Jaren geleden had ik een idee voor een scheurkalender. Dat besprak met Chris de Graaf, toen commercieel directeur van Bruna Uitgevers. ‘Die markt is zo verzadigd’, zei hij. ‘Er kunnen maar een X aantal scheurkalenders worden verkocht elk jaar. Dat wordt helemaal ingevuld door …’. Waarop hij dus vervolgde met een opsomming van de weinige scheurkalenders in die tijd.

Als ik nu in een boekenwinkel kom denk ik terug aan de woorden van Chris. Al direct bij de ingang van de meeste winkels staat een tafel vol scheurkalenders. Het aantal mensen dat zo’n kalender wil, zal in verhouding tot de bevolkingsgroei niet veel zijn veranderd. Dus zullen de oplages en winstmarges per kalender lager zijn.

Bizarre concepten van huidige scheurkalenders

Ik zie overigens de meest bizarre concepten. Het heeft geen zin hier titels te noemen. Maar ik vraag me wel af wie geïnteresseerd is in bijvoorbeeld ‘de eerste zin’ uit 365 boeken. Die lees ik dan bijvoorbeeld liever van mijn eigen boeken; dan kan ik ze direct even afstoffen.

Of 365 albums die je moet hebben beluisterd. Ook daarbij denk ik toch eerst aan mijn eigen verzameling LP’s en CD’s. Maar van die scheurkalender moet ik toegeven dat het leuk is uitgevoerd en vormgegeven. Het had gemakkelijker gekund. Dat zie ik bij veel andere concepten. Daar hebben de bedenkers zich er met een Jantje van Leiden van afgemaakt.

Mijn idee is overigens nog steeds heel geschikt voor een scheurkalender. Het is zelfs het meest ultieme gebruik van zo’n kalender. Vind ik. Als je het idee wilt weten, moet je me maar even mailen.

Geschiedenis van scheurkalenders

Willem Hendrik Kirberger

De allereerste Nederlandse scheurkalender werd waarschijnlijk uitgegeven door Willem Hendrik Kirberger in 1865. Het heette “Scheurkalender voor de huiskamer van het Christelijke Gezin”. Het bestond uit 365 aan elkaar gehechte blaadjes. Dat blok was vastgemaakt aan een kartonnen plaat met kleuren bedrukking.

De inhoud vormde op die manier volgens W.H. Kirberger een nieuw soort Bijbelse almanak. En dat was de inhoud van de erop volgende scheurkalenders, een losbladige almanak (een jaarlijkse uitgave van chronologische informatie over een bepaald onderwerp). Anders dus dan de meeste moderne scheurkalenders, die vanuit bizarre concepten informatie in een willekeurigheid geven.

Vervolg, religieus en algemeen

Vrijwel alle scheurkalenders na die eerste van Kirberger hadden een religieuze achtergrond. Maar er waren ook uitzonderingen. Want al in 1866 kwamen de uitgevers Loman en Vester met een algemene variant. Zij plaatsten op hun 365 blaadjes vanzelfsprekend de dag en datum. Daaronder stonden onder andere de maangetijden, Christelijke feestdagen en de verjaardagen van Koninklijk Huis. En ze vulden het aan met een verhaaltje over iets uit de geschiedenis.

Op 22 mei 1878 werd in Utrecht de Gereformeerde Traktaatgenootschap ‘Filippus’ opgericht. Doelstelling was het maken en verspreiden van populaire Gereformeerde blaadjes. In 1881 bracht het genootschap ook een scheurkalender uit. Met een statutenwijziging in 1887 toonde het bestuur aan dat ze ook herdrukken van scheurkalenders en overig materiaal ambieerde.

Meer christelijke scheurkalenders

Er verschenen veel meer christelijke scheurkalenders. Een bekende titel was de Honingdroppels, vanaf 1883 uitgegeven door drukkerij Groen uit Leiden. Rond 1900 leek het alsof elke Christelijk Gereformeerden organisatie een eigen scheurkalender wilde. In 1890 bijvoorbeeld de Martha-Stichting, in 1896 Neerbosch, rond 1917 de Gereformeerde Zendingsbond. Die laatste met de naam ‘een handvol koren’.

Bij sommige uitgaven is ook bekend waar de opbrengsten naar toe gingen. Van een Christelijke scheurkalender die eind 19de eeuw verscheen ging de opbrengst naar militairen in Indië. En de opbrengst van een scheurkalender van de Dordtse uitgever D.J. van Brummen maakten ze over naar de Theologische School te Rijswijk.

Langdurige scheurkalenders

Er zijn enkele nog bestaande Christelijke scheurkalenders met een lange geschiedenis. Ok, ze bestaan nog niet zo lang als de Enkhuizer almanak. Maar worden vanaf het begin van hun ontstaan al lange tijd verkocht met per jaar meer of minder grote oplage.

Gerarduskalender

Eerst verscheen in 1910 de Gerarduskalender. De oorspronkelijke bedoeling van deze kalender van het klooster Wittem is mij onbekend. Het was een product voor de lezers van het tijdschrift De Volksmissionaris, dat sinds 1879 bestond. Tegenwoordig gaat de opbrengst van de kalender naar activiteiten die vanuit het klooster worden georganiseerd.

De kalenderblaadjes hebben aan de voorkant de gebruikelijke kalender gegevens en een inspirerende uitspraak. Achterop staat een mop, een historisch feit, puzzel of andere onderhoudende informatie.

De Druivelaar

Vijf jaar na de Gerarduskalender kwam de Belg René A. Nuttin met De Druivelaar, een naam geïnspireerd op zijn druivenrank. Zoals hij zijn druiven plukte wilde hij dat zijn lezers elke dag een blaadje met wijsheid konden plukken.

De Druivelaar, een Belgische product, wordt zowel in het Nederlands uitgebracht als in het Frans. Dan heet het Le Sablier (= de zandloper). De Nederlandse versie gaat jaarlijks met ongeveer 1 miljoen exemplaren over de toonbank.

Van Kooten en De Bie

Lange tijd bleef een scheurkalender een blokje met 365 dunne velletjes papier tegen een kartonnen achterblad. En met een religieuze invalshoek. In juli 1970 kondigden Van Kooten en De Bie aan dat ze eind van dat jaar met een bescheurkalender zouden komen. Een idee van uitgever Jaco de Groot.

‘Zet er gewoon leuke vondsten en grappen op die jullie niet konden gebruiken op TV’, zou hij ongeveer hebben gezegd. In een krant vertelt hij dat het gewoon een blok wordt, zoals de Nederlands Hervormde Scheurkalender, op een gekleurd schild, op slecht houthoudend papier gedrukt.’

Eerste bescheurkalender

Het jaar erop kondigt het cabaretduo opnieuw de bescheurkalender aan. Maar eind 1972 verschijnt dan toch de eerste bescheurkalender voor het jaar 1973. Een tientje in guldens kost het. ‘Voor nog geen drie cent per dag, een heel jaar een lach’, meldt het voorwoord. Er volgen wat regels voor het gebruik van de kalender.

Van Kooten en De Bie zouden tot 1986 hun (be)scheurkalenders uitgeven. Toen vonden ze het genoeg. Het was te gemakkelijk om door te gaan en ze zouden zichzelf herhalen. Dan kun je beter op een hoogtepunt stoppen. Beetje pijn deed het wel, geven de heren toe, maar …

Moderne scheurkalenders

Rond 1980 verschenen de eerste scheurkalenders met andersoortige informatie. Vanzelfsprekend geïnspireerd op de kalenders van Koot en De Bie, die toonden dat de dagelijkse blaadjes zonder christelijke achtergrond ook verkochten.

Een van de eerste volgers was de populaire weerman Jan Pelleboer. Hij bracht twee scheurkalenders uit; voor het jaar 1984 en 1985. Er zullen meer kalenders zijn geweest. Maar toen ik Chris de Graaf begin negentiger jaren sprak over mijn idee, waren er hooguit tien. Waaronder ‘Loesje’, dat door Chris vanaf 1991 werd uitgegeven.

Scheurkalenders, groeiende populariteit

Terugkijkend vermoed ik dat de groei aan populariteit van scheurkalenders halverwege de negentiger jaren begon. Rond het millennium bestonden er al vele varianten. Sommige daarvan zijn nog steeds elk jaar te koop, andere gingen mee in de merchandising van een al bekend gegeven of artiest.

In 1995 was er bijvoorbeeld de ‘Klazien uit Zalk scheurkalender’. In datzelfde jaar kwam ook de ‘Rooie Oortjes scheurkalender’ uit. De eerst genoemde verdween alweer snel. Van de rooie Oortjes verscheen volgens mij in 2020 de laatste versie.

Aanvullende informatie

• Allereerst is het wellicht leuk om het enorme overzicht te zien op bol.com van scheurkalenders
• Heel leuk is natuurlijk ook het boek ‘Het Grote Bescheurboek’. Daarin kijken Van Kooten en De Bie in een bloelezing terug op de scheurkalender jaren 1973 en 1986 (PDF - 41,48 MB).
• Krantenpagina’s met advertentie van de eerste scheurkalender van W. H. Kirberger in 1865 (PDF - 3,01 MB) en Loman & Vester in 1866 (PDF - 2,76 MB).
• Adriaan van der Weel publiceerde in 2002 het onderzoek ‘W.H. Kirberger: Early Specialist Importer of English Books in the Netherlands’. Hier de eerste pagina (PDF - 43,18 KB).
• Kun je in het grote aanbod scheurkalenders niets vinden, dan kun je natuurlijk ook zelf een scheurkalender maken. Kijk daarvoor bijvoorbeeld eens op de website zelfgemaaktescheurkalenders.nl
• Zie ook het bericht ‘scheurkalenders in overvloed‘

Voor de liefhebber hier de collage van de scheurkalenders uit de header in A3 formaat (JPG - 2,44 MB) of (PDF - 1,36 MB).