe zucht denk ik, is het toeval al die mensen met hun narcisme verhaal of is narcisme een modewoord. Ok, narcisme is een modewoord. Maar is meer aan de hand, twee dingen.

Er lijkt een golfbeweging te bestaan van psychiatrische woorden. Dat zie ik door naar het verleden te kijken. Een paar jaar geleden was depressiviteit het modewoord. Je hoefde maar een negatieve opmerking te maken of een wat neerslachtig dagje te hebben of je kreeg het etiket ‘depressief’ opgeplakt. En daarvoor was ‘schizofreen’ een tijdje het modewoord. En zijn meerdere woorden aan bod geweest, en daarna begint het weer van voor af aan.

Nu lijkt het modewoord dus narcisme te zijn. Maar het is los van de golfbeweging wel zo dat narcisme werkelijk in deze tijd meer voorkomt. De definitie van het woord heeft zich in de samenleving echter ook verbreed.

Narcisme, zoals psychiaters het omschrijven, komt dus meer voor. Maar daarnaast plukken leken er onderdeeltjes uit om anderen te etiketteren. Vertoont iemand één kenmerk van narcisme, ook al komt dat kenmerk voor bij meerdere persoonlijkheidsstoornissen, dan krijgt hij of zij het etiket ‘narcist’ opgeplakt.

Narcistische trekjes

Vrijwel iedereen in de huidige Westerse samenleving heeft narcistische trekjes. Een verschil tussen openlijke en verborgen narcisme is daarbij niet te maken, want de kenmerken zijn grotendeels gelijk bij beide typen narcisme. Alleen vertoont de open narcist het gedrag altijd en heeft de verborgen narcist de twee gescheiden werelden, buiten en binnen.

Als je er op let kom je het ook vaker tegen. Laatst in een KRO/NCRV detective zei een vrouw tegen de rechercheur, ‘iedereen zal je wel vertellen dat hij een fantastische man is die voor iedereen klaar staat en dergelijke. Maar thuis is hij anders. Daar is hij een onbehouwen beest’. Ze had hem na 30 jaar verlaten. Was gewoon de deur uitgegaan en niet teruggegaan.

Superioriteit, een narcistisch kenmerk of trekje

Een heel zichtbaar narcistisch trekje, dat veel mensen tegenwoordig tonen, is die van superioriteit. Veel mensen verwachten een speciale behandeling vanuit het idee dat ze bijzonder en uniek zijn. Storend en triest vind ik het vooral dat die mensen hun problemen niet zelf oplossen, hun levenswijze niet aanpassen, maar direct naar de overheid wijzen… ‘want ze hebben rechten’.

Het is weliswaar een narcistisch trekje, maar vooral dommigheid. Veel mensen zullen zich wel aanpassen, als ze erop worden gewezen, en hulp of informatie krijgen. Een echte narcist zal dat nooit doen, zich aanpassen op de manier zoals ik het bedoel. Aanpassen doet die echte narcist zich alleen bij een veranderde situatie, die voor hem nadelig is geworden, naar een nieuwe situatie waarbij hij zijn destructieve gedag kan voortzetten.

Aantallen noemen

Naar schatting heeft ongeveer 1% van de bevolking een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Dat is dus de echte narcist, waarbij niet duidelijk is of daarin ook de verborgen narcist al is meegenomen. Aandacht voor verborgen narcisme is er nog niet zo lang.

Verder vertoont ongeveer 9% sterke narcistische trekken. De overige 90% zal in bepaalde situaties gedrag hebben die narcistische trekjes lijken. Dat gedrag kan echter ook bij een andere stoornis horen of gewoon gedrag zijn dat zich op een bepaald moment een beetje vervelend toont.

Maar zoals gezegd is verborgen narcisme een vrij nieuw onderzoeksgebied. En het heet niet voor niets verborgen. Concrete aantallen zijn onbekend. Bovendien kan iemand narcist zijn zonder dat hij of zij de kenmerken al duidelijk toont. Vaak moet er door een bepaalde situatie eerst een knopje worden omgezet. En de verborgen narcist wil daarna eerst nog een of meerdere slachtoffers vinden.

Aanvullende informatie

• Er is een boek, ‘Het gaslightproces, verborgen narcisme’ van Robin Stern (in 2024 verscheen een heruitgave). Ik heb het nog niet gelezen. Het behandelt, als ik de titel moet geloven, slechts een belangrijk facet van narcisme. Gaslighting is een manipulatietechniek die door narcisten wordt gebruikt. Hij schreef in 2023 ook een boek over het als slachtoffer herstellen van een narcist, ‘Recovery Guide‘
• Een recent boek is Gaslighting van hoogleraar filosofie Kate Abramson. Het is een vervolg op haar studie uit 2014 ‘Turn up the lights’
• Er zijn veel boeken over gaslighting. Sommige boeken behandelen het als fenomeen, andere boeken vertellen slachtoffers hoe ze van narcistische partners kunnen herstellen.
• Volgens sommige psychologen zit narcisme in de genen en is het erfelijk. Het moet wel worden geactiveerd. Een potentieel narcistisch kind dat door een ouder wordt erkend en positieve respons krijgt, zal eerder een openlijk narcist worden. Terwijl zo’n zelfde kind dat wordt genegeerd en negatieve bevestiging krijgt eerder een verborgen narcist zal worden.
• Een andere gebruikte typering is die van de openlijke narcist als zelfverzekerde manipulator. Terwijl de verborgen narcist dan een meer onzeker en verlegen persoon is, wat zich vooral toont in de intieme omgeving. Want zoals hierboven al aangehaald, in de buitenwereld is het vaak een gevierd persoon.
• Herman Liesemeijer heeft een website ‘Narcist ontmaskert’ waar bij zich richt op slachtoffers van narcisme. Hij schreef o.a. ook het boek ‘Uit de Draaikolk van Narcistisch Misbruik’. Naast dit zware onderwerp onderhoudt hij ook een website waar hij over racecircuits verhaalt. Dat begon met voormalige circuits, maar hij komt door zijn enthousiasme ook op mooie plekken bij actuele circuits.

Zie ook het bericht ‘Angst, een veel voorkomende aandoening‘