Anja kwam eergisteren terug uit Venetië. ‘Ik heb regelmatig aan je gedacht’, zegt ze als we wat drinken op een zonnig terrasje in Utrecht. ‘Bijvoorbeeld in de Libreria Acqua Alta, de hoogwater boekenwinkel in Venetië’.

‘Hoog?’, reageer ik. ‘Alta is toch oud’.

‘Ja, in het Duits, niet in het Italiaans’, vertelt Anja, die lange tijd als docent Latijn werkte.

‘Een hoogwater boekenwinkel in Venetië, dat klinkt inderdaad interessant. Vertel eens wat meer.’

Terwijl Anja begint te vertellen denk ik nog even aan de overstromingen die Venetië regelmatig teisterden, vooral de afgelopen jaren. Zou het een boekenwinkel op een berg zijn, als verdediging tegen het hoge water.

Libreria Acqua Alta, de hoogwater boekenwinkel

De Libreria Acqua Alta is een boekenwinkel in de wijk Castello op ongeveer 600 meter lopen van het beroemde San Marcoplein. De overstroming van november 2019 was voor Venetië de ergste in vijftig jaar. Het waterpeil steeg officieel tot 1,87 meter en bijna de gehele stad stond onder water. Maar het was geen zeldzame overstroming.

Venetië staat vaker onder water. Dat is niet alleen rampzalig voor het interieur van woningen. Voor boeken is water zelfs funest. Om schade aan boeken te voorkomen bedacht de nu 84-jarige Luigi Frizzo in 2004 een ‘waterdichte’ oplossing. Hij voorzag zijn boekencollectie van drijvende opslag, door zijn boeken te plaatsen in alles wat kan drijven.

Badkuipen en een gondel

De meeste boeken in de hoogwater boekenwinkel liggen en staan in badkuipen, wijnvaten en allerlei soorten vaartuigen. Naast meerdere boten en kajaks staat in de zaak zelfs een oude gondel van 11 meter lang. Wanneer het waterniveau stijgt in Venetië drijven de meeste boeken in Libreria Acqua Alta omhoog. Die blijven droog.

Dat gebeurt niet met de vele boeken die al waterschade hebben opgelopen. Het zijn de boeken die onder andere de Venetianen naar de boekenwinkel brengen. Deze soms zwaar beschadigde boeken en complete encyclopedieën komen uit hun ondergelopen huizen. Venetianen brengen ze naar de Libreria Acqua Alta als ware het relikwieën, overblijfselen van een noodlot.

Oude en nieuwe boeken

De Libreria Acqua Alta heeft zowel beschadigde als nieuwe boeken. En het zijn zowel oude als recent uitgebrachte boeken. Maar het is niet gemakkelijk een weg te vinden in de enigszins chaotische boekenverzameling. Bij de ingang lukt dat nog, daar staan de boeken over Venetië. En in de eerste gang rechts staan de boeken van bekende Italiaanse uitgevers zoals Adelphi, Bompiani en Feltrinelli.

In de vele stapels in de rest van de winkel liggen waarschijnlijk ook de 38 boeken die Andrea Camilleri schreef over Commissaris Montalbano. De andere 64 boeken die Camilleri onder andere uitbracht bij uitgeverij Lalli zullen ongetwijfeld ook te vinden zijn in de overweldigende boekenverzameling van Frizzo. Een bezoeker van de hoogwater boekenwinkel kan op zoek naar een boek het, na even zelf zoeken, altijd even aan Luigi Frizzo vragen.

De boekentrap en het bordeel

Luigi Frizzo moet veel beschadigde boeken weggooien. Maar hij spaart met creativiteit veel van de door water en zout aangetaste boeken. Hij bouwde bijvoorbeeld een trap van encyclopedieën langs een muur. Bovenaan deze boekentrap heeft de bezoeker een panoramisch uitzicht over het ‘rio della tetta’ (= rivier van de borsten). Links voorbij de Y-splitsing met ‘rio di San Giovanni Laterano’ (rivier van Sint Jan van der Lateranen) ligt de Conzafelzi brug. Rechts vanaf het muurtje gezien ligt de brug van de borsten. In de Italiaanse naam ‘ponte di titta’ herkennen we het woord tieten.

De brug, de rivier en het Palazzo Tetta, het gebouw recht tegenover het muurtje van de hoogwater boekenwinkel, zijn genoemd naar de oude rosse buurt in de wijk Castello. Het Pallazo Tetta was ooit een bordeel. Tegenwoordig is het een veel gefotografeerd gebouw. Volgens sommige fotografen omdat het als enige gebouw in Venezië aan drie kanten is omgeven door water.

Branduitgang en katten

Met alle papier in een boekenwinkel is brand een bijzonder gevaar, ook al zijn de boeken nat geweest, vochtig of vuil. Vanwege dat brandgevaar heeft Luigi Frizzo een nooduitgang. Die bevindt zich achter een vrijwel altijd openstaande deur, die toegang geeft tot de ‘rio della tetta’.

Er staat een stoel. Veel bezoekers rusten er even uit bij het uitzicht over de gracht. Er is altijd wel iemand die daarvan een foto maakt, getuige de vele foto’s van bezoekers bij de branduitgang op sociale media. Is er geen fotograaf, dan komt er meestal wel een nieuwsgierig katje langs. Want katten lopen ook vrij rond in Libreria Acqua Alta. Hoewel. De meeste katten liggen overdag te rusten op de boekenstapels.

Luigi Frizzo, eigenaar van de hoogwater boekenwinkel

Luigi Frizzo is geboren in Vicenza, een stad op ongeveer 60 kilometer van Venetië. Zijn ouders hebben een boerderij waar hij als kind helpt met verzorgen van de koeien. Op een gegeven moment houdt hij het daar voor gezien. Er volgt een loopbaan met vele werkzaamheden. Zo werkt hij als mijnwerker, reisleider, automonteur, kok, croupier en steward op een boot.

De werkzaamheden brachten hem naar allerlei plaatsen in de wereld. Hij woonde onder andere op Tahiti en in Canada en Australië. Daardoor spreekt hij vloeiend meerdere talen en mag een polyglot worden genoemd. En als vrouwenliefhebber leeft hij naar de uitdrukking ‘in elk stadje een ander schatje’.

Boekenhandelaar

Op 40-jarige leeftijd brengt de liefde Luigi Frizzo terug naar de Aosta Vallei, zijn geboortestreek. Zijn nieuwste partner heeft een boekenwinkel. Wanneer hij daar gaat helpen ontwikkelt zich geleidelijk een passie voor boeken. Die versterkt wanneer een bevriende arts hem het werk van Rudolf Steiner aanbeveelt.

Hij verslindt de boeken van deze grondlegger van de antroposofie. Daarna verdiept hij zich in andere onderwerpen, zoals filosofie, antropologie, reisboeken en literatuur. Het motto van Steiner is dan inmiddels zijn leidraad geworden: denken, voelen, willen.

Boekenwinkel in Venetië

Aan de nieuwe liefde komt een eind. Luigi Frizzo besluit naar Venetië te verhuizen en daar, met zijn ex-vriendin zelf een boekwinkel te beginnen. Hij heeft dan inmiddels drie kinderen van drie verschillende vrouwen. Zijn derde boekhandel in Venetië is Libreria Acqua Alta. De rest van het verhaal rond Libreria Acqua Alta leidt na 2004 tot een van de tien mooiste boekwinkels ter wereldboeken, volgens de BBC.

Zelf houdt Luigi Frizzo het erop dat hij de mooiste boekwinkel van de wereld heeft. Veel toeristen die zijn winkel aandeden zijn het met hem eens. En als ze het niet de mooiste boekwinkel vinden, dan op zijn minst de meest bijzondere.

Foto’s

Onderstaande foto’s geven een indruk van de boekwinkel van Luigi Frizzo. Ze zijn beschikbaar gesteld door de website Veneto Secrets, dé plek om de geheimen van Venetië te ontdekken.

Aanvullende informatie

• In 2019 ondervond Luigi Frizzo veel overlast van de grote overstroming. Dankzij zijn drijvende opslag werden veel boeken gespaard. Maar liepen veel boeken waterschade op. Met zijn zoon Lido, die vanaf 2017 in de winkel meewerkt, probeerde Luigi dagenlang de schade zo beperkt mogelijk te houden.
  • Bij een waterstijging van bijna 2 meter moet je bij een drijvende boekenopslag in bootjes en badkuipen ook ongeveer zo’n ruimte boven de stapels hebben. Dat lukt waarschijnlijk niet in de overvolle boekenwinkel. De stapels zullen in 2019 bij waterstijging tegen de plafonds zijn gekomen en afhankelijk van de stevigheid daarvan de bootjes onder water hebben gedrukt.
• In de BBC-lijst van mooiste boekenwinkels bevindt zich ook Polare in Maastricht. Het is geen top-10, maar een lijst van 10:
  • Libreria Acqua Alta, Venetië
  • Polare, Maastricht
  • El Ateneo, Buenos Aires
  • Librairie Avant-Garde, Nanjing
  • El Péndulo, Mexico-Stad
  • Livraria Lello, Porto
  • Bart’s Books, Californië
  • Shakespeare & Company, Parijs
  • Corso Como, Milaan
  • Honesty Bookshop, Hay-on-Wye
• En als ik dan toch met lijsten bezig ben, ook maar even de lijst van nog enkele andere mooie boekenwinkels in Venetië:
  • Bertoni (Rio terá dei Assassini)
  • Marco Polo (Salizada San Lio en Calle del Teatro Malibran)
  • Mare di Carta (Fondamenta dei Tolentini 222)
  • Studium Bookshop (Calle di Canonica 337)
  • Toletta (Sacca de la Toletta 1175)
  • Damocle (Calle Perdon 1311)
  • Giunti al Punto (Piazzale Pietro Favretti 1c)
  • Old World Books (Cannaregio 1190)
  • Libreria Emiliana (Campo Dei Frari 2941)
• Er is nog een tietenbrug in Venetië, de ‘ponte delle tetta’. Het is een brug over de ‘Rio di San Canciano’. De brug werd in de 14de eeuw gebruikt door hoertjes. Ze stonden vaak topless op de brug en in de vensters van omliggende gebouwen om mannen aan te trekken. Maar ook om homoseksuelen te verleiden en te bekeren.
• Veel Italiaanse boekhandels krijgen subsidie, eigenlijk een belastingkrediet. In 2021 was dat voor Luigi Frizzo 16.289 euro. De hoogwater boekenwinkel draaide in dat jaar een omzet van 483.000 euro.
• De foto in de header is een samenvoeging van twee foto’s die ik van Anja ontving. Van Veneto Secrets mocht ik hun foto’s gebruiken voor de galerie.