Electro, het vraag- en antwoordspel

Electro, het vraag- en antwoordspel

Onderweg naar kantoor denk ik ineens aan Electro, een educatief spel uit mijn jeugd. Het bestond uit een doos met daarin een kaart met op de ene helft vragen en op de andere helft antwoorden. Uit een balkje boven de kaarten kwamen twee elektriciteitsdraadjes met een contactje.

Dat contactje stak je in een gaatje bij een vraag en daarna zocht je het goede antwoord. Daar stak je het contactje in het bijbehorende gaatje. Door een systeempje van geleiding en zilverpapier ging bij het goede antwoord een lampje branden.

Bij aankoop van de doos zaten er al een aantal kaarten in. Die kon je aanvullen met talrijke kaarten over allerlei onderwerpen. Elektro was leuk… tot je het patroon van vraag en antwoord herkende. Want op elke kaart zaten die op dezelfde plek. Bijvoorbeeld voor het antwoord op de tweede vraag was het gaatje voor het goede antwoord altijd het laatste antwoord op de vierde rij van boven.

Electro, de bedenker

Waarom ik in de auto ineens aan Electro dacht weet ik niet. Maar ik dacht daarna wel dat het leuk zou zijn eens naar de geschiedenis van Electro te kijken. Op kantoor keek dus eerst eens op Wikipedia. Daar staat dat het spel een uitvinding is van Louis Marx, een spelletjesmaker. Hij zou het in 1928 ‘electric questioner’ hebben genoemd en het spel zou vele navolgers hebben gekregen. Als een van die navolgers noemt Wikipedia Knapp Electric Corporation.

Helaas kom ik er al snel achter dat de informatie op Wikipedia onvolledig of onjuist is. De firma Knapp kwam namelijk al in 1889 met de Knapp Questioner en op zijn laatst in 1921 introduceerde het de Knapp Electric Questioner. Veel bronnen die ook over Knapp melden leggen de introductiedatum van de elektrische versie op 1928 of later.

Maar ik zie het speelgoed al genoemd in het ‘Elektrische Jaarboek’ van 1921. Een boek waarvan de ondertitel luidt: Een geclassificeerde directory van elektrische en aanverwante producten en hun fabrikanten’.

Patenten rond Electro

Wikipedia meldt dat Louis Marx in 1928 het patent kreeg voor zijn spel. De titel van dat patent luidt het ‘educational aparatus’. Twee jaar eerder had echter het bedrijf Knapp Electric Comp al patent aangevraagd van een ‘educational appliance’ voor de uitvinder Fred G. Yessler,

Helemaal zeker weet je het natuurlijk nooit met geschiedenis. Alles lijkt erop dat Knapp eerder dan Marx kwam met het spel dat in Europa bekend werd als Electro. Maar al bij Mens-erger-je-niet, Stratego en andere spelen zagen we al dat het vaak genuanceerder ligt.

Geen spel

Het zou bijvoorbeeld kunnen dat Jumbo het spel van Marx gebruikte voor hun in 1966 in Nederland geïntroduceerde Electro. Probleem bij die veronderstelling is echter dat Marx weliswaar een patent had, maar waarschijnlijk nooit het vraag- en antwoordspel op de markt heeft gebracht.

Tenminste, van het Knapp spel zijn allerlei varianten in omloop gebracht. Daarvan zijn er veel te vinden op sites van verzamelaars. Van Marx vind je daar echter geen enkel Electro-achtig spel. Louis Marx wordt ook niet genoemd in artikelen over het educatieve spel. En in geen enkele biografie over hem vond ik iets over het spel.

David W. Knapp

Uit de berichten over Knapp en het bedrijf vormde ik een geschiedenis. Daarbij nam ik informatie met een datum, bijvoorbeeld een krantenartikel, als het meest oorspronkelijk.

David Wood Knapp is geboren op 23 september 1856 in Stanford, New York. Zijn vader, oudste zoon in een gezin van negen, begint dan als klerk bij de Fallkill National Bank in Standfordville. Daar werkt hij zich op tot directeur. De grootvader van David W. Knapp is directeur van de First National Bank in dezelfde plaats.

Elektrisch speelgoed

Na zijn middelbare school werkt David Knapp bij een zadenfabrikant. Daarna verkoopt hij korte tijd schoenen. Als de schoenenbedrijf in 1881 failliet gaat, verhuist David naar New York. Daar verdiept hij zich in druktechnieken, met name lithografie. Hij ontwikkelt een interesse in elektrotechniek en handel. In zijn vrije tijd begint hij elektrisch speelgoed te maken.

In 1889 ontmoet hij een man die Gates heet. Dat zou best de uitvinder Elmer R. Gates kunnen zijn. Gates is ongeveer even oud als David Knapp en ook bijzonder geïnteresseerd in techniek. Hoe dan ook, de Gates die hij ontmoet heeft een idee voor een vraag- en antwoordspel, maar heeft zelf geen zin of mogelijkheid er iets mee te doen.

Vraag- en antwoordspel

Ongeveer in dezelfde tijd denkt David W. Knapp aan een eigen bedrijf te beginnen met zijn elektrische speelgoed. Met het idee van Gates en zijn eigen producten begint hij in 1890 ‘Knapp Electric & Novelty Company’. Hij vestigt het bedrijf aan Warren Street 34 in New York City.

Het zou kunnen dat het spel vraag- en antwoordspel al snel in een elektrische versie uitkomt. Een eerste bericht waarin het Electro-spel wordt genoemd vind ik zoals gezegd in 1921. In de jaren daarna zijn er advertenties en ingezonden mededelingen. Leuk zijn daarbij de vele berichten van kinderen die tegen de kerst melden dat ze van de kerstman graag het spel ‘electric questioner’ willen.

De Knapp’s, een lastige geschiedenis

Het precies volgen van de geschiedenis is lastig. De familie Knapp kent veel leden. David Wood Knapp werkte in de lithografische wereld. Er blijken ook enkele Knapp’s rond 1900 een lithografisch bedrijf te hebben in New York. Zij zouden de dozen hebben geproduceerd voor de Amerikaanse voorloper van Electro. En zo zijn er meer raakvlakken en onduidelijkheden.

Rond David W. Knapp zijn die er ook. Meest waarschijnlijk is dat hij in 1923 zijn bedrijf verkocht. Hij was toen 67 jaar. Zijn enige kind, dochter Anna Dorothy, was al op 5-jarige leeftijd overleden. Er zijn echter ook schrijvers die melden dat zijn zoon David A. Knapp het bedrijf voortzette. Ik vermoed echter dat zij in hun familielijn de verkeerde David W. hebben gebruikt.

Electric questioner, het Engelse Electro

Ik ga er dus vanuit dat David W. Knapp in 1923 zijn bedrijf verkocht. Toen of al eerder werd de naam van het bedrijf veranderd in Knapp Electric Company. Volgens een necrologie zou hij na de verkoop nog tot 1937 directeur blijven van het bedrijf.

De Amerikaanse voorloper van Electro is volgens veel berichten het paradepaardje van de Knapp Electric Company. Het is in ieder geval het voor groot publiek meest bekende product van het bedrijf, dat zich vooral bezighoudt met kleine elektrische motoren, assen en dergelijke. Maar die bekendheid heeft het vooral na 1923 opgebouwd.

Eerste nationale advertenties

Want twee jaar na de verkoop meldt advertentie tijdschrift Printer’s Ink dat David W. Knapp zijn bedrijf verkocht aan P. R. Mallory Company. Dit bedrijf uit Port Chester, New York, is evenals Knapp Electrics fabrikant van elektrische apparaten. Zij reorganiseren het bedrijf, bouwen een nieuwe productie-omgeving. Ze behouden de naam Knapp en hernoemen het bedrijf naar Knapp Electric Company. En ze gaan uitgebreid adverteren.

Adverteren deed David Knapp eens per jaar en dan nog slechts in kleine handelsblaadjes. P. R. Mallory, onder andere ook fabrikant van Duracell-batterijen, richt zich echter op consumenten. En dat doet ze met landelijke advertenties. Het is daarom niet verwonderlijk dat juist vanaf 1923 veel materiaal is te vinden over het moederspel van ons Electro.

Jumbo en het spel Electro

Een andere onjuistheid in de Nederlandse wikipedia over Electro betreft de opmerking over Jumbo, een merk van de Duitse spelfabrikant Hausemann & Hötte. Jumbo zou het vraag- en antwoordspel in 1966 op de markt hebben gebracht. Dat was echter al veel eerder.

In december 1954 werd het spel al aangeboden als prijs bij de kerstprijsvraag van de Volkskrant. Het is waarschijnlijk in 1953 voor het eerst in Nederland verschenen.

Aanvullende informatie

Voor bovenstaande speurtocht heb ik weer veel bronnen geraadpleegd.

Enkele leuke bronnen

  • Een catalogus uit 1927 van de Knapp Electric Company, uitgegeven na de overname door P. R. Mallory. Het bevat onder andere twee pagina’s met afbeeldingen van de Electric Questioner (PDF - 2,46 MB).
  • Voor het speelgoed van Knapp kwam er in 1937 een aparte catalogus (PDF - 3,06 MB).
  • Het artikel uit 1925 in het advertentie tijdschrift Printer’s Ink over Knapp Electric Company (PDF - 568,61 KB).
  • EMF jaarboek 1921. Knapp wordt meerdere keren genoemd. Hier enkele pagina’s met gele markering (PDF - 1,11 MB).
  • De patenten
    • Het patent ‘educational appliance’ van uitvinder Fred G. Yessler 1926 (PDF - 513,45 KB)
    • Van Louis Marx het patent ‘educational aparatus’ uit 1928 (PDF - 711,95 KB)
    • Elmer R. Gates legde meerdere uitvindingen vast. Dat waren hoofdzakelijk technische producten. Maar in 1903 vroeg hij patent aan voor een ‘Educational Toy or Game Apparatus’ (PDF - 587,08 KB).

De familie Knapp

Een boompje van de familie David Wood Knapp:

  • Grootvader: Amos Bice Knapp (Standfordville 25 Sep 1808 – Standfordville 10 Jul 1883), getrouwd met Eliza Smith Knapp (Standfordville 19 nov 1811 – Millbrook 9 jan 1891)
  • Vader: Smith Knapp (Standfordville aug 1832 – Standfordville 29 Apr 1911), getrouwd met
    • Caroline A Carroll Knapp (NN – Standfordville 14 Apr 1858) – moeder van David Wood Knapp
      • Adrian Bice Knapp (Stanford 18 jan 1855 – New York 3 dec 1932)
      • David Wood Knapp (Stanfordville 23 sep 1856 – Poughkeepsie 22 nov 1951), getrouwd met Anna Sparbeck Knapp (26 sep 1861 – 20 juli 1945)
        • Anna Dorothy Knapp (New York 22 okt 1891 – New York 15 apr 1897)
    • Phoebe Jane Underhill Knapp (nov 1834 – 11 mrt 1921)
Bovenstaand bericht is geschreven op 17 mei 2023 door in de categorie 2023, Geschiedenis, Techniek en Technologie

Vorige en volgende berichten

« Ouder: Nieuwer: »

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

2 thoughts on “Electro, het vraag- en antwoordspel

  1. 1

    Zit er nu patent op of is die verlopen?

    • 2

      De vroege patenten zijn verlopen. Spelfabrikanten hebben van hun later uitgegeven spellen echter ongetwijfeld hun rechten vastgelegd in patenten of andere mogelijkheden. Maar als je zelf een spel ontwerpt dat met elektriciteit werkt, zoals dat van Marx en dergelijke, dan ben je daar vrij in. En is het een interessant spel dan leg je de rechten natuurlijk vast. Je kunt het ook in samenwerking met een spellenfabrikant maken, die het spel verkopen of een licentie geven met een royalty.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *




Veel foto's en illustraties van voor 2020 zijn tijdelijk verwijderd van deze site en server i.v.m. media-reorganisatie
Hello. Add your message here.