Gratis foto’s. Zo’n titel daar komen Nederlanders wel op af 😉. Vrienden zijn ook telkens weer verrast als ik ze wijs op de vele websites waar je legaal rechtenvrije gratis foto’s kunt downloaden. Foto’s waar je van achterover slaat van verbazing over de professionaliteit.

Een aantal jaren geleden ben ik op zoek gegaan naar gratis foto’s die ik legaal en met publicatierechten kon gebruiken. Ik had alleen voor deze site inmiddels een paar duizend euro betaald aan bureaus die voor fotografen auteursrechten claimen. Daarbij ging het om foto’s die ik jaren geleden, kort na de start van deze site, nog van internet plukte.

Ik ben daarom rustig begonnen die ‘oude’ foto’s te vervangen met rechtenvrije gratis foto’smet alle exploitatierechten. Maar het is een heidens karwei naast mijn overige activiteiten. Gelukkig, ik klop het af, krijg ik minder claims. De laatste drie kreeg ik eind vorig jaar als kerstcadeautje voor drie onbenullige foto’s. Na het aftikken van bijna 600 euro verving ik ze dus door veel mooiere gratis foto’s.

Rechtenvrije gratis foto’s

Er zijn talrijke websites met ‘rechtenvrije’ gratis foto’s. Sommige zijn groot en algemeen, andere zijn kleiner en richten zich op een specifiek onderwerp. Daartussen bewegen zich nog vele middelgrote. Het handigste, dat heb ik gedaan en ik kan het je aanbevelen, is de websites te bezoeken. Krijg wat gevoel bij elke site en lees de voorwaarden van gebruik. Koester daarna de sites waar jij je thuis voelt en waarvan de voorwaarden overeenkomen met jouw wensen. Ga dus niet telkens die tijdrovende zoektocht doen, maar kies enkele sites.

Uiteindelijk houd je er een handvol over waar je de gratis foto’s haalt. Die beperking tot een paar sites scheelt je een hoop tijd. Vanzelfsprekend kun je altijd nog uitstapjes maken. Omdat ik op deze site allerlei onderwerpen bespreek zijn voor mij de grote algemene foto-stocks het handigst. Maar doe je enkel aan voeding, sport of vakantie, dan zijn de meer specifieke stocks een betere bron.

Gratis foto’s, de voorwaarden

Hierboven schreef ik ‘lees de voorwaarden van gebruik’. Veel fotostock-sites roepen dat ze rechtenvrije gratis foto’s hebben. In dat rechtenvrije kunnen wel verschillen zitten. Ten eerste blijven de auteursrechten vrijwel altijd bij de fotograaf liggen. De vrije rechten betreffen dus de gebruiksrechten.

De mogelijkheden van gebruik verschillen per site. Bij veel sites zijn de rechtenvrije gratis foto’s volledig te gebruiken. Het uiterste daarvan is commercieel gebruik zonder beperkingen. Je kunt dus voor de verkoop van een product duizenden posters laten maken met de gratis foto, zonder dat je daar problemen mee krijgt. Maar er zijn ook sites die beperkingen opleggen voor het commerciële gebruik of op andere wijze hun eigen voorwaarden stellen.

De beheerders van een fotosite kunnen de voorwaarden namelijk invullen zoals ze zelf willen. Zij bepalen wat jij met een foto mag doen. Wanneer een dwaze beheerder onderscheid wil maken in gebruiksrechten tussen rode en blauwe foto’s, dan kan dat. Dus lees de voorwaarden.

Bewijsmateriaal archiveren

Ik wil niet te veel denken aan het verleden met de claims rond auteursrechten. Maar ik heb er wel van geleerd ook bij gratis foto’s te zorgen voor bewijsmateriaal. Dus download je een foto, houd dan een dossier bij. Ik kan je daarbij het volgende adviseren.

• Maak een schermafbeelding van de pagina waarvan je de gratis foto’s gaat downloaden. Afhankelijk van de manier waarop je dat doet (de Prt-Scr-toets is natuurlijk het handigst) leg je daarmee ook de datum en tijd vast en de URL van de betreffende site.
• Schrijf de datum en tijd op (als dat niet automatisch in de bestandsnaam van de schermafbeelding is verwerkt)
• Noteer ook de URL van de pagina waarop de foto staat
• Omdat veel gegevens digitaal zijn maak ik het document in Excel. Daarin houd ik allerlei gegevens bij, zoals de  nieuwe bestandsnaam, fotograaf, website, datum, tijd etc.).
• Bewaar het originele bestand zoals het is gedownload in een aparte map . Ik gebruik daarbij ook submappen voor de verschillende sites
  • Voeg aan de bestandsnaam een datum toe aan het begin. Om een ‘alfabetische’ volgorde te houden, gebruik ik jjjj/mm/dd (bijv. 20230614)
• Bewerk de gedownloade foto en bewaar het onder een andere naam in een aparte afbeeldingen map (bijv. blogafbeeldingen). Vaak is bewerking nodig om dat de helderheid, contrast e.d. niet altijd goed is en de grootte moet worden aangepast.
  • Hernoem de bewerking naar een voor jouw doel relevante naam (bijv de titel van een tekst erin verwerkt). Maar behoud codes en naam van de fotograaf in de bestandsnaam bijv. gratis-foto’s – herfstbladeren – timothy-eberly-XFmznQhx9lM-(UNS); UNS is daarbij mijn afkorting voor Unsplash.
• Tenslotte, voorwaarden kunnen tussentijds worden aangepast. Het is daarom zinvol een digitale afdruk (of download) van de voorwaarden te bewaren. Kijk of daarop de datum staat. Noteer die er anders bij, of neem het mee in de hernoemde bestandsnaam van de voorwaarden.
• Oh ja, kijk ook even hieronder bij ‘de fotograaf en zijn contactgegevens‘.

Waarom archiveren

Waarom is het verstandig je downloads op websites met gratis foto’s te archiveren? Daarvoor zijn allerlei redenen te bedenken.

Beheerders van websites met gratis foto’s zijn niet onder een noemer te vangen. De meesten zijn ongetwijfeld serieus met hun vak bezig, maar er zitten waarschijnlijk ook cowboys tussen. Je weet als buitenstaander niet hoe ze uploads van een fotograaf controleren. Bovendien kunnen foto’s ook zijn geplaatst door anderen dan de werkelijk rechthebbende. Hoe en of controles worden uitgevoerd mag niet jouw probleem worden. Dus bewaar je bewijs dat ze het gratis aanboden, voor het geval.

Ja, dat geldt ook voor de grote sites als Unsplash en dergelijke. Unsplash werd een paar jaar terug overgenomen door Getty Images. Er zou niets veranderen, maar inmiddels heeft Unsplash ook premium foto’s. Wellicht zitten daar wel foto’s tussen die jij onlangs nog gratis hebt gedownload.

Er kunnen zich dus veranderingen voordoen nadat jij een rechtenvrije gratis foto hebt gedownload. Dat kan een overname zijn door een onfrisse organisatie, zoals Getty Images, een verandering in gebruiksvoorwaarden, aanbiedingswijze en meer. Je moet dan in de toekomst kunnen bewijzen dat je een foto verkreeg op het moment dat bepaalde regels nog in jouw voordeel waren.

Onderzoeksplicht

Het archiveren van gegevens rondom de gratis foto helpt ook bij de onderzoeksplicht. Die wordt steeds vaker verlangt bij rechtszaken rond auteursrechten. Beweren dat je te goeder trouw handelde werkt niet. Een rechter zal bewijzen willen zien.

Belangrijk onderdeel daarvan, wat vooral ook geldt wanneer je een foto van internet plukt, kan zijn dat je zelf onderzoek hebt gedaan. Zelfs wanneer je de foto hebt gedownload van een fotostockbureau met rechtenvrije gratis foto’s.

Een makkelijke manier om zo’n controle uit te voeren is met google afbeeldingen. Upload de foto met ‘zoeken op afbeelding’ en kijk welke resultaten google toont. Ze hebben onlangs de procedure iets gewijzigd en ondergebracht onder hun Lens. Boven de geüploade foto staat nu bij het resultaat ‘afbeeldingsbron zoeken’.

De fotograaf en zijn contactgegevens

Bij de meeste aanbieders van rechtenvrije gratis foto’s staat de naam van de fotograaf vermeld. Dat geldt met name voor professionele fotografen of zij die zichzelf serieus nemen als fotograaf. Er zijn uploaders van foto’s die fantasienamen gebruiken of alleen een voor- of achternaam. Dat kan verschillende redenen hebben die e verder niet toe doen.

Persoonlijk zoek ik, wanneer de fotograaf bekend is, altijd meer gegevens. Vaak hebben ze een website waarop hun contactgegevens staan. Die noteer ik op een apart werkblad in Excel met een link vanuit de gratis foto met de gedachte ‘baat het niet, dan schaadt het niet’.

Meer foto’s van de fotograaf

Bij veel foto’s, met name van professionele fotografen, kun je vermoeden dat er meer foto’s zijn gemaakt. Het is voorstelbaar dat een fotograaf in opdracht een fotosessie had en daarbij meerdere foto’s maakte. Zijn klant zocht een foto uit voor een brochure of ander drukwerk. Uit de andere foto’s zocht de fotograaf er daarna een of twee uit om te uploaden naar stockbureaus. Waarom?

Naar stockbureaus als Shutterstock, iStock (van Getty Images) en Adobe Stock doet hij dat om direct geld te verdienen. Nou ja direct. De fotograaf krijgt meestal eens in de zoveel tijd een vergoeding (provisie) wanneer zijn foto wordt gedownload door betalende klanten.

Naar bureaus met gratis foto’s upload hij foto’s in de hoop dat het klanten oplevert met nieuwe klussen. Of om naamsbekendheid op te bouwen of wellicht gewoon uit goedgevigheid.

Een alternatieve foto

Bovenstaande kennis kan handig zijn. Ik vond ooit een gratis foto voor een klant. Die had toch wat aanmerkingen op de foto. Ik benaderde de Amerikaanse fotograaf met de vraag of hij meer foto’s had rond het gewenste thema. De foto bleek inderdaad te komen uit een werkopdracht. Hij stuurde me een contactsheet met de andere foto’s met een rood kruis door de foto die zijn klant had gekozen.

Ik legde het vel met de mini afdrukjes ter beoordeling bij de klant. Die koos daar een foto uit. Twee dagen later ontving ik de gewenste foto in hoge resolutie met de mededeling dat het zo goed was. Ik mocht de foto gewoon hebben en gebruiken zonder vergoeding.

Dat laatste is me bij veel Amerikaanse fotografen, artiesten en kunstenaars overkomen. Soms mailde ik ze om toestemming te krijgen voor gebruik van hun. Ik heb nog nooit een negatief antwoord gekregen… wel van hun Nederlandse collega’s. Maar dat terzijde.

Tim Eberly

De foto in de header is gemaakt door de Amerikaanse fotograaf Tim Eberly. De foto komt van Unsplash. Zijn foto is daar de meest bekeken foto, met bijna 3 miljard views. Om precies te zijn, op het moment dat ik dit schrijf, 2.978.746.981 keer. Daarvan hebben bijna 250.000 mensen de foto gedownload. Hoeveel mensen hem hebben benaderd voor een foto-opdracht is niet bekend. Want ongetwijfeld is dat wervende van Unsplash voor deze fotograaf een reden geweest om de foto te uploaden.

De afbeelding is gemaakt in het oosten van Washington in de buurt van Spokane, de woonplaats van Tim Eberly. Het onderwerp is een bos met oranje bladeren in de herfst. De foto is gemaakt met een Canon 600 D, een camera uit 2011, die Amerika bekend is als Canon Rebel T3i.

Meer overweldigende views

Laat als fotograaf nog even op je inwerken dat ook jouw foto op zo’n site met gratis foto’s bijna 3 miljard keer kan zijn bekeken. Het levert je geen geld op, maar moet toch een kick geven. Dat opwindende gevoel kreeg waarschijnlijk ook de Belg Maarten Deckers. Zijn foto werd 2.712.644.648 keer bekeken, maar vaker gedownload (ruim 350.000 keer) dan die van Eberly.

Ik laat hieronder even de gehele huidige top-10 van Unsplash zien.

En de bijbehorende gegevens:

Een mobiel moet je waarschijnlijk horizontaal houden om de gehele tabel te zien.

Aanvullende informatie

• Het liefst zou ik hier een lijst geven met website waar je gratis foto’s kunt downloaden. Maar zo’n lijst verouderd snel. Op internet staan voldoende lijstjes; die vaak ook al verouderd zijn. Je moet de sites dus allemaal zelf bezoeken en keuzes maken. Of je kunt de makkelijke weg nemen en het bij de grote websites houden, zoals Pexels.com, Pixabay.com, Pikwizard.com en het al genoemde Unsplash.com.
• Het kan geen kwaad kennis te nemen van de Nederlandse auteurswet. Wanneer je een brief krijgt met een claim dan zal het betreffende bureau, meestal een Duitse of Deense, zich beroepen op die Nederlandse wetgeving.
• Voor specifieke informatie over gratis foto’s en dergelijke is het leuk en interessant de site van Charlotte Meindersma te bezoeken. Deze jurist heeft zich gespecialiseerd in onder andere auteursrechten. Op haar website charlotteslaw.nl schrijft ze over allerlei zaken rondom dit onderwerp.
• Interessant is ook de website van Arnoud Engelfriet. Hij behandelt op ius mentus allerlei onderwerpen rondom internetrecht en intellectueel eigendom. En hij heeft daarnaast een blogsite met jurisprudentie-achtige berichten, waarop hij ook vragen behandelt van bezoekers.
• Hier, als voorbeeld, een van de claims die ik kreeg voor inbreuk op auteursrecht (pdf).
• Zie ook het bericht ‘Rijksstudio en rechten‘, ‘Auteursrecht moet veranderen‘ of ‘foto’s op mijn site en gratis foto’s‘