Regelmatig gebruik ik Ensie, de leukste encyclopedie van Nederland, bij het schrijven voor deze site. Logisch dat ik lid werd van Ensie. Ik koos voor megavriend en als cadeau de Formule 1 Encyclopedie. Dat blijkt een handige bijbel bij het volgen van de prestaties van Max Verstappen.

Vergelijkbare clusters van thematische informatie kun je bij Ensie vinden. Het zijn digitale woordenboeken en encyclopedieën samengesteld door bekende autoriteiten op hun gebied. Lekkere voorbeelden zijn daarbij de Wijn Begrippenlijst van Harold Hamersma, het Champagne Woordenboek van Gert Crum en de Bordeaux wijnatlas van Hubrecht Duijker.

Meerdere resultaten bij Ensie

Naast deze samengebrachte woorden is Ensie eenvoudig een enorme verzameling zoektermen met uitleg. Op dit moment bijna twee en een half miljoen zoektermen. Het leuke van de uitleg is dat Ensie meer dan één antwoord bij een zoekterm geeft. Dus niet, zoals bij een papieren woordenboek, één antwoord. Ensie brengt meerdere, zowel oude als nieuwe, bronnen samen.

Dat geeft voor schrijvers, en iedere andere geïnteresseerde, een fraai inzicht in de omgeving van een zoekterm. Vanzelfsprekend zijn er dan zoektermen die bijna gelijkluidende uitleg geven. Dat kan bij exacte termen, zoals synoniem, niet anders. Toch is ook dan het overzicht interessant en vaak verrassend.

En meer zoekmogelijkheden

Naast het woorden- en encyclopedische deel heeft Ensie overigens ook een synoniemenwoordenboek met bijna 80.000 zoektermen. En een spreekwoordenboek met bijna 40.000 spreekwoorden en gezegden.

Daar zie je ook direct dat de makers van Ensie het leuk vinden volledig te zijn, bijvoorbeeld met ‘tidbits’. In dit geval de opmerking dat de leer van wetenschappelijke studie naar spreekwoorden paremiologie wordt genoemd. Het is daarbij niet alleen de studie, maar ook de verzameling.

Een lidwoorden gereedschap en afkortingen

Ensie heeft ook nog een lidwoordentool. Het geeft snel antwoord op de vraag of een woord mannelijk, vrouwelijk of onzijdig is. Dat is vooral handig bij het gebruik van die of dat. Die verwijst naar de-woorden (de vader die) en dat naar het-woorden (het meisje dat). Onzijdige woorden zijn ook het-woorden en daarmee naar dat (het team dat).

Om het voorlopig volledig te houden is er ook een lijst om de mogelijke betekenis van afkortingen te vinden. Dat kunnen er vanzelfsprekend soms meer dan eentje zijn. Bijvoorbeeld EA heeft vijf mogelijkheden. Leuk is dat je vanuit de afkortingen direct naar spreekwoorden met de zoekterm kunt springen. In dit geval toont het enkele Latijnse spreuken, zoals ‘Ea est natura hominum’ (= dat is het wezen van de mensheid).

Eerste Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopaedie

De geschiedenis van Ensie begint in de Tweede Wereldoorlog. Meerdere wetenschappers waren bang dat kennis verloren zou gaan. De toenmalige uitgeverij ‘Amsterdamse Boek en Courantmaatschappij N.V.’, eigendom van de Arbeiderspers, pakte het op. Ze vroeg historicus en hoogleraar Jan Marius Romijn om een redactie te vormen voor de Eerste Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopaedie, afgekort E.N.S.I.E.

In tegenstelling tot andere encyclopedieën wilden de initiatiefnemers geen alfabetische indeling maken. Er werd gekozen voor een indeling op onderwerpen. Het idee erachter was dat door de snelle groei van kennis de specialisatie toenam, waardoor mensen steeds meer weten van steeds minder.

In de nieuwe encyclopedie staat kennis over een onderwerp bij elkaar. Het zou een vernieuwing zijn in de eeuwenlange zoektocht naar vernieuwing van de encyclopedie. ‘Treffend kenmerk van het tegenwoordige leven is zijn ingewikkeldheid en het onvermogen van de enkeling om het geheel te overzien’, schrijft Henk J. Pos, hoofdredacteur van het eerste deel, over die keuze.

De eerste uitgave van E.N.S.I.E.

De makers wilden ook de gehele serie boeken in een keer uitbrengen. Maar vanwege de kosten en de enorme hoeveelheid werk, kwam in 1946 alleen het eerste deel uit. Een boekwerk van 600 pagina’s met tekst in twee kolommen over de onderwerpen filosofie, godsdienst psychologie, opvoeding en onderwijs.

Geleidelijk volgden de andere delen tot in 1950 het laatste, negende boek verscheen. Later nog aangevuld met een woordenboek en register, en twee supplementen.

De geschiedenis van de ENSIE, voor het gemak ingekort zonder puntjes, staat op de gelijknamige website en op wikipedia.

Uitgever van de Eerste

De Eerste Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopaedie werd gedrukt bij Joh. Enschede op papier van papierfabriek Gelderland uit Nijmegen. Jan van Krimpen ontwierp de band om het boek. De Amsterdamse firma Brandt en Zoon leverde die band.

Maar wie was de uitgever. Was het de initiatiefnemer, de Amsterdamse Boek en Courantmaatschappij. Of was het de Arbeiderspers, dat al voor Tweede Wereldoorlog alle aandelen bezat van die maatschappij. Mogelijk was E.N.S.I.E een imprint, een zelfstandig optredend handelsmerk van een uitgeverij. In dat geval hield het bestaan ervan op na het stoppen met verdere uitgaven van de encyclopedie en supplementen.

Stichting Ensie Encyclopedie

De eerste homepage van ensie.nl in 1 april 2013

De geschiedenis van het huidige Ensie.nl begint in 2012 op een zolderkamer in Limburg. Daar starten de broers Bart en Tom Welzen aan een hobbyachtig project, het online zetten van een korte en bondige encyclopedie. Hun idee ligt dicht in de buurt van de uitgangspunten van de encyclopedie uit 1946: ENSIE. Een naam met geschiedenis, met een mooie achterliggende gedachte en bovendien een nog vrije domeinnaam.

Op 19 november 2023 leggen de broers de domeinnaam Ensie.nl vast met hun eenmanszaak Ensie VOF. Met de bijdragen van een aantal enthousiaste autoriteiten op diverse onderwerpen groeit de website al snel uit de hobbysfeer. Een jaar later krijgen ze ook ondersteuning van Paul Aelen, die eerder al startups hielp groeien.

De drie eigenaren van Ensie voeren enkele kleine veranderingen door. En de website krijgt halverwege 2014 een nieuw uiterlijk, dat in stijl daarna niet of nauwelijks verandert. In 2015 heeft Ensie ongeveer 100.000 unieke bezoekers per maand. Dat is volgens Ensie in 2022 opgelopen tot gemiddeld 1,5 miljoen unieke bezoekers per maand.

Experts en gedigitaliseerde boeken

Veel bekende experts helpen mee aan de groei van de Wikipedia rivaal. Naast de hierboven genoemde wijn-autoriteiten krijgt Ensie kennis aangeleverd door een te lange lijst wetenschappers, journalisten en vanuit hun beroep deskundigen.

Er komen vele woordenlijsten vanuit allerlei vakgebieden, samengesteld door autoriteiten op het specifieke onderwerp. De bij elkaar gebrachte woorden zijn vanzelfsprekend ook als individuele zoekterm te vinden.

Daarbij digitaliseert Ensie vele woordenboeken en encyclopedieën waardoor digitalisatie mogelijk is. Het zijn oude boeken, zoals de Winkler Prins uit 1947, het Humoristisch Woordenboek uit 1939 en nog veel meer. Maar ook recentere boeken. Daarvan zullen er meerdere onbekend zijn bij een groot publiek, zoals het Nederlands Logopedisch Lexicon uit 2007. Ze zijn nu wel toegankelijk en geven wellicht net die uitleg bij een term waar iemand naar op zoek is.

Een baken

Ik gebruik Ensie zoals gezegd regelmatig voor deze site. En ik gebruik het graag. Ensie is ‘een baken’, voor eenieder die op zoek is naar verduidelijking van woorden en concepten.

Het is een gids bij het begrijpen van betekenis, spelling en gebruik van woorden en termen. Voor iedereen kan het een oriëntatiepunt zijn in de wereld van taal en een referentiepunt bij het verkennen van onbekende concepten.

Aanvullende informatie

• Volgens de makers van Ensie.nl is de Eerste Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopaedie uitgegeven door de Nederlandse Wetenschappelijke Uitgeverij. Ik heb gezocht, maar het bestaan van die uitgeverij kan ik niet bevestigen. Wel kwam ik enkele bronnen tegen die N.V. Amsterdamse Boek en Courantmaatschappij als uitgever noemen.
• Ongeveer tegelijk met de eerste uitgave van de E.N.S.I.E. verscheen het boekje ‘Encyclopedieën, vroeger en nu’. Waarschijnlijk ter promotie van de nieuwe encyclopedie (PDF - 1,40 MB).
• In 1946 waren er nog zuilen. Met name katholieken reageerden soms fel op de inhoud van de eerste uitgave. Ze vonden onder andere dat hun geloof er te weinig in voor kwam. Een voorbeeld van zo’n kritiek verscheen in het maandtijdschrift ‘Nederlandsche Katholieke Stemmen’ (PDF - 460,22 KB).
• Voor degenen die zich wil bezighouden met paremiologie (de leer en verzameling van spreekwoorden) vond ik het introductieboek ‘Introduction to Paremiology’ (PDF - 3,79 MB)
• De Domain Authority van Ensie.nl beweegt zich, afhankelijk van de gebruikte checker, tussen 45 en 80. Dat is eigenlijk een te ruime marge. Laten we het houden op 68.
  • Domain Authority (domein autoriteit) is een voorspelling op een schaal van 1 tot 100 over de score van een website in Google. Het is voor het eerst ontwikkeld door MOZ, een autoriteit op SEO. Ter vergelijking: mijn site zweeft tussen een DA van 35 en 40, en bij NU.nl is die rond 85 (de cijfers fluctueren en zijn dus ook afhankelijk van de gebruikte checker; die allemaal hun eigen parameters gebruiken om tot een getal te komen).
  • Waarom is de Domain Authority belangrijk voor Ensie. Hun verdienmodel zijn de leden, maar in belangrijker mate adverteerders. Die kijken o.a. naar de DA voor advertenties, gesponsorde berichten et cetera.
• Een interview door Slagter Media met Bart Welzen in 2015 over ensie.