We lopen tijdens een lunchwandeling langs een rij wilgen. Ze zijn allemaal flink gespleten. En een geknotte wilg hangt half in het water. Ik maak een foto, terwijl Gerrit begint te vertellen. ‘Dat splijten komt doordat die wilgen niet regelmatig zijn geknot. Ze worden topzwaar en vooral de oudere wilgen gaan dan splijten onder het gewicht van de nieuwe takken’.

De geknotte wilg

Je hoeft een wilg niet te knotten. Het is een oude boomsoort die uitgroeit tot een prachtige boom, waarvan er vele langs grote en kleine rivieren staan. Die wilg staat bekend als een schietwilg of, met neerhangende takken, als treurwilg.

Maar de meeste mensen kennen vooral de knotwilg. Die komt in Nederland het meeste voor. En het is niets anders dan een wilg waarvan van de knoppen op ongeveer 2 meter hoogte zijn afgesneden of gezaagd.

Knotten van de wilg

De geknotte wilg van Rembrandt uit 1618

Dat knotten gebeurt al honderden jaren of langer. Als je dat bij een jonge wilg doet, dan groeien op de knotplek nieuwe takken, de zogenaamde wilgentenen. Die gebruikte mensen vroeger om manden van te maken. Tegenwoordig zie je de takken ook gevlecht in schuttingen. En van de dikkere takken maken klompenmakers hun klompen. Het is mooi hout, waar ook een timmerman wat mee kan bij diverse klussen.

De regelmaat waarmee je een wilg knot bepaalt de dikte van de takken. Want die groeien snel. Na een jaar zijn ze al een paar centimeter dik en na drie jaar kunnen ze al vijftien centimeter dik zijn. De jonge takken (scheuten) groeien tussen de stompen van eerder afgezaagde takken. Al die stompen geven geleidelijk de zo karakteristieke knot, de bol die overblijft na het knotten.

De gespleten, geknotte wilg

Tegenwoordig wordt nauwelijks geknot voor het ambachtelijk gebruik van het hout. Het gaat tegenwoordig vooral omdat we het mooi vinden, een geknotte rij wilgen langs een rivier. En als een eigenaar van zo’n rijtje geen zin meer heeft in het knotten, dan kan een jonge wilg alsnog uitgroeien tot een schietwilg of treurwilg.

Maar een oude wilg die regelmatig is geknot zal dan gaan splijten. De stompen en nieuwe takken zijn te zwaar. In de scheuren verzamelt zich regenwater en rommel. Daarmee trekt de oude wilg allemaal nieuw publiek, zoals insecten, slangen en kleine diertjes. Maar ook bacteriën die zich te goed doen aan de geleidelijk rottende boom.

Aanvullende informatie

• De knotwilg is niet de enige boom die werd geknot voor het hout. Andere bomen die bekend staan als houtleveranciers door knotten zijn bijvoorbeeld de eik, esdoorn, linde en populier. Die laatste behoort ook tot de wilgenfamilie.
• Veel Hollandse meesters schilderden de knotwilg. Van Rembrandt plaatste ik hierboven een ets. Hieronder een door Van Gogh gemaakt landschap met een geknotte wilg.
• Voor meer informatie zie de wikipedia pagina’s over wilgen.
• Zie ook het bericht ‘bamboe‘

De knotwilg van Vincent van Gogh uit 1882