Er zijn twee situaties waarbij je mensenkennis opdoet, volgens John. Ik ken John al jaren en het is altijd leuk, als hij een uitspraak doet, te vragen naar de gedachte erachter. Zijn eerste antwoord na mijn vraag daarnaar was niet bevredigend. De twee situaties zijn volgens hem in het individuele contact en tijdens een groepscontact.

Natuurlijk kan ik me er iets bij voorstellen. Bij een individueel contact met iemand kun je ontdekken hoe de persoon is ten opzichte van jou. Gevaar is te denken dat die persoon altijd zo is. En wanneer de persoon zich in een groepssituatie bevindt zie je hoe hij of zij zich gedraagt in een groep. Waarbij ik altijd de uitspraak in gedachten heb ‘three is a crowd’. Want wanneer er één persoon bijkomt reageert iemand vaak al anders.

Mensenkennis

Het is natuurlijk handig een definitie te hebben van mensenkennis. Wat is mensenkennis? Voor mij is het de vaardigheid het karakter en de drijfveren van iemand snel te kunnen doorgronden. Dat is niet gemakkelijk. Zelfs wanneer je veel hebt meegemaakt, is je eigen referentiekader vaak te smal om daarbij geen fouten te maken. Bovendien is het goed je in te leven in de ander voor je conclusies trekt. Die tijd is er niet altijd.

Afhankelijk van de situatie waarbij mensenkennis nodig is moet je daarom soms gokken, generaliseren en dergelijke, op basis van weinig informatie. Intuïtie is dan vaak handig. Dat innerlijke stemmetje waar je geleidelijk steeds beter op kunt vertrouwen… naarmate je meer mensenkennis hebt.

Stef Blok, een illustratie

Het is niet het beste voorbeeld, maar het geeft wel aan dat je soms door iets kleins inzicht kan krijgen in iemands karakter. Minister Stef Blok zei een tijdje terug tijdens een besloten bijeenkomst dat Suriname een ‘failed state’ is. Dat is een mening. Door een filmpje kwam de uitspraak in de openbaarheid. Vanzelfsprekend viel de uitspraak van de minister van Buitenlandse Zaken niet goed.

Bloks reactie was dat het een besloten bijeenkomst was. Dûh. Je hebt toch geen twee meningen over een land. Het was gewoon hoe hij erover denkt, in alle omstandigheden. Wat hij zei is voor het kennen van deze mens minder belangrijk dan zijn reactie.

Oud-politicus Jan Marijnissen zou hem een flapdrol noemen. Wellicht zou Blok de uitspraak in het openbaar niet doen. En is wat hij zei zijn werkelijke gedachte over Suriname. Maar hij probeerde zich eruit te draaien, ‘het was een besloten bijeenkomst en ik wist niet dat het openbaar zou worden. Natuurlijk is Suriname geen failed-state’. Maar hij kan het niet ont-denken.

Wellicht wilde hij een beetje popie-jopie overkomen voor het clubje waar hij sprak; een beetje mee lullen met wat hij dacht dat de aanwezigen van de bijeenkomst wilde horen. Maar flapdrol-gedrag. Wat moet je met die kennis? Voorzichtiger zijn als hij weer eens een uitspraak doet!

Golfen

Jaren geleden zou ik een boekje maken met een medicus. Hij had vanuit zijn vakkennis en -ervaring talrijke columns geschreven over situaties bij het golfen. Golfen was volgens hem een ideale omgeving om het karakter van mensen te ervaren. Het slechtste in een mens zie je naar boven komen. Maar ook andere kanten.

Ik kon het daar wel mee eens zijn. Op de golfbaan had ik daarvan zelf ook veel voorbeelden gezien. Medespelers die een balletje in hun broekzak hadden. Als ze hun bal niet konden vinden, gebruikten ze het balletje na een verdekte gooi met een uitspraak als, ‘ah, hier ligt ie’. Er waren er zelfs bij die een gat hadden gemaakt in de zak om het balletje door de broekspijp onopvallend op de grond te laten vallen. Je hoeft maar weinig mensenkennis te hebben om te weten: iemand die dat doet in zijn golfspel, moet je in de gaten houden in andere situaties.

Niet altijd het slechte, maar …

Zelfs een mooi gebaar kan tekenend zijn. Iemand die toestaat dat een medespeler zijn golfballetje ergens beter neerlegt? Ook dat zegt iets over een persoon. Maar wat? Dat moest je volgens die medicus in een ruimere context bekijken.

Dan kun je bijvoorbeeld ontdekken dat die persoon altijd neigt zijn eigen regels te maken. Of altijd vriendelijk en hulpvaardig wil overkomen. Wat natuurlijk ook bedenkelijk is, want er zijn situaties die om een andere houding vragen.

Derden en de interactie

Bij mensenkennis, of het leren kennen van een mens, kun je het best uitgaan van je eigen ervaring, kennis en intuïtie. Derden kunnen je van alles over iemand vertellen, en ze doen dat ook graag. Maar die informatie is altijd gekleurd met hun sausje mensenkennis.

Ik weet inmiddels dat interactie een belangrijke rol speelt. Dus iemand kan bij mij sympathiek stimulerend zijn en bij een ander dominant. Of allerlei andere houdingen aannemen. Dat is vaak niet vooraf bedacht, maar een gevolg van twee mensen die bij elkaar komen. Aan een mening van een derde heb je dus weinig of niets.

Min of meer vast

De meeste mensen hebben een reeks houdingen die, meestal onbewust, naar boven komen afhankelijk van een situatie. Maar er zijn ook mensen die een min of meer vaste houding hebben. Vaak hebben die een psychiatrische aandoening, of beter in het kader van mensenkennis een persoonlijkheidsstoornis.

Dat betekent echter niet dat de daarbij horende houding altijd aanwezig is. Of dat die voor jou op een bepaald moment storend of zelfs gevaarlijk is.

Subtiel gedrag

Mensenkennis hebben is vooral handig wanneer de houding of het gedrag van een ander subtiel is. Dan kost het immers enige moeite een ander te (her)kennen. En omdat je door interactie altijd op een ander reageert is dan wel handig te weten waar jij en de ander staan.

Is de ander minder subtiel dan is het reageren vanzelfsprekend veel gemakkelijker. Reageert iemand bozig of op een andere manier emotioneel, dan kun je daar gemakkelijker mee omgaan. Zelfs bij iemand met een persoonlijkheidsstoornis. Waar anderen dan soms al snel reageren of ervan weglopen, denk ik meestal ‘ach, over een half uurtje is dit voorbij. Die persoon zit echter 24 uur met dat domme gedrag’.