De afgelopen maanden kon je al snel in gesprekken komen over allerlei actuele onderwerpen. Dat gebeurt nog steeds. Want de oorlog in Oekraïne is nog niet voorbij. En in ons eigen land spelen de stikstofproblematiek, het woningtekort, wateroverlast en dergelijke. Tijdens een van die gesprekken, die soms al snel ontaarden in discussie noemde een vriend mij een realistische optimist. Zo zie ik mezelf ook het liefst.

Een realistische optimist

We spraken er even over door na zijn uitspraak. Want ik wilde weten wat zijn definitie van een realistische optimist is. Het is immers altijd goed om te zien of je daarbij ongeveer hetzelfde denkt. Er is al genoeg miscommunicatie in de wereld door onjuiste aannames van elkaars definities. Onze beeld daarbij kwam redelijk overeen.

‘Als een optimist en een pessimist een glas respectievelijk een glas half vol en half leeg zien’, sluit ik het onderwerp af. ‘Dan is voor mij, een realistische optimist, een glas half vol water.’

‘of bier’, lacht de vriend, waarna we ons weer bij een voortschrijdende gesprek voegen.

De optimist en de pessimist

Optimisten kijken met een positieve blik naar het leven en de wereld. Ze geloven in de kansen en mogelijkheden die het leven hen biedt. Kansen en uitdagingen bijvoorbeeld om te groeien en te ontwikkelen. Ze zijn en blijven gemotiveerd, zelfs als ze met tegenslagen worden geconfronteerd.

Optimisten stralen hun positiviteit ook uit. Daarmee inspireren ze anderen en zijn in staan iemand op te vrolijken. Ze hebben vertrouwen in hun eigen talenten en in die van anderen. Optimisten pakken problemen ook constructief aan, daarbij zoeken ze naar oplossingen.

Zo zijn er meer mooie eigenschappen waarmee je een optimist kunt beschrijven. Zo’n zelfde alinea kun je schrijven over de pessimist. Maar omdat ze elkaars tegenpool zijn, kun je ook zeggen dat alles hierboven omgekeerd voor de pessimist geldt.

Een realist

Voor ik verder ga naar de realistische optimist is het goed even te kijken naar realisten. Zij bekijken de wereld zoals die werkelijk is, zonder overdreven optimisme of pessimisme. Ze proberen de feiten en werkelijkheid objectief te bekijken en evalueren, zonder de invloed van emoties en wensdenken. Realisten staan daarbij nuchter in het leven. Ze maken situaties en gebeurtenissen niet mooier of erger dan ze zijn.

Realisten gaan bij beslissingen het liefst uit van concrete bewijzen, logica en eigen waarneming. Ze baseren zich daarbij op objectieve informatie en vermijden onzorgvuldige aannames en ongegronde speculaties.

Ok, nog een paar omschrijvingen. Realisten kunnen positieve en negatieve standpunten innemen. Die laten ze afhangen van de situatie en beschikbare gegevens. Doordat ze een situatie realistisch beoordelen proberen ze een evenwicht te vinden tussen risico’s, oftewel tussen voorzichtigheid en moed.

Een nuchtere, realistische optimist

Het was niet de eerste keer dat iemand me een realistische optimist noemde. Een bijzondere herinnering heb ik daarbij aan een raadslid in stadsdeel Westerpark in Amsterdam. Als hij me bij mensen introduceerde zei hij na mijn naam direct of kort daarna, ‘een nuchtere slagerszoon’. En soms vervolgende hij dat met ‘een realistische optimist’. Of iets uit bovenstaande omschrijving van de optimist en de realist.

Ik kan me wel vinden in die twee, want ik noem, grondhoudingen. Dat woord gebruik ik omdat ik denk dat iemand niet altijd een optimist, pessimist of realist is. Maar door dominantie van zo’n eigenschap kan het wel een grondhouding zijn.

Of optimistische realist

Doordat ik het vaker hoorde heb ik me wel eens afgevraagd of realistische optimist de goede omschrijving is. Zo’n persoon is immers anders dan een optimistische realist. Dat beide woorden erin zitten betekent namelijk niet dat er geen verschil is. Hoewel er ongetwijfeld veel overeenkomsten zijn.

Het verschil wordt al duidelijk in het besef dat het een bijvoeglijk naamwoord is bij een zelfstandig naamwoord. Dus zoals rode in een ’rode trui’ iets zegt over de trui, zo zegt realistische iets over de optimist. En in het andere geval optimistische iets over de realist.

De realistische optimist en de optimistische realist

Na mijn overdenkingen over het verschil schreef ik een aantal jaren geleden een aantal aantekeningen. Daarin beschouwde ik een realistische optimist (RO) als iemand die vooral een positieve instelling behoudt, terwijl hij, zij of het tegelijkertijd de realiteit onder ogen durft te zien. Realistische optimisten zien kansen en mogelijkheden en de leermomenten en kansen voor groei die die brengen. Maar ze zijn daarbij wel realistisch in hun verwachtingen, doelen en acties.

De grondhouding van de optimistische realist (OR) is de werkelijk in hun kijk op het leven en de wereld daaromheen. Optimistische realisten behouden daarbij een positieve instelling. Ze nemen de realiteit als hun uitgangspunt en evalueren die objectief vanuit een positieve, hoopvolle houding. Meer dan de realistische optimist zal de optimistische realist zich richten op haalbare doelen, waarbij met hoop, geduld en voldoende inzet succes mogelijk is.

Het verschil tussen de RO en OR

Het verschil tussen de RO en de OR bestaat dus vooral in hun eerste benadering van situaties. En de waarde die ze er daarna aan geven bij het stellen van prioriteiten. Simpel gezegd begint een realistische optimist met optimisme als basis en een realistische kijk op de realiteit. Terwijl de optimistische realist de realiteit als basis neemt en daar een optimistische houding aan toevoegt.

De verschillen zijn er, maar ze zijn niet groot. Helemaal niet als ik bedenk dat beiden zullen proberen een evenwicht te behouden tussen positiviteit en realisme. Dat geeft de veerkracht om constructief om te gaan met het leven en de uitdagingen die het met zich meebrengt.