‘Koffie is zó goed voor je’, zegt Els van wie ik weet dat ze lekker koffie zet en nogal met gezondheid bezig is. Bij dat laatste slaat ze soms door. Maar haar koffie maakt dan veel goed en zorgt dat ik geduldig blijf luisteren. Meestal.

We zitten weer in zo’n gesprek. ‘Koffie is zó goed voor je’ zei ze. Ik kan mezelf niet tegenhouden, ik moet reageren. ‘Hoe kom je daarbij?’, vraag ik. Terwijl ik weet dat er geen goed antwoord op mogelijk is en dat op elk antwoord een weerwoord gegeven kan worden. Het antwoord dat ik verwachtte is waarschijnlijk het enige mogelijke antwoord, ‘het stond in de Margriet’. Dat had overigens evengoed de Libelle, Story, AD of NRC kunnen zijn.

Journalisten lezen niet meer

Het is een boute tussenkop, maar het is een feit dat ik dagelijks constateer. Ik maak direct een vuist voor de lezende journalist. Maar het gros (prachtig oudhollands tot uitdrukking geworden leenwoord) van de journalisten leest niet meer. Ok, ze lezen wel. Maar vooral om daarna wat ze lazen over te schrijven in hun eigen woorden. Vaak lezen ze daarbij maar half. Dat betekent niet een halve tekst. Wellicht is diagonaal beter, ze lezen een hele tekst vluchtig door en missen een kritische houding.

Slecht betaald

Het is enigszins begrijpelijk. Bij kranten krijgen de meeste journalisten tegenwoordig betaald per woord. Dan krijgen ze bijvoorbeeld 5 cent per woord. Als ze dan een tekst inleveren van 1500 woorden denken ze 75 euro te verdienen. Maar er gaat altijd nog een eindredacteur overheen en dan blijven er nog slechts 1000 woorden over.

Een kritische houding mag je zelfs van een slecht betaalde journalist verwachten. Maar voor zo’n bedragje kun je niet verwachten dat hij, zij of het gaat rondbellen met deskundigen. Of zelf kritische vragen stelt bij onderzoeken en die ook beantwoord krijgt.

Overigens, eerlijk is eerlijk, een ondeskundige eindredactie kan een tekst van 1500 terugbrengen tot van alles. Van een nog redelijk verhaal tot populaire kreten rondom de nog enigszins serieuze inbreng van de journalist.

ChatGPT, ‘koffie is zó goed voor jou’

De komst van intelligente robots droeg vanzelfsprekend niet bij aan het journalistieke niveau. Het neefje dat vroeger even snel een website in elkaar zette, kan zichzelf nu als journalist verkopen. Even wat ‘prompts’ in ChatGPT opgeven en daarna zelfs nog een fotootje maken in MidJourney.

Gelukkig moet je voor journalistiek werk wel de goede vragen (prompts) opgeven. En dan nog zijn de antwoorden regelmatig onjuist of te gekleurd. Dus ook bij de ChatGPT’s moet een journalist kritisch blijven. Anders kun je inderdaad titels krijgen of opmerkingen als ‘koffie is zó goed voor je’.

Koffie is zó goed voor je

Dus vroeg ik Els na haar antwoord waarom de Margriet schreef dat koffie goed voor je is. Het bleek een verhaal waarbij ik direct dacht, ‘vaag en meer van hetzelfde’. Het goede was vanzelfsprekend de altijd benoemde cafeïne. Daarbij opgeteld de meestal niet benoemde honderden andere stoffen in koffie die gunstig zijn tegen hart- en vaatziekten en lever- en allerlei andere kankers.

Om toch van een kritische houding te getuigen schrijft een journalist of redacteur van een familieblad dan meestal ook dat er een of twee kwalijke stofjes in koffie zitten. Dat zijn cafestol en/of kahweol. Maar gelukkig kun je inname daarvan voorkomen door een filter te gebruiken. Dus mag je die stoffen noemen van de sponsor, die een paar pagina’s verder een advertentie heeft geplaatst voor zijn filterkoffie.

Koffie is goed voor je

Ik heb ongeveer veertig boeken over koffie. Het is een allegaartje, zoals bij veel van mijn onderwerp gerelateerde non-fictie boeken. Sommige koffieboeken gaan over het productieproces, de handel en dergelijke, andere bespreken barista-technieken, de mooiste of fijnste koffiehuizen in de wereld of geven koffierecepten voor koffiedranken, -ijs en -gebak.

Dat koffie goed voor je is weet ik echter vooral door het lezen van onderzoeken rond koffie. Ik schrijf expres rond en niet over. Want er zijn alleen na het millennium minstens 500.000 onderzoeken verschenen over koffieconsumptie, koffiebonen en nog veel meer onderwerpen met koffie als voorvoegsel.

De geïnteresseerde in koffie kan daarin dus eenvoudig een onderwerp uitkiezen. En van het een komt het ander, want er zit natuurlijk ook overlap in en de nieuwsgierigheid trekt een lezer dan zo in een ander onderwerp rondom koffie.

Wetenschappelijk onderzoek en kritisch blijven

Afgelopen week hoorde ik een wetenschapper zeggen: ‘een wetenschapper geeft bij een leek al snel het idee ‘die zal het wel weten’. Maar een wetenschapper kan ook onzin uitkramen’. Dat is logisch. Het is ook maar een mens met al zijn gebreken. Bovendien kun je de wetenschapper een gemiddeld mens noemen, waartussen je allerlei types kunt tegenkomen van idealist tot klootzak …

Los van de persoon van de wetenschapper is het vooral zinvol kritisch te kijken naar de aard van het onderzoek. Conclusies over bescherming tegen hart- en vaatziekten door koffie, na een testje op een middag met 12 deelnemers, zijn nauwelijks serieus te nemen. Dat kan zelfs een leek bedenken en begrijpen.

Met andere woorden kijk naar het onderwerp (de onderzoeksvraag), de uitvoering (hoe is het onderzocht), deelnemers (aantal, representativiteit e.d.) en meer.

Koffie-onderzoek in Indonesië

Persoonlijk ben ik vooral geïnteresseerd in de koffiemarkt en -marketing. Interessant zijn op dit moment de onderzoeken in Indonesië. Het is het derde koffieproducerende land ter wereld, maar met ongeveer 8% ver achter Brazilië (37%) en Vietnam (15%). Ze hebben echter wel de beroemde en duurste koffieboon, de Kopi Luwak.

Kopi Luwak

Ik ontdekte dat niet iedereen dat verhaal kent. Voor Kopi Luwak verzamelen Indonesische koffieverbouwers de uitwerpselen van een Luwak. Veel verhalen over Kopi Luwak melden dat het een kat of katachtige is, maar de Paraxorus Hermaphroditus is eerder een mangoest. Het dier loopt ’s nachts rond op koffieplantages tijdens het oogstseizoen. Daar eet het de rijpe koffiebessen. Maar het kan de bonen niet verteren, dus die komen er in zijn geheel weer uit tijdens de ontlasting.

In de maag van het nachtdier heeft echter wel een gistingsproces (fermentatie) plaatsgevonden. Daarbij zijn eiwitten in de boon afgebroken waardoor de bittere koffiesmaak afneemt. Die smaak is veranderd in zacht en pittig, en nog maar licht zurig.

Vanzelfsprekend worden de uitgepoepte bonen eerst verzameld door de koffieboeren. En daarna goed gewassen. Aan het eind van de productie hangen de boeren een flink prijskaartje aan de Kopi Luwak. Of eigenlijk niet, het zijn is de handelaren op de koffiemarkt die dat doen.

Beginnende koffiedrinkers

Indonesië mag dan tot de koffieproducerende landen worden gerekend, koffiedrinkers zijn de Indonesiërs niet. Of beter, ze waren het niet. Want rond 2005 groeide het gebruik onder jongeren. Vooral doordat er koffiehuizen kwamen op of nabij universiteiten. De meeste zijn modern, in een onderzoek noemen ze dat ‘instagram’-waardig.

De meeste koffiehuizen waren van kleine bedrijven, meestal eenmanszaken. Een aantal jaren later zagen ook bekende Internationale ketens dat Indonesië een interessante markt voor ze is. Vanaf 2010 groeide het aantal koffiehuizen flink, door de komst van Starbucks en The Coffee Bean & Tea Leaf.

Excelso Café en kwaliteit

En de ontwikkelingen bij de Indonesische koffieproducent Excelso Café. Want deze koffieverbouwer, met een beetje Nederlands in zijn historie, begon al in 1991 ook een keten van koffiehuizen. Met momenteel 30 koffiehuizen is ze de tweede grootste keten in Indonesië.

Excelso Café begon in 1987 als koffieproducent met een koffieplantage, die er verwaarloosd bij lag sinds de Nederlanders uit Indonesië waren vertrokken. Het ligt ongeveer 1600 boven de zeespiegel op de hellingen van de Rante-Karua-heuvel in Zuid-Sulawesi.

De lokale bewoners zorgen voor het gehele productieproces dat is gericht op hoge kwaliteit. Dat betekent zorgen voor lekkere koffie, maar kwaliteit geldt voor alle andere onderdelen van het proces. En kort na de start van de verkoop van koffieproducten dus ook voor de eigen koffiehuizen.

Door de grotere vraag naar koffie kwam er ook meer aandacht naar betere kwaliteit bij de koffieproductie. Het gaat daarbij over het verbouwen en verwerken van de koffiebonen tot een verkoopbaar verpakt product. Maar de industrie begrijpt dat ook verspreiding en wat daarna gebeurt behoort tot het aandachtsgebied waar kwaliteitsverbetering nodig is.

Koffie is zó goed voor je, of …

Nadat de kritische lezer een groot aantal onderzoeken terzijde heeft gelegd blijven er nog wel wat over. Inmiddels heeft hij gezien dat veel onderzoeken nauwelijks interessant zijn door bijvoorbeeld te korte onderzoeksperiode met te weinig deelnemers. Bij de onderzoeken die overblijven zijn ook kanttekeningen te plaatsen. Voor wie dat wil is er altijd wel iets uit te halen, zowel positief als negatief.

Een van de grootste problemen is dat een onderzoek zich vaak beperkt tot de invloed van koffie op een klein onderdeel van het lichaam. Daarbij wordt de invloed op andere onderdelen dus niet bekeken. Wanneer de onderzoekers wel kijken naar een groter geheel zijn er vaak weer meer tegenstrijdigheden.

Een voorbeeld, het endotheel en koffiegebruik

Er zijn bijvoorbeeld onderzoeken die kijken naar het endotheel. Dat is het eencellige aaneengesloten laagje cellen dat onder andere de binnenkant van het hart, de bloedvaten en dergelijk bedekt. Sommige onderzoeken concluderen dat drinken van koffie deze cellenlaag versterkt. Terwijl evenveel onderzoeken juist melden dat de laagsterkte door koffie vermindert. En dan zijn er ook nog onderzoeken die geen verandering zien; daar zou dus geen verband bestaan tussen koffieconsumptie en de endotheelfunctie.

Wat moet je dan als lezer van onderzoeken of schrijver van gezondheidspagina’s van Margriet? Je pakt er een redelijk positief onderzoek uit, schrapt het woord Endotheel en zoekt een leuke titel. Je schreef al eens eerder een artikel over koffie. Dat pak je er nog even bij en je schrijft:

Koffie is de meest populaire drank

‘Koffie is de meest populaire drank in de wereld. Het bevat allerlei chemische verbindingen, waarvan cafeïne de bekendste is. Daarnaast zijn er chlorogeenzuren, complexe chemische mengsels en de inmiddels ook bekende kahweol en cafestol. Cafeïne is volop aanwezig in koffie. Maar het zit ook in thee, frisdranken en energiedrankjes. Minder bekend is dat ook chocolade producten en medicijnen cafeïne bevatten. Al met al is cafeïne ook de meest geconsumeerde farmacologische stof ter wereld.’

Die laatste zin zal de eindredactie wel schrappen, weet de journalist inmiddels uit ervaring. Maar even een wat stelliger vervolg.

‘Drie kopjes koffie per dag vermindert het risico op vroegtijdig sterven aan hart- en vaatziekten met 25 procent. De kans op leverkanker daalt zelfs met 40 procent. En ook bij andere kankers zijn gunstige percentages gevonden.’

Koffie is zo goed voor je, en leuk en welkom

Iedereen kent koffie. Heel veel mensen drinken koffie. En er zijn allerlei invalshoeken te bedenken bij koffie (denk aan de verschillende onderzoeksgebieden). Dat maakt het leuk voor tijdschriften en anderen het als onderwerp regelmatig op te pakken.

Cafeïne na het koffie zetten

Zelf pakte ik het op met meerdere berichten op deze site. Leuk is het onderzoek waarbij werd gekeken naar de hoeveelheid cafeïne in de koffie na het zetten. Daarin lees ik een feitje dat ik was vergeten: het percentage cafeïne in een koffieboon is veel lager dan ik dacht, namelijk ongeveer 1,25% van alle aanwezige stoffen.

Een onderzoek naar koffievlekken gebruikte ik als opstapje naar een bericht over willekeurigheid. Dat psychopaat Hannibal Lecter waarschijnlijk zwarte koffie dronk had ik kunnen melden in een ander bericht. Ik plaatste de door Thomas Harris bedachte crimineel slechts in de header. Een ander Margriet-waardig onderzoek kreeg de titel ‘de kleur van het kopje’. Die kleur beïnvloedt onze koffiesmaakbeleving. Meer koffieberichten op mijn site.

De trivialiteitswet

Iedereen kent koffie. Mede daarom gebruikt Northcote Parkinson het in zijn bekende wet van Parkinson, de trivialiteitswet. Die luidt: de hoeveelheid tijd die bij besluitvorming wordt besteed aan een onderwerp, is omgekeerd evenredig met de kosten die ermee zijn gemoeid.

Als voorbeeld geeft hij de vergadering rond de dependance van een bedrijf. De aanwezig praten over het bouwplan van 1 miljoen euro en de plaatsing van een koffiemachine van 1200 euro. Het eerste onderwerp is snel besproken; alleen de directeur en een bouwkundig medewerker spreken zich uit. Het overleg over de koffiemachine duurt minstens een half uur. Alle aanwezigen willen en kunnen er iets over zeggen, want ze zijn allemaal ervaringsdeskundigen. Grote kans overigens dat er niets wordt besloten, de conclusie is dat er eerst onderzoek moet worden gedaan.

Onderzoek

Ik plaats hieronder een zip-bestand met wat onderzoeken. Daaruit blijkt dat er allerlei onderzoeken mogelijk zijn. Smaken verschillen natuurlijk niet alleen bij koffie, ook bij onderzoek zullen mensen voorkeuren hebben.

Zoals ik momenteel de onderzoeken op de Indonesische koffiemarkt interessant vind, en de koffiecultuur onder Nigerianen. Nigerianen kennen koffie en ze drinken het. Maar over koffie doen daar allerlei feiten en fabels de ronde Twee Nigeriaanse wetenschappers vonden het leuk daar eens onderzoek naar te doen. Ze zagen grote verschillen tussen het noorden en zuiden van Nigeria (PDF - 177,59 KB).

Maar ook interessant is het onderzoek naar koffiedik en de omgang daarmee door koffiehuizen. De invalshoek is daarbij dat koffiedik en ander -afval op vele manieren kan worden gebruikt, bijvoorbeeld voor bio-energie. Koffiehuizen vormen een handige en goede toeleveringsketen (PDF - 719,54 KB).

En wie heeft wel eens gehoord koffie-ogen? Het is een term die Chinese onderzoekers hanteerden bij hun onderzoek naar koffievlekken. Zij zagen bij verhogen van de temperatuur de vlek veranderen van een ring naar een oog-vorm. Daarmee bedoelen ze een dikke centrale vlek en een dunne buitenring (PDF - 372,75 KB).

Zestien onderzoeken in een zip

Een zip-bestand ZIP - 6,51 MB met daarin zestien onderzoeken en artikelen, ook de hierboven los geplaatste pdf’s. Naast bovengenoemde onderwerpen  gaat het daarbij over suikers (koolhydraten) in koffiebonen, ziektes en insecten (bijv. de koffiebessenboorder) die koffiebonen schaden, genetische modificatie van bonen, de invloed van influencers op verkoop van Kopi Luwak en meer.

Aanvullende informatie

Bij ‘koffie is zó goed voor je’ had ik voor koffie ook iets anders kunnen invullen. Het liefst iets dat ook met voeding, want dat is ook een onderwerp waar allerlei tegenstrijdige berichten de ronde doen. Fabels en feiten zouden de Nigeriaanse wetenschappers zeggen. Goud dus voor de schrijvers van blogs als deze 😉 en populaire tijdschriften.