Sinds 1 april 2023 zit er statiegeld op blikjes tot 3 liter. Het mag geen geplet blikje zijn want dan is de barcode niet leesbaar. Het geldt bovendien alleen voor blikjes met een zogenaamd statiegeld logo. Toen Pieter me gisteren vroeg naar een voorbeeld van een recent idee met abstract denken vertelde ik hem over de geplette blikjes met statiegeld.

Abstract denken

Abstract denken is iets terugbrengen tot zijn essentie en er dan opnieuw naar kijken. In mijn alledaagse leven werkt dat vanzelfsprekend niet gestructureerd. Met andere woorden, ik ben me niet bewust met essenties en dergelijke bezig.

Het begint met een probleem, verwondering of iets dergelijks. Veel daarvan negeer ik. Soms flitst er direct een idee naar boven rondom de situatie. En soms ga ik er even voor zitten en overdenk ik het. Bij de geplette blikjes met statiegeld was er verwondering én een probleem. De oplossing was in dit geval een overdachte flits.

Geplette blikjes

Ik plet blikjes twee keer en om twee verschillende redenen. Eerst druk ik het zacht in als het leeg is. Je kunt aan de buitenkant namelijk niet zien dat het leeg is. Dus als ik het blikje cola, bier of ander vocht heb leeg gegoten markeer ik het met die lichte deuk.

De gedeukte blikjes staan uiteindelijk bij een verzamelzak. Daar plet ik ze door erop te gaan staan. Ze worden helemaal plat. De reden is vanzelfsprekend dat ze daardoor minder ruimte innemen in de zak. Met andere woorden, ik kan meer blikjes kwijt in de zak zonder voornamelijk lucht te verplaatsen.

Liever geen geplette blikjes

Een aantal maanden geleden vertelde een vriend dat vuilverwerkers liever geen geplette blikjes hebben. De reden wist hij niet meer, maar had iets met het recyclen te maken. Sinds die tijd denk ik er wel telkens aan bij het deuken en pletten van blikjes.

Maar ik doe het nog steeds. Het deuken is een automatisme. Wanneer ik constateer dat het blikje leeg is gaan de duim en middelvinger om de buik van het blikje en is de kneep snel gemaakt.

Lucht verplaatsen

Ik vind het lucht verplaatsen echt een probleem. Lege niet-geplette blikjes met statiegeld nemen veel ruimte in. Ik schat ongeveer drie keer meer dan geplette blikjes. Wellicht zelfs meer.

Daarbij moet ik herhalen dat ik een blikje plet door er op te gaan staan. Ik maak daarbij een loodrechte beweging naar beneden. De bovenkant komt daardoor bijna op de onderkant. Wat daar tussen zit is daarna grotendeels verborgen. Dus niet, zoals je dat ook veel ziet, aan een kant nog grotendeels zichtbaar.

Wanneer je met een gemiddelde boodschappentas of -zak naar het inleverpunt van blikjes met statiegeld gaat, kun je er dus maar enkele meenemen. Van geplette blikjes zou je er veel meer mee kunnen nemen. Ik noem het lucht verplaatsen hier even ‘argument 1’.

Intermezzo

De inhoud van een cilinder berekenen. Dat doe je door de oppervlakte van de cirkel te vermenigvuldigen met de hoogte. Voor de oppervlakte vermenigvuldig je de straal (= halve diameter) met pi (= 3,14xxxx). De uitkomst vermenigvuldig je met de hoogte. De formule is dus: r x pi x h

Nu kun je bij een drankblikje ook eenvoudig de inhoudsmaat omzetten naar kubieke centimeters (cm³). Want met een beetje middelbare school kennis is bekend dat 1 cl gelijk is aan 10 kubieke centimeter. Dus 33 cl, een gangbare inhoud van een bierblikje, is 330 kubieke centimeter

Voor dit verhaal bij een drankblikje een exacte berekening maken is lastiger. Dat komt door de materiaaldikte. De boven- en onderkant hebben een verstevigde rand. Bij de onderkant is die bovendien gebold, wat het blikje steviger maakt. Bij drankblikjes is het meestal een holle onderkant.

Bij het pletten van een blikje, zoals ik dat hierboven beschreef, heb je ook te maken met die randen. Met een flinke, gecontroleerde trap krijg ik de boven- en onderkant wel op elkaar. Mede dankzij de dunne wand die volledig wordt ingedrukt, en door de eerste deuk naar binnen buigt, neemt het blikje nauwelijks ruimte in. Maar de randen (bovenrand en holle bolling onder) zorgen als uitsteeksels toch voor wat meer hoogte dan een standaard cilinderberekening.

Blikjes in de natuur

De reden voor de invoering van blikjes met statiegeld zijn de vele blikjes in de natuur, oftewel als zwerfvuil. Dat wordt in ieder geval verteld. De getallen die over blikjes die in de natuur achterblijven lijken me wat overdreven. In bermen, langs sloten, in parken en dergelijk zouden jaarlijks 150 miljoen blikjes achterblijven. Dat is 6% van de 2,5 miljard blikjes die jaarlijks worden verkocht.

Ik denk dat de meeste mensen drinken in huissituaties. Daar kan het blikje vanzelfsprekend in een afvalzak of -bak. Niemand loopt dan even naar een berm of sloot. Als ik in een natuursituatie afval heb zoals een blikje dan neem ik het mee om het onderweg in een afvalbak of thuis weg te gooien. En in mijn vrienden- en kennissenkring ken ik niemand die zo slecht is opgevoed dat ze het in zo’n zelfde situatie wel van zich af zouden gooien.

Dus wie zijn die onfatsoenlijke asocialen die blikjes en ander afval in de natuur gooien? Zijn dat dezelfde mensen die ook de rest van de samenleving verzieken? Voor het idee rond geplette blikjes met statiegeld is het getal van 150 miljoen echter even niet relevant. Wel dat zo’n getal en de asocialen ervoor zorgen dat de regering het nodig vond statiegeld te gaan heffen. Ik noem dat even ‘argument 2’.

Blikjes inname machines

De inlevermachines, die door betrokkenen ‘reverse vending machines’ worden genoemd, gaven kort na de invoering van statiegeld problemen. Toen bleek al snel dat het Noorse bedrijf Tomra en Amerikaanse Lamson de belangrijkste leveranciers zijn. Buitenlandse bedrijven met vestigingen in Nederland, maar kunnen we zelf niet zo’n machine maken. We willen toch minder afhankelijk zijn van buitenlanden, landen buiten Nederland of de EU.

Volgens mij kan een RVM, zo’n reverse vending machine, niet ingewikkeld zijn. Maar hier komt waarschijnlijk een veel voorkomend fenomeen bij probleem oplossen naar voren: het voortbouwen op bestaande situaties. Als je dus aan een fabrikant van vending machines vraagt om blikjes met statiegeld in te nemen dan krijg je een variant op een bestaand apparaat. Ik noem de gedachten achter deze twee alinea’s ‘argument 3’.

Blikjes en/of glas

Vroeger dronk ik thuis de meeste drank uit glazen flesjes. Dat er op een gegeven moment blikjes bijkwamen was vooral gemakzucht. De flesjes hoefde ik niet meer terug te brengen voor statiegeld. En de blikjes konden, afhankelijk van waar ik woonde, bij het restafval of in de PBD-zak (Plastic, Blik en Drankverpakking).

Wat overigens wel meespeelde was dat de kwaliteit van drankblikjes verbeterde. De coating aan de binnenkant zorgde in het begin voor een bijsmaak, maar dat is al lang niet meer het geval. En bij bier in blik komt er geen licht bij het bier, wat zelfs bij bruine flesjes nog altijd wel gebeurt.

Bij blikjes met statiegeld kan ik een keuze maken tussen blik en glas. En ik kan er in deze tijd, waarin alles toch al duurder wordt, die 15 cent per blikje voor lief nemen. Mijn blikje verdwijnt dan nog altijd in een gescheiden afvalbak en niet in de natuur. En dat laatste was immers de reden voor de invoering van statiegeld. Mag ik het ‘argument 4’ noemen.

Het idee ‘geplette blikjes met statiegeld’

Ik zou nog wel wat argumenten kunnen bedenken. Maar zoals Bert Haanstra me ooit zei, ‘opschrijven doe je alleen wanneer er derden bij betrokken zijn’. Bij hem ging het om scenario’s. Ik schreef hierboven enkele argumenten op omdat ze hier op mijn site moesten; voor de lezers, mijn derden. Alleen voor mezelf had ik dat niet hoeven doen. In mijn geestesoog of zoiets zag ik de argumenten en wist dat het anders moest.

Niet de gemakkelijke oplossing van een extra logo, het statiegeld logo, en dan de barcode lezen in een min of meer bestaand apparaat. Dat hooguit een beetje is aangepast. Met pletten en een barcode op de onderkant

Een goed idee laat zich in één zin vangen: zet een (bar)code op de onderkant en lever de blikjes geplet in.

Iedereen begrijpt het idee. Maar zoals ik eergisteren vertelde moet het daarna wel worden uitgewerkt. Dat is bij een machine natuurlijk vooral een technisch verhaal. Ik houd het even bij enkele korte opmerkingen.

Voordelen van geplette blikjes met statiegeld

• Geen nutteloze luchtverplaatsing
• Minder ruimte, dus meer blikjes tegelijk inleveren; dat is al direct een voordeel waardoor meer wordt ingeleverd
• Pletten heeft een spelelement in zich
• Machine kan gleuf zijn in plaats van ronde opening
• Twee sensors (of eentje; wanneer voorschrift is ‘deponeer blikje met barcode rechts’)
• Machine waarschijnlijk eenvoudiger en anders. Wellicht interessant voor Nederlandse of Europese machinebouwer
• Aanvullend apparaat voor thuis, de pletter. Voor diegenen die niet over een gecontroleerde trap of voetdruk beschikken. Omdat blikjess allemaal ongeveer dezelfde maat hebben kan dit eenvoudig een blikhouder zijn waarbij een rond metaal met hefboomwerking het blikje plat drukt.
• Etc.

Ik denk dat alleen de eerste vier punten al voor een verbetering van inleveren gaan zorgen. En voor degenen die blikjes nu in het milieu achterlaten kan het een reden zijn de blikjes mee te nemen. Dan kunnen ze later beslissen de blikjes in te leveren of in een afvalbak te gooien.

Barcode op onderkant

Er zullen drankproducenten zijn die gaan zeuren over de barcode of andere code op de onderkant. Er staan al codes geprint op de onderkant van een drankblikje. Die zijn niet geweldig en slechts bedoeld om enkele productiegegevens vast te leggen van de fabrikant, zoals de gebruikte productielijn en het nummer van de machine, de Body Maker, die de blikjes maakt.

Voor de blikjesmaker moet het eenvoudig mogelijk zijn er een (bar)code bij te printen. Daar kan dan bijvoorbeeld ook de drankproducent in worden meegenomen die de blikjes afneemt. De code die wordt toegevoegd moet vanzelfsprekend wel gelezen kunnen worden door sensors. Vanwege fraude en dergelijke zullen daar ook controles e.d. in meegenomen moeten worden.

Tja, ik zeg niet dat het gemakkelijk is. Maar leg het probleem bij de machinebouwers. En niet, als je tenminste echt wilt zorgen dat er meer wordt ingeleverd, bij de consument.

Van blikfabrikant naar drankproducent

De oplossing ligt dus ergens in het verhaal ‘van blikfabrikant naar drankproducent’. Natuurlijk brengt dat kosten met zich mee. Waarschijnlijk moet een van beide ergens een machine ombouwen of er een printmodule tussen plaatsen.

Maar ik kom even terug op een opmerking die ik hierboven maakte over een veel voorkomend fenomeen bij het oplossen van problemen: het voortbouwen op bestaande situaties. En te vaak wordt niet teruggegaan naar de essentie van een probleem. Die zal hier ongeveer neerkomen op: hoe krijgen we zoveel mensen zover dat ze blikjes niet in de natuur gooien.

Invoeren van statiegeld is een mogelijke oplossing. Er zijn er vanzelfsprekend meer (ga maar eens in Singapore kijken…). Maar laat statiegeld invoeren de beste oplossing zijn. Dan is het ook daarbij weer verder kijken dan de makkelijkste oplossing, want dat is het mensen met niet geplette blikjes met statiegeld naar een inlever apparaat laten gaan. De oplossing dus gevonden in een mogelijk iets omgebouwde RVM.

Land van twee procent

Ik zou bijna zeggen dat dit weer een 2% oplossing is. Want 98% van de bevolking moet iets gaan doen om het probleem met 2% van de bevolking op te lossen. In plaats van hun blikjes in bij het grofvuil te doen, moeten ze nu naar de supermarkt om hun blikje weg te gooien. Met daarbij het ongemak van veel lucht sjouwen, anders kan de huidige barcode niet worden gelezen.

En die 2% van de bevolking die voorheen hun blikjes in het milieu achterlieten. Tja, die doen dat waarschijnlijk nog steeds. Voor hen is er dus weinig veranderd. Wellicht dat een deel van hen met een geplet blikje hun gedrag verbeteren. Voor de 98% goedwillende burgers is het mogen pletten in ieder geval een vergemakkelijking.

Aanvullende informatie

• Het maken van een drankblikje begint met het stanzen van een ronde vorm uit een plaat aluminum van ongeveer 3 mm. Daarvan wordt een vormpje gemaakt van een bodem met opstaand randje. In een pers wordt daar het blikje uitgedrukt. Het blikje zoals we dat kennen, maar zonder bovenkant. De blikjes gaan zo naar de drankfabrikant die er zijn drank in giet en er een bovenkant op perst. Hier zijn drie filmpjes op youtube waarin het gehele proces wordt verteld en/of getoond.
  • In dit filmpje legt Bill Hammack het gehele proces van blikjes maken uit.
  • Dit filmpje toont het productieproces van het maken van een filmpje in de fabriek
  • En dit filmpje van een fabrikant toont hoe in de drankfabriek de blikjes worden gevuld.